Φρανθίσκο Φράνκο

gigatos | 24 Δεκεμβρίου, 2021

Σύνοψη

Ο Φρανσίσκο Φράνκο, που γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1892 στο Φερόλ και πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1975 στη Μαδρίτη, ήταν Ισπανός στρατιωτικός και πολιτικός που εγκαθίδρυσε στην Ισπανία και στη συνέχεια ηγήθηκε για σχεδόν 40 χρόνια, από το 1936 έως το 1975, ενός δικτατορικού καθεστώτος που ονομάστηκε Ισπανικό Κράτος.

Γεννημένος σε οικογένεια αξιωματικών του ναυτικού, ο Φράνκο εντάχθηκε στην Ακαδημία Πεζικού του Τολέδο και στη συνέχεια, το 1912, στα στρατεύματα στο Μαρόκο, όπου, συμμετέχοντας στον πόλεμο του Ριφ, απέδειξε τις ικανότητές του ως ηγέτης και τακτικός και εκπαίδευσε τις μονάδες της νεοσύστατης Λεγεώνας των Ξένων. Προαχθείς σε ταξίαρχο σε ηλικία 34 ετών, την επομένη της απόβασης στην Αλ Χοσεΐμα, μετατέθηκε στη Μαδρίτη και διορίστηκε διευθυντής της νέας στρατιωτικής ακαδημίας στη Σαραγόσα. Μετά την ανακήρυξη της δημοκρατίας το 1931, διορίστηκε αρχηγός του επιτελείου το 1933 και ως τέτοιος ηγήθηκε της καταστολής της επανάστασης της Αστούριας το 1934.

Στις 17 Ιουλίου 1936, ο Φράνκο, ο οποίος είχε υποβιβαστεί στα Κανάρια Νησιά από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, προσχώρησε την τελευταία στιγμή στη στρατιωτική συνωμοσία για την πραγματοποίηση πραξικοπήματος, μετά τη δολοφονία του Χοσέ Κάλβο Σοτέλο. Το πραξικόπημα, που πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιουλίου 1936, απέτυχε, αλλά σηματοδότησε την έναρξη του αιματηρού ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Επικεφαλής επίλεκτων μαροκινών στρατευμάτων, ο στρατηγός Φράνκο έσπασε τον ρεπουμπλικανικό αποκλεισμό των Στενών του Γιβραλτάρ και, με γερμανική και ιταλική βοήθεια, αποβιβάστηκε στην Ανδαλουσία, απ” όπου ξεκίνησε η κατάκτηση της Ισπανίας. Η Χούντα Εθνικής Άμυνας, μια ετερογενής συλλογική επιτροπή των διαφόρων στρατιωτικών ηγετών της εθνικιστικής ζώνης, τον διόρισε στη θέση του Στρατηγού των Στρατών, δηλαδή του ανώτατου στρατιωτικού και πολιτικού διοικητή, κατ” αρχήν μόνο για τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Με την υποστήριξη των φασιστικών δικτατοριών και την παθητικότητα των δημοκρατιών, ο εθνικιστικός στρατός κέρδισε τη νίκη, η οποία ανακηρύχθηκε στα τέλη Μαρτίου 1939 μετά την πτώση της Βαρκελώνης και της Μαδρίτης. Ο φόρος αίματος ήταν βαρύς (100.000 έως 200.000 νεκροί) και η καταστολή έπληξε τους ηττημένους (270.000 αιχμάλωτοι, 400.000 έως 500.000 εξόριστοι).

Ήδη από τον Οκτώβριο του 1936, ο στρατηγός Φράνκο είχε ενσωματώσει στο στρατό του την Ισπανική Φάλαγγα και τους Καρλιστές και είχε εξουδετερώσει τα διαφορετικά, ενίοτε αντίθετα, ρεύματα που τον υποστήριζαν, συμπτύσσοντάς τα σε ένα ενιαίο κίνημα. Από το 1939 και μετά, ο άνθρωπος που είναι γνωστός ως Caudillo, ο Generalissimo ή αρχηγός του κράτους, εγκαθίδρυσε μια στρατιωτική και αυταρχική δικτατορία, κορπορατιστική, αλλά χωρίς σαφές δόγμα, εκτός από μια ηθική και καθολική τάξη, που χαρακτηρίζεται από εχθρότητα προς τον κομμουνισμό και τις “ιουδαιομασονικές δυνάμεις” και υποστηρίζεται από την Καθολική Εκκλησία. Αν και αρχικά υποστηρίχθηκε από το φασιστικό και το ναζιστικό καθεστώς, ο Φράνκο αμφιταλαντεύτηκε κατά τη διάρκεια του Β” Παγκοσμίου Πολέμου, διατηρώντας την επίσημη ουδετερότητα της Ισπανίας, ενώ υποστήριξε τις δυνάμεις του Άξονα στέλνοντας τη Μεραρχία Azul να πολεμήσει στο Ανατολικό Μέτωπο. Με τη νίκη των Συμμάχων, ο στρατηγός Φράνκο απομάκρυνε τα στοιχεία που συμβιβάστηκαν περισσότερο με τους ηττημένους, όπως ο γαμπρός του Serrano Súñer και η Falange, και έβαλε μπροστά τους καθολικούς και μοναρχικούς υποστηρικτές του καθεστώτος του. Ο διεθνής εξοστρακισμός της άμεσης μεταπολεμικής περιόδου μετριάστηκε σύντομα από τον Ψυχρό Πόλεμο, ενώ η στρατηγική θέση της Ισπανίας εξασφάλισε τελικά την επιβίωση του καθεστώτος του στρατηγού Φράνκο με την υποστήριξη της Αργεντινής, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας. Εσωτερικά, ο Καουντίγιο έπαιξε με τις αντίπαλες φατρίες για να διατηρήσει την εξουσία του και μετέτρεψε την Ισπανία ξανά σε μοναρχία της οποίας ήταν αντιβασιλέας, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση του Χουάν Κάρλος, γιου του Δον Χουάν, διεκδικητή του ισπανικού θρόνου. Οι διαδοχικές κυβερνήσεις του ήταν πράξεις ισορροπίας, αποτέλεσμα ενός επιδέξιου συνδυασμού μεταξύ των διαφόρων “οικογενειών” του Εθνικού Κινήματος.

Αφού το αυταρχικό σύστημα, το οποίο απαγόρευε τις ξένες επενδύσεις και τις εισαγωγές, είχε προκαλέσει σοβαρές ελλείψεις, συνοδευόμενες από διαφθορά και μαύρη αγορά, ο Φράνκο συμφώνησε προς το τέλος της δεκαετίας του 1950 να αναθέσει την κυβέρνηση σε τεχνοκράτες που ήταν μέλη του Opus Dei και οι οποίοι, με την οικονομική βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών (η οποία πήρε συγκεκριμένη μορφή κατά την επίσκεψη του προέδρου Αϊζενχάουερ στη Μαδρίτη το 1959), απελευθέρωσαν την ισπανική οικονομία με τους ρυθμούς των σχεδίων “σταθεροποίησης και ανάπτυξης”, Με την οικονομική βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών (η οποία έγινε αισθητή με την επίσκεψη του προέδρου Αϊζενχάουερ στη Μαδρίτη το 1959), η ισπανική οικονομία απελευθερώθηκε μέσω σχεδίων “σταθεροποίησης και ανάπτυξης”, με αποτέλεσμα την ταχεία οικονομική ανάκαμψη και την εξαιρετική ανάπτυξη στη δεκαετία του 1960.

Το 1969, ο Φράνκο όρισε επίσημα τον Χουάν Κάρλος ως διάδοχό του. Τα τελευταία χρόνια της δικτατορίας σημαδεύτηκαν από την εμφάνιση νέων αιτημάτων (εργαζόμενοι, φοιτητές, τοπικιστές, ιδίως Βάσκοι και Καταλανοί), επιθέσεις (που κόστισαν τη ζωή του πρωθυπουργού Carrero Blanco), την απομάκρυνση της Εκκλησίας μετά τη Β΄ Βατικανή και την καταστολή των αντιπάλων.

Ο Φράνκο πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 1975, έπειτα από μακρά αγωνία, η οποία διακόπηκε από πολλαπλές νοσηλείες και επανειλημμένες εγχειρήσεις. Ο Χουάν Κάρλος των Βουρβόνων, αποδεχόμενος τις αρχές του Εθνικού Κινήματος, ανακηρύσσεται βασιλιάς. Η σορός του Φράνκο θάφτηκε με απόφαση του νέου βασιλιά στο Valle de los Caídos, ενώ τον Οκτώβριο του 2019 μεταφέρθηκε στο νεκροταφείο του Mingorrubio, όπου είναι θαμμένη η σύζυγός του, με απόφαση της κυβέρνησης του Pedro Sánchez στο πλαίσιο της εξάλειψης των συμβόλων του φρανκισμού και για να αποφευχθούν πράξεις εξύψωσης από τους υποστηρικτές του.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Βελισάριος

Γέννηση και περιβάλλον

Ο Φρανσίσκο Φράνκο γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1892 στο ιστορικό κέντρο του Φερόλ, στην επαρχία της Α Κορούνια. Το Φερόλ και τα περίχωρά του είναι ίσως ένα από τα κλειδιά για την κατανόηση του Φράνκο. Μια κοιμισμένη μικρή πόλη με μόλις 20.000 κατοίκους στις αρχές του 20ού αιώνα, το Φερόλ φιλοξενούσε τη μεγαλύτερη ναυτική βάση της χώρας, καθώς και σημαντικά ναυπηγεία. Στην ενορία του Castrense (=του στρατού), ένα τέλειο παράδειγμα κοινωνικής ενδογαμίας, οι αξιωματικοί αποτελούσαν μια προνομιούχα και απομονωμένη κάστα και τα παιδιά τους, συμπεριλαμβανομένων των Φράγκων, ζούσαν σε ένα κλειστό περιβάλλον, σχεδόν ξένο προς τον υπόλοιπο κόσμο, και κατοικούνταν αποκλειστικά από αξιωματικούς, συνήθως του ναυτικού.

Η απώλεια της Κούβας στον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο του 1898 συμβάλλει στην εξήγηση των στοιχειωδών πολιτικών ιδεών του Φράνκο. Ειδικότερα, το Φερόλ, του οποίου όλη η δραστηριότητα επικεντρωνόταν στην αποστολή στρατευμάτων και στο εμπόριο με τις αποικίες στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ήταν μια από τις πόλεις που επλήγησαν περισσότερο από αυτή την ήττα. Η παιδική ηλικία του Φράνκο πέρασε σε μια πόλη που είχε διαλυθεί, ανάμεσα σε συνταξιούχους ή ανάπηρους στρατιώτες που είχαν περιέλθει σε κατάσταση φτώχειας, όπου οι επαγγελματικές κοινότητες είχαν στραφεί στον εαυτό τους, εγκλωβισμένες σε ένα είδος αμοιβαίας δυσαρέσκειας. Στους στρατιωτικούς κύκλους και σε μέρος του πληθυσμού, η αντίσταση που επέδειξε ένας απαρχαιωμένος και κακώς εξοπλισμένος στόλος θεωρήθηκε αποτέλεσμα του ηρωισμού λίγων στρατιωτών που είχαν θυσιάσει τα πάντα για την πατρίδα τους, και η ήττα θεωρήθηκε συνέπεια της ανεύθυνης στάσης λίγων διεφθαρμένων πολιτικών που είχαν παραμελήσει τις ένοπλες δυνάμεις. Ο μεταγενέστερος προβληματισμός του Φράνκο σχετικά με την καταστροφή του 1898 τον οδήγησε στην υιοθέτηση των θέσεων του αναγεννητισμού, μιας ιδεολογίας που υποστήριζε την ανάγκη για βαθιές μεταρρυθμίσεις και την απόρριψη του συστήματος που κληρονόμησε από την παλινόρθωση.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Λούντβιχ βαν Μπετόβεν

Καταγωγή και οικογένεια

Ο Φρανσίσκο Φράνκο είναι γιος έξι γενεών ναυτικών, τέσσερις από τους οποίους γεννήθηκαν στο ίδιο το Φερόλ, σε μια κοινότητα που έβλεπε την ύπαρξη των ανδρών μόνο ως μια ζωή στην υπηρεσία της σημαίας, κατά προτίμηση στον πολεμικό στόλο.

Μετά το θάνατό του, κυκλοφόρησαν φήμες σχετικά με την υποτιθέμενη εβραϊκή καταγωγή της οικογένειας Φράνκο, αν και δεν βρέθηκαν ποτέ συγκεκριμένα στοιχεία που να υποστηρίζουν μια τέτοια υπόθεση. Περίπου σαράντα χρόνια μετά τη γέννηση του Φράνκο, ο Χίτλερ ανέθεσε στον Ράινχαρντ Χάιντριχ να ερευνήσει το θέμα, αλλά χωρίς επιτυχία. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία καταγραφή οποιασδήποτε ανησυχίας εκ μέρους του Φράνκο σχετικά με την καταγωγή του.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Λόρδος Βύρων

Γονείς

Κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, ο νεαρός Φράνκο βρέθηκε αντιμέτωπος με δύο αντιφατικά πρότυπα, αυτό του πατέρα του, ενός ελεύθερου στοχαστή που περιφρονούσε τις συμβάσεις, ήταν εσκεμμένα ασεβής και φαινομενικά κομματόσκυλο και δρομέας, και αυτό της μητέρας του, υπόδειγμα θάρρους, γενναιοδωρίας και ευσέβειας. Ο πατέρας του, Nicolás Franco y Salgado-Araújo (1855-1942), ήταν λοχαγός του πολεμικού ναυτικού και στο τέλος της καριέρας του έφθασε στο βαθμό του γενικού καπετάνιου του πολεμικού ναυτικού, ο οποίος ισοδυναμεί περίπου με το βαθμό του αντιναυάρχου ή ταξίαρχου και στην περίπτωση αυτή ήταν μια καθαρά διοικητική θέση, η οποία όμως φαίνεται ότι αποτελούσε παράδοση στην οικογένεια. Έχοντας αποσπαστεί στην Κούβα και στις Φιλιππίνες, είχε υιοθετήσει τις συνήθειες του αποικιακού αξιωματικού: ελευθεριότητα, παιχνίδια καζίνο, γλέντι και νυχτερινό ποτό. Ενώ υπηρετούσε στη Μανίλα, σε ηλικία 32 ετών, είχε γκαστρώσει την 14χρονη Concepción Puey, κόρη ενός αξιωματικού του στρατού. Στο Φερόλ, δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στην αυτοδικαιωμένη ατμόσφαιρα της Παλινόρθωσης και περνούσε τις μέρες του πίνοντας, παίζοντας και κουβεντιάζοντας, επιστρέφοντας συχνά αργά, μεθυσμένος και πάντα με κακή διάθεση. Συμπεριφερόταν με αυταρχικό τρόπο, στα όρια της βίας, δεν δεχόταν αντιρρήσεις, και τα τέσσερα παιδιά – ο Φρανσίσκο σε μικρότερο βαθμό, δεδομένου του εσωστρεφούς και εσωστρεφούς χαρακτήρα του – υπέφεραν από αυτούς τους σκληρούς τρόπους. Συνήθιζε να προσκαλεί τους γιους του και μερικά από τα ανίψια του για περιπάτους στην πόλη, το λιμάνι και τη γύρω περιοχή, ενώ τους μιλούσε για γεωγραφία, ιστορία, θαλάσσια ζωή και επιστημονικά θέματα.

Ο πατέρας επρόκειτο να κερδίσει κάθε τίτλο στην εχθρότητα του γιου του Φρανσίσκο: χωρίς ποτέ να φτάσει μέχρι την πολιτική ή ιδεολογική δέσμευση, ήταν εύκολα αντικληρικός, ήταν αποφασιστικά εχθρικός στον πόλεμο στο Μαρόκο, είχε επιβεβαιώσει στη Μαδρίτη τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις του και θεωρούσε την εκδίωξη των Εβραίων από τους Καθολικούς Μονάρχες ως αδικία και δυστυχία για την Ισπανία. Πολιτικά κατατασσόμενος στον αριστερό φιλελεύθερο χώρο, ο πατέρας του δήλωσε εξαρχής εχθρικός προς το Εθνικό Κίνημα και, ακόμη και όταν ο γιος του έγινε δικτάτορας, παρέμεινε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντί του τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά. Απέτυχε να αναγνωρίσει την ιδιοφυΐα του δεύτερου γιου του και δεν εξέφρασε ποτέ θαυμασμό γι” αυτόν.

Η περιορισμένη ατμόσφαιρα του Φερόλ και η ανησυχία του ζεύγους τον οδήγησαν αναμφίβολα στο να ζητήσει ή να δεχτεί την απόσπαση στο Κάντιθ το 1907 και στη συνέχεια τη μετάθεσή του στη Μαδρίτη, κατ” αρχήν για δύο χρόνια. Ωστόσο, ο Nicolás δεν επέστρεψε ποτέ, αφού παντρεύτηκε μια νεαρή γυναίκα, την Agustina Aldana, δασκάλα, που ήταν το αντίθετο της συζύγου του και με την οποία έζησε μέχρι το θάνατό της το 1942. Αυτή η εγκατάλειψη του συζυγικού σπιτιού ήταν η αιτία της σύγκρουσης μεταξύ του Νικολάς και του γιου του Φρανσίσκο και η οριστική διακοπή του διαλόγου μεταξύ πατέρα και γιου. Τα ενήλικα αδέλφια του Φρανσίσκο, για τα οποία ο πατέρας είχε πάντα μια προτίμηση, επισκέπτονταν τον πατέρα τους κατά καιρούς, αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι ο Φρανσίσκο Φράνκο το έκανε ποτέ. Ο Φρανσίσκο ήταν εκείνος που ήταν πιο έντονα προσκολλημένος στη μητέρα τους, και τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα που θα εκδηλωθούν αργότερα – η αδιαφορία του για τις ερωτικές σχέσεις, ο πουριτανισμός του, ο ηθικισμός και η θρησκευτικότητά του, η αποστροφή του για το αλκοόλ και τα γλέντια – τον καθιστούσαν αντίθετο προς τον πατέρα του και τον ταύτιζαν πλήρως με τη μητέρα.

Σε αντίθεση με τον πατέρα του, η μητέρα του Φράνκο, María del Pilar Bahamonde y Pardo de Andrade (1865-1934), η οποία προερχόταν από οικογένεια που είχε επίσης παράδοση στη θητεία στο ναυτικό, ήταν εξαιρετικά θρησκευόμενη και σεβόταν πολύ τις συνήθειες και τα έθιμα της αστικής τάξης μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Σχεδόν αμέσως μετά το γάμο, το ζευγάρι δεν είχε ψευδαισθήσεις για τη συγγένειά του και ο Nicolás σύντομα επέστρεψε στις συνήθειές του ως αξιωματικός των αποικιών, ενώ η Pilar, παραιτημένη και ευγενική, μια αξιοπρεπής και αξιοθαύμαστη σύζυγος, δέκα χρόνια νεότερη από τον σύζυγό της, η οποία ζούσε και ντυνόταν με μεγάλη λιτότητα και δεν είπε ποτέ ούτε μια λέξη μομφής, βρήκε καταφύγιο στη θρησκεία και στην εκπαίδευση των τεσσάρων παιδιών της, εμφυσώντας τους τις αρετές της προσπάθειας και της επιμονής για να προοδεύουν στη ζωή και να ανεβαίνουν κοινωνικά, και προτρέποντάς τα στην προσευχή. Ο Φράνκο, περισσότερο από κάθε άλλο αδελφό του, ταυτίστηκε με τη μητέρα του, από την οποία έμαθε στωικότητα, μετριοπάθεια, αυτοέλεγχο, οικογενειακή αλληλεγγύη και σεβασμό στον καθολικισμό και τις παραδοσιακές αξίες, αν και, όπως επισημαίνει ο Bartolomé Bennassar, δεν υιοθέτησε τις πρωταρχικές της ιδιότητες της φιλανθρωπίας, του ενδιαφέροντος για τους άλλους και της συγχώρεσης των προσβολών και των παραβάσεων.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Κλέμενς φον Μέττερνιχ

Αδέλφια και φυλή

Τα αδέλφια θα εξακολουθούσαν να έχουν μεγάλη σημασία για τον Φράνκο, ο οποίος διατηρούσε πάντα την αίσθηση της φυλής, δηλαδή της οικογένειας, που επεκτάθηκε και σε μερικούς παιδικούς φίλους. Η οικογένεια Franco Bahamonde δεν ταίριαζε με τον συνηθισμένο τύπο και το κοινωνικό περιβάλλον του Ferrol, καθώς η οικογένεια περιελάμβανε :

Στην οικογένεια υπάρχουν επίσης πολλά ορφανά ξαδέλφια, παιδιά ενός από τα αδέλφια του πατέρα, τα οποία ο πατέρας του Φράνκο δέχτηκε να φροντίσει, ιδίως τον Φρανσίσκο Φράνκο Σαλγάδο-Αραούχο, γνωστό ως Πακόν, γεννημένο τον Ιούλιο του 1890, με τον οποίο ο Φράνκο μοιράστηκε τα ίδια παιχνίδια, δραστηριότητες αναψυχής, σπουδές, σχολεία και ακαδημίες, Ήταν στο πλευρό του στο Μαρόκο και αργότερα στο Οβιέδο, ενώ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου έγινε γραμματέας του Φράνκο και αργότερα επικεφαλής του στρατιωτικού του οίκου, καθώς και ο έμπιστός του, Λουίς Καρέρο Μπλάνκο.

Έξω από τον οικογενειακό κύκλο, η φατρία του Φράνκο περιελάμβανε :

Ο Φράνκο δεν ανανέωσε σχεδόν καθόλου το κοινωνικό του περιβάλλον και επέκτεινε αυτό το αρχικό περιβάλλον μόνο σε μερικούς συμπολεμιστές που συνάντησε στο Μαρόκο ή σε έναν περιστασιακό συνεργάτη.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Πάπας Πίος Ζ΄

Σχολική εκπαίδευση

Ως παιδί, και αργότερα στην Ακαδημία του Τολέδο, ο Φράνκο ήταν στόχος των κοροϊδείων των άλλων παιδιών λόγω του μικρού του μεγέθους (1,64 μ. στην Ακαδημία του Τολέδο) και της ψηλής, λαρυγγιστικής φωνής του. Αναφερόταν συνεχώς με κάποιο υποκοριστικό: ως παιδί τον αποκαλούσαν Cerillito (υποκοριστικό του cerillo, κερί), στη συνέχεια, στην Ακαδημία, Franquito (± Francillon), υπολοχαγός Franquito, Comandantín (στο Oviedo), κ.λπ. Στις αναμνήσεις του, ο Manuel Azaña επέτρεψε επίσης στον εαυτό του να τον αποκαλούν Franquito.

Παρά την έλλειψη πόρων της οικογένειας, τα τρία αδέλφια έλαβαν την καλύτερη ιδιωτική εκπαίδευση που υπήρχε τότε στο Φερόλ, στη σχολή της Ιερής Καρδιάς, όπου ο Φρανσίσκο δεν διακρίθηκε για εξαιρετικές ικανότητες, δείχνοντας κάποιο ταλέντο μόνο στο σχέδιο και τα μαθηματικά, καθώς και κάποια κλίση στις χειρωνακτικές εργασίες. Οι δάσκαλοί του δεν διέκριναν κανένα προαγγελικό σημάδι- ο διευθυντής του σχολείου, σε συνέντευξη που έδωσε γύρω στο 1930, περιέγραψε το εξής πορτρέτο: “ένας ακούραστος εργάτης, με πολύ ισορροπημένο χαρακτήρα, που ζωγράφιζε καλά”, αλλά συνολικά “ένα πολύ συνηθισμένο παιδί”. Δεν ήταν ούτε μελετηρός ούτε διασκεδαστικός. Δεν απέτυχε σε καμία από τις εξετάσεις που αντιστοιχούσαν στα δύο πρώτα έτη του bachillerato. Σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός συμμαθητή του, “έφτανε πάντα πρώτος και ήταν μπροστά, μόνος του. Θα απέφευγε τους άλλους”. Και οι τρεις αδελφοί Φράνκο, αλλά ο Φρανσίσκο σε μεγαλύτερο βαθμό, είχαν υπερβολική φιλοδοξία, η οποία ενθαρρυνόταν από τον οικογενειακό κύκλο.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Αλ Καπόνε

Στρατιωτική εκπαίδευση

Όταν έφτασε στην ηλικία των 12 ετών, ο Φράνκο γράφτηκε -μαζί με τον αδελφό του Νικολάς πριν από αυτόν και τον ξάδελφό του Πακόν την ίδια εποχή- στην προπαρασκευαστική ναυτική σχολή του Φερόλ, την οποία διεύθυνε ένας υποπλοίαρχος, με την ελπίδα να ενταχθεί αργότερα στο ναυτικό. Αυτά τα κέντρα προετοιμασίας των ναυτικών ακαδημιών παρείχαν πολύ καλύτερη ποιότητα εκπαίδευσης, διότι υπήρχαν, όπως παρατήρησε ο ίδιος ο Φράνκο, “αρκετές ακαδημίες, με περιορισμένο αριθμό σπουδαστών, που διοικούνταν από αξιωματικούς του ναυτικού ή στρατιωτικούς. Ανάμεσά τους, επέλεξα εκείνο που διοικούσε ένας υποπλοίαρχος, ο Don Saturnino Suanzes” (πατέρας του Juan Antonio Suanzes, ενός έτους μεγαλύτερου από αυτόν και συμφοιτητή του, μελλοντικού διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Βιομηχανίας). Τα μαθήματα στο ίδρυμα αυτό γίνονταν στη φρεγάτα Asturias, στο λιμάνι του Φερόλ. Ο Pacón σημειώνει ότι ο ξάδελφός του ήταν ο νεότερος από όλους τους μαθητές και ότι ξεχώριζε κυρίως στα μαθηματικά και για την εξαιρετική του μνήμη.

Αλλά ενώ περίμενε την πρόσκληση για τις εισαγωγικές εξετάσεις, την άνοιξη του 1907, ήρθε η απροσδόκητη ανακοίνωση ότι η Ναυτική Ακαδημία του Φερόλ θα έκλεινε. Μετά την ήττα στην Κούβα, η ναυτική διοίκηση είχε πλεόνασμα αξιωματικών και περιόρισε αμέσως την πρόσβαση στην Ακαδημία. Η ακαδημία έκλεισε το 1901, άνοιξε ξανά το 1903 και έκλεισε ξανά το 1907. Ο Φρανσίσκο στάλθηκε στην Ακαδημία Πεζικού του Τολέδο ως αντικαταστάτης, ενώ ο αδελφός του Ραμόν, γεννημένος το 1896, έκανε καριέρα στην αεροπορία.

Αφήνοντας για πρώτη φορά τη γενέτειρά του, τη Γαλικία, ο Φρανθίσκο Φράνκο ταξίδεψε στο Τολέδο στα τέλη Ιουνίου 1907 μαζί με τον πατέρα του για να συμμετάσχει στις εισαγωγικές εξετάσεις της Ακαδημίας. Ανακάλυψε μια εντελώς διαφορετική Ισπανία και θα κρατήσει μια ακριβή ανάμνηση αυτού του μυητικού ταξιδιού, που του έδωσε μια πρώτη και γρήγορη εικόνα της Ισπανίας, στην περίπτωση αυτή της άνυδρης και αποψιλωμένης Καστίλης.

Ο Φράνκο, ένας από τους νεότερους στην τάξη του, πέρασε τις διαγωνιστικές εξετάσεις “με μεγάλη ευκολία”, αν και οι εξετάσεις ήταν βασικού επιπέδου. Αν και η τάξη εκείνη τη χρονιά ήταν μεγάλη (382 μελλοντικοί δόκιμοι), χίλιοι άλλοι είχαν πάρει αναβολή, συμπεριλαμβανομένου του ξαδέλφου του Pacón, ο οποίος ήταν δύο χρόνια μεγαλύτερός του και ο οποίος δεν θα μπορούσε να εισαχθεί στην ακαδημία μέχρι την επόμενη χρονιά. Από εκείνη τη στιγμή, ο στρατός είχε γίνει η πραγματική οικογένεια του Φράνκο, ιδίως καθώς η βιολογική του οικογένεια διαλυόταν, καθώς το 1907, την ίδια χρονιά, ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία.

Παρ” όλα αυτά, ο Φράνκο θα θυμάται την ένταξή του στην Ακαδημία με πικρία, αφού έγινε στόχος των καψώνιων (novatadas), από τα οποία εκείνη την εποχή κανείς δεν μπορούσε να ξεφύγει: “Θλιβερή υποδοχή που μας προσφέρθηκε, εμάς που ήρθαμε γεμάτοι επιθυμία να ενσωματωθούμε στη μεγάλη στρατιωτική οικογένεια”. Ο νεαρός Φράνκο θυμόταν το καψόνι ως “πραγματική δοκιμασία” και επέκρινε την έλλειψη εσωτερικής πειθαρχίας και την ανευθυνότητα των διευθυντών της ακαδημίας να αναμειγνύουν δόκιμους τόσο διαφορετικών ηλικιών, ώστε ο Φράνκο απαγόρευσε επίσημα το καψόνι αφού διορίστηκε πρώτος διευθυντής της νέας Γενικής Στρατιωτικής Ακαδημίας στη Σαραγόσα το 1928 και ανέθεσε σε κάθε νέο υποψήφιο έναν προσωπικό μέντορα που επιλέχθηκε μεταξύ των παλαιότερων δοκίμων. Η παιδική του εμφάνιση, η έλλειψη σωματικής παρουσίας, η επιμελής και εσωστρεφής πλευρά του και η ξινή φωνή του τον είχαν κάνει αγαπημένο θύμα των μεγαλύτερων δοκίμων. Εκφοβίστηκε δύο φορές κρύβοντας τα βιβλία του κάτω από ένα κρεβάτι. Την πρώτη φορά ο Φράνκο τιμωρήθηκε γι” αυτό- τη δεύτερη φορά που διέπραξε έγκλημα, εξοργίστηκε και φέρεται να πέταξε ένα κηροπήγιο στα κεφάλια των διωκτών του. Ακολούθησε καυγάς και ο νεαρός δόκιμος κλήθηκε στον διευθυντή. Ο Φράνκο εξήγησε ότι θεώρησε αυτόν τον εκφοβισμό προσβολή της προσωπικής του αξιοπρέπειας, αλλά ανέλαβε την ευθύνη για τον καβγά και κράτησε τα ονόματα των προβοκατόρων για τον εαυτό του, ώστε να μην τιμωρηθούν άλλοι μαθητές, γεγονός που του χάρισε την εκτίμηση των συμμαθητών του.

Ο Φράνκο αργότερα θα ήταν αρκετά επικριτικός για τη διδασκαλία που έλαβε και για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά δεν λυπήθηκε κάποιους από τους πρώην δασκάλους του. Αυτή η διδασκαλία βασιζόταν κυρίως στην απομνημόνευση και, καθώς ο Φράνκο είχε καλή μνήμη, δεν δυσκολεύτηκε να περάσει τις εξετάσεις του, αν και οι βαθμοί του δεν ήταν εξαιρετικοί.

Η κυρίαρχη διδασκαλία προερχόταν από παλιά γαλλικά και γερμανικά στρατιωτικά εγχειρίδια που ήταν ήδη παρωχημένα. Ο Προσωρινός Κανονισμός Τακτικής Εκπαίδευσης που δημοσιεύθηκε από την Ακαδημία του Τολέδο το 1908, ο οποίος αποτέλεσε τη βίβλο της γενιάς του Φράνκο, εξακολουθούσε να θεωρεί αυτονόητη την υπεροχή του πεζικού έναντι των άλλων όπλων, ενώ όλοι οι άλλοι στρατοί στην Ευρώπη έδιναν μεγάλη προσοχή στην ανάπτυξη του πυροβολικού και της υλικοτεχνικής υποστήριξης. Ο ισπανικός στρατός, ο οποίος ήταν πολύ ανεπαρκώς οπλισμένος και εξοπλισμένος, δεν ήταν προετοιμασμένος να επιχειρήσει στο ίδιο επίπεδο με τους καλύτερους σύγχρονους στρατούς, και η εκστρατεία της Μελίγια, η οποία ξεκίνησε δύο χρόνια μετά την είσοδο του Φράνκο στη Στρατιωτική Ακαδημία, επέτεινε περαιτέρω τη γενική αίσθηση ότι η εκπαίδευση ήταν ανεπαρκής για τη μάχη που απαιτούνταν για την υπεράσπιση των τελευταίων αποικιακών εδαφών.

Φαίνεται ότι ο Φράνκο είχε ήδη δείξει ενδιαφέρον για την τοπογραφία και τις τεχνικές οχύρωσης και αγάπη για την ιστορία, εκφράζοντας το παράπονό του για την έλλειψη ενδιαφέροντος για το ένδοξο παρελθόν του Τολέδο μεταξύ του προσωπικού της Ακαδημίας. Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνονταν μεγάλες εκδρομές, όπου οι δόκιμοι εγκατέλειπαν την πόλη έφιπποι και με μουσική, και στη συνέχεια διανυκτέρευαν στα ταπεινά σπίτια των αγροτών, “όπου αρχίσαμε να γνωρίζουμε από κοντά τις μεγάλες αρετές και την ευγένεια του ισπανικού λαού”. Το 1910, το ταξίδι αποφοίτησης πήγε τους δόκιμους σε 5 ημέρες από το Τολέδο στο Εσκοριάλ.

Τον Ιούλιο του 1910, η επίσημη τελετή απονομής των πιστοποιητικών στους 312 δόκιμους πραγματοποιήθηκε στο αίθριο του Αλκαζάρ. Ο Φρανσίσκο Φράνκο κατατάχθηκε στην 251η θέση από τους 312 της κατηγορίας του. Το γεγονός ότι ο τελικός βαθμός του ήταν στην κατώτερη κατηγορία δεν ήταν αποτέλεσμα κακών βαθμών, αλλά επειδή τα κριτήρια κατάταξης έλαβαν περισσότερο υπόψη την ηλικία, το ανάστημα και τη φυσική παρουσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριστούχος, ο Darío Gazapo Valdès, ήταν μόλις αντισυνταγματάρχης το 1936, την εποχή του πραξικοπήματος, στο οποίο συμμετείχε στη Μελίλια, ενώ ο δεύτερος της τάξης ήταν μόλις διοικητής πεζικού στη Σαραγόσα. Στην ίδια τάξη συναντάμε τα ονόματα του Juan Yagüe, ο οποίος θα γινόταν ένας από τους ισχυρότερους υποστηρικτές του Φράνκο όταν αυτός ανέβηκε στην εξουσία το 1936, και του Lisardo Doval Bravo, μελλοντικού στρατηγού της Πολιτοφυλακής και εκτελεστή της βρώμικης δουλειάς του Φράνκο. Ο Agustín Muñoz Grandes, ένας άλλος μελλοντικός συνεργάτης, ήταν μέλος της επόμενης τάξης. Πολλοί από αυτούς που θα έπαιζαν πρωταγωνιστικούς ρόλους στη μακρά βασιλεία του Φράνκο ήταν σύντροφοι στα νεότερα χρόνια του.

Διαβάστε επίσης, σημαντικά-γεγονότα – Σύμφωνο της Βαρσοβίας

Πρελούδιο: πρώτη απόσπαση στο Ferrol (1910-1912)

Αφού το αίτημά του για απόσπαση στην Αφρική απορρίφθηκε ως αντίθετο προς το νόμο, ο Φράνκο ζήτησε και έλαβε απόσπαση ως ανθυπολοχαγός στο 8ο Σύνταγμα Πεζικού του Ελ Φερόλ, προκειμένου να βρίσκεται κοντά στην οικογένειά του. Έτσι, ο Φράνκο πέρασε δύο χρόνια στη γενέτειρά του, όπου ενισχύθηκε η φιλία του με τον ξάδελφό του Πακόν και με τον Καμίλο Αλόνσο Βέγκα.

Αφού εισήλθε στην υπηρεσία στις 22 Αυγούστου 1910, σύντομα αισθάνθηκε τη μονοτονία της ζωής στη φρουρά, η οποία δεν προσέφερε την παραμικρή πιθανότητα να αποκτήσει οποιαδήποτε φήμη, αν και οι ανώτεροί του στο Φερόλ είχαν παρατηρήσει ότι ο Φράνκο έδειχνε μια ασυνήθιστη ικανότητα για διδασκαλία και διοίκηση και ήταν ακριβής και αυστηρός στην εκτέλεση των επαγγελματικών του καθηκόντων. Πάνω απ” όλα, ο Φράνκο ανακάλυψε ότι του άρεσε πολύ να διοικεί τους άνδρες και απαιτούσε από αυτούς να συμπεριφέρονται άψογα, ενώ προσπαθούσε να μην αδικεί. Ως εκ τούτου, τον Σεπτέμβριο του 1911, στο τέλος του πρώτου του έτους, διορίστηκε ειδικός εκπαιδευτής για τους νέους δεκανείς.

Έδειξε επίσης μια ασυνήθιστη ευσέβεια: πολύ κοντά στη μητέρα του, την ακολούθησε στις ευσεβείς ασκήσεις της, εντασσόμενος στην ομάδα που ασκούσε νυχτερινή λατρεία της Ιερής Καρδιάς.

Το 1911, ο Franco, ο Alonso Vega και ο Pacón ζήτησαν και πάλι την αποστολή τους στο Μαρόκο, υποστηρίζοντας το αίτημά τους με όλες τις δυνατές συστάσεις- η σημαντικότερη υποστήριξη προήλθε από τον πρώην διευθυντή της Ακαδημίας του Τολέδο, συνταγματάρχη José Villalba Riquelme, ο οποίος μόλις είχε αναλάβει τη διοίκηση του 68ου Συντάγματος Πεζικού που στάθμευε στη Μελίλια, και ο οποίος πέτυχε, μετά από τροποποίηση του νόμου, τη μετάθεση των τριών νεαρών αξιωματικών στο σύνταγμά του.

Διαβάστε επίσης, μάχες – Μάχη των Θερμοπυλών

Πρώτη περίοδος στην Αφρική: οι ντόπιοι τακτικοί στρατιώτες (Φεβρουάριος 1912-Ιανουάριος 1917)

Το 1909, οι Ριφάν επιτέθηκαν στους εργάτες που κατασκεύαζαν τον σιδηρόδρομο που συνέδεε τη Μελίλια με τα ορυχεία σιδήρου, τα οποία επρόκειτο να αξιοποιηθούν. Η Ισπανία έστειλε ενισχύσεις, αλλά είχε ελάχιστο έλεγχο του εδάφους και δεν διέθετε υλικοτεχνική βάση, γεγονός που οδήγησε στην καταστροφή του Barranco del Lobo τον Ιούλιο του 1909. Η ισπανική αντίδραση που ακολούθησε επέτρεψε την επέκταση της κατοχής της παράκτιας περιοχής από το Cape Water έως το Point Negri. Τον Αύγουστο του 1911, ο πρόεδρος του Συμβουλίου, José Canalejas, χρησιμοποίησε το πρόσχημα μιας επίθεσης των Καβυλών στις όχθες του ποταμού Kert για να αναθέσει σε ένα σώμα στρατευμάτων την αποστολή της διεύρυνσης των συνόρων της ισπανικής ζώνης, μια νέα εκστρατεία κατά της οποίας ο ισπανικός πληθυσμός διαμαρτυρήθηκε με την εξέγερση του φθινοπώρου του 1911.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1912, ο Φράνκο αποβιβάστηκε στη Μελίλια και μεταφέρθηκε στο αφρικανικό σύνταγμα που διοικούσε ο José Villalba Riquelme. Ο Φράνκο προσχώρησε σε έναν στρατό που ήταν ανεπαρκώς οργανωμένος και καθοδηγούμενος, με φτωχό και ξεπερασμένο εξοπλισμό, αποσυντονισμένα στρατεύματα και ένα ανίκανο σώμα αξιωματικών, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν μέτριοι και πολλοί από αυτούς διεφθαρμένοι, επαναλαμβάνοντας τακτικές που είχαν ήδη αποτύχει σε προηγούμενους αποικιακούς πολέμους. Τα στρατεύματα υπέφεραν από ασθένειες λόγω των ελλείψεων και της κακής υγιεινής. Η Μελίλια ήταν μια πόλη γεμάτη παζάρια, χαρτοπαικτικές λέσχες και οίκους ανοχής, και το κέντρο κάθε είδους λαθρεμπορίου, συμπεριλαμβανομένης της παράνομης πώλησης όπλων, εξοπλισμού και τροφίμων στους επαναστάτες της Καμπίλ, και της υπεξαίρεσης από ορισμένους διοικητές των διαμερισμάτων ενός μέρους των ποσών που διατίθεντο για τη διατροφή των στρατιωτών, σε όλα αυτά ο Φράνκο φρόντισε να μην εμπλακεί. Αντιμέτωπος με τις αθλιότητες του περιβάλλοντος και τη σκληρότητα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, ο Φράνκο σφυρηλατούσε μέρα με τη μέρα ένα κέλυφος ψυχρότητας, αδιαφορίας, αδιαφορίας για τον πόνο και αυτοσυγκράτησης.

Οι πρώτες του εμπλοκές στην Αφρική ήταν επιχειρήσεις ρουτίνας, όπως η διατήρηση της επαφής μεταξύ διαφόρων οχυρών ή η προστασία των ορυχείων του Bni Bou Ifrour, αλλά για τον Φράνκο και τους συμπολεμιστές του, οι οποίοι έμαθαν τα στοιχειώδη του πολέμου στο Μαρόκο από την αρχή και βίωσαν τον αποικιακό κόσμο με τον ίδιο ενθουσιασμό, όλα απέκτησαν επική ποιότητα.

Η εμπλοκή του Φράνκο στο Μαρόκο τον οδήγησε να ενταχθεί στη λεγόμενη αφρικάνικη κάστα, η οποία γεννήθηκε μέσα σε μια άλλη κάστα, τη στρατιωτική κάστα. Στην Αφρική, χιλιάδες στρατιώτες και εκατοντάδες αξιωματικοί είχαν ήδη πεθάνει- ήταν μια ριψοκίνδυνη αποστολή, αλλά και μια αποστολή στην οποία η πολιτική της προαγωγής λόγω πολεμικών προσόντων επέτρεπε μια γρήγορη στρατιωτική σταδιοδρομία. Η συχνότητα των μαχών και οι πολύ βαριές απώλειες των Ισπανών από τους επαναστατημένους Ριφανούς κατέστησαν αναγκαία τη συνεχή ανανέωση των τάξεων και τη χρησιμοποίηση νέων αξιωματικών.

Τοποθετημένος στο σύνταγμά του ως αναπληρωτής (agregado), στις 24 Φεβρουαρίου 1912 έφτασε στο στρατόπεδο του Tifasor, ένα προωθημένο φυλάκιο κοντά στην κοιλάδα του ποταμού Kert που είχε καταστεί ανασφαλές από τα έργα του τρομερού El Mizzian. Στις 19 Μαρτίου 1912, μετά από επίθεση σε περίπολο της ντόπιας αστυνομίας, αποφασίστηκε αντεπίθεση, η οποία ανάγκασε τους Ριφάν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να αποσυρθούν στην άλλη όχθη του Κερτ. Τότε ήταν που ο Φράνκο πήρε το βάπτισμα του πυρός, όταν η μικρή αναγνωριστική φάλαγγα υπό τη διοίκησή του δέχθηκε σφοδρά πυρά των ανταρτών. Τέσσερις ημέρες αργότερα, το σύνταγμα του Φράνκο έλαβε μέρος σε μια μεγαλύτερη επιχείρηση για την εδραίωση της δεξιάς όχθης του Κερτ, στην οποία συμμετείχαν περίπου χίλιοι άνδρες. Τα ισπανικά στρατεύματα, απροετοίμαστα για ανταρτοπόλεμο και χωρίς καν χάρτες, έπεσαν σε ενέδρα με βαριές απώλειες.

Στις 15 Μαΐου 1912, ο Φράνκο συμμετείχε στη δύναμη υποστήριξης υπό τη διοίκηση του Ρικέλμε που επρόκειτο να εμποδίσει τους αντάρτες να βοηθήσουν τους άνδρες του Ελ Μιζιάν που είχαν οχυρωθεί στο χωριό Αλ-Λαλ-Καντούρ. Οι Ισπανοί κατόρθωσαν να περικυκλώσουν τους επαναστάτες και ο Ελ Μιζιάν, ο οποίος θεωρούνταν άτρωτος, σκοτώθηκε πάνω στο άλογό του και ο στρατός του καταστράφηκε. Οι ντόπιοι τακτικοί στρατιώτες, που αποτελούσαν την εμπροσθοφυλακή, είχαν παίξει τον κύριο ρόλο.Εντυπωσιασμένος από την προαγωγή σε λοχαγό δύο υπολοχαγών από αυτή τη μονάδα, οι οποίοι είχαν τραυματιστεί, ο Φράνκο αποφάσισε να υποβάλει αίτηση τον Απρίλιο του 1913 για μια θέση υπολοχαγού στις ντόπιες τακτικές δυνάμεις. Στις 13 Ιουνίου του ίδιου έτους, ο Φράνκο προήχθη σε ανθυπολοχαγό, όταν ήταν μόλις 19 ετών, τη μοναδική φορά που ανέβηκε στο βαθμό μόνο λόγω αρχαιότητας, και στις 16 Νοεμβρίου έλαβε το πρώτο του στρατιωτικό παράσημο.

Κατόπιν αιτήματός του, ο Φράνκο τοποθετήθηκε στις 15 Απριλίου 1913 στο Σύνταγμα των Τακτικών Αυτοχθόνων Δυνάμεων, μια μονάδα κρούσης του ισπανικού στρατού, η οποία δημιουργήθηκε πρόσφατα κατά το γαλλικό πρότυπο από τον στρατηγό Dámaso Berenguer. Οι Μαυριτανοί μισθοφόροι που αποτελούσαν αυτό το ακόμη πειραματικό σώμα είχαν ήδη αποκτήσει μεγάλη φήμη για τη γενναιότητα, την αποτελεσματικότητα και την αντοχή τους και τους ανατέθηκαν τακτικά οι πιο επικίνδυνες αποστολές. Μόνο οι καλύτεροι αξιωματικοί επιλέγονταν για να διοικήσουν τους τακτικούς. Ο Φράνκο διέθετε τις κύριες ιδιότητες – ανδρεία, ψυχραιμία, διαύγεια υπό πίεση και ικανότητα διοίκησης – και είχε, με τις ενέργειές του το 1912, αποδείξει την ικανότητά του να διατηρεί ψυχραιμία και να οδηγεί τους άνδρες του κάτω από εχθρικά πυρά. Είναι αλήθεια ότι δεν χρειαζόταν να αναπτύξει μια εξελιγμένη στρατηγική ή μια περίτεχνη πολεμική τακτική, δεξιότητες που ήταν ελάχιστα χρήσιμες για τη στρατιωτική του σταδιοδρομία εκείνη την εποχή. Η ισπανική διοίκηση ανέπτυξε τη συνήθεια να εμπλέκει τα νέα ιθαγενή στρατεύματα σε διαφορετικές φάλαγγες, προκειμένου να τα αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με αποτέλεσμα οι αξιωματικοί που διοικούσαν αυτά τα στρατεύματα, συμπεριλαμβανομένου του Φράνκο, να δέχονται συνεχώς πυρά.

Ο Φράνκο πήγε στο φυλάκιο Sebt, κοντά στη Nador, στο ανατολικότερο τμήμα του προτεκτοράτου, όπου στάθμευαν οι μόνες ιθαγενείς δυνάμεις που διέθετε τότε ο ισπανικός στρατός και όπου οι προϊστάμενοί του ήταν οι Dámaso Berenguer, Emilio Mola και José Sanjurjo.

Επί τρία χρόνια, ο υπολοχαγός Φράνκο υπηρετούσε συνεχώς στην πρώτη γραμμή του μετώπου και συμμετείχε σε πολλές επιχειρήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν μικρές αλλά συχνά επικίνδυνες. Μόνο τον Ιούλιο του 1913, ο Φράνκο βρισκόταν συνεχώς στην πρώτη γραμμή και έλαβε μέρος σε τέσσερις μεγάλες επιχειρήσεις. Αποδεικνύοντας ότι ήξερε πού να συγκεντρώνει τα πυρά στη μάχη και ότι είχε το ταλέντο να εξασφαλίζει προμήθειες, ο Φράνκο τράβηξε την προσοχή των ανωτέρων του. Οι ντόπιοι στρατιώτες του τον σέβονταν για τη γενναιότητά του και την έντιμη εφαρμογή των στρατιωτικών κανόνων. Πουριστής των κανόνων, καθιέρωσε σιδερένια πειθαρχία και ήταν αμείλικτος στην ανυπακοή, αλλά προσωπικά ζούσε κάτω από τον ίδιο κώδικα με τους άνδρες του. Σε μια περίπτωση, συγκάλεσε εκτελεστικό απόσπασμα, αφού ένας λεγεωνάριος αρνήθηκε να φάει και πέταξε το γεύμα σε έναν αξιωματικό- έδωσε εντολή να τον πυροβολήσουν και έβαλε το τάγμα να περάσει μπροστά από το πτώμα.

Για να εξασφαλίσουν το Τετουάν, οι Ισπανοί είχαν δημιουργήσει μια γραμμή οχυρών μεταξύ του Τετουάν, του Ρίο Μαρτίν και του Λαουσιέν. Η επιχείρηση της 22ας Σεπτεμβρίου 1913, η οποία αποσκοπούσε στην ενίσχυση της θέσης νότια του Ρίο Μαρτίν, εξελίχθηκε σε τραγωδία όταν ένας από τους λόχους δέχθηκε επίθεση από αντάρτικο απόσπασμα. Ο λοχαγός Ángel Izarduy σκοτώθηκε στην επίθεση και για να ανακτήσει το πτώμα στάλθηκε ένας λόχος για να το καλύψει με πυρά από ένα τμήμα του 1ου τακτικού λόχου υπό τον Φράνκο. Ο Φράνκο εκτέλεσε άψογα αυτή την αποστολή και το ανακοινωθέν για την επιχείρηση αυτή ανέφερε ρητά τον ρόλο και το όνομα του Φράνκο, ο οποίος τιμήθηκε με τον Σταυρό του Τάγματος Στρατιωτικής Αξίας Α” Τάξης στις 12 Οκτωβρίου 1913 για τη νίκη του σε αυτή τη μάχη. Ο Φράνκο έλαβε μέρος σε αρκετές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του 1914 και μέσα σε 18 μήνες είχε γίνει ένας ολοκληρωμένος αξιωματικός και είχε αποκτήσει αξιοσημείωτη ικανότητα στην αποτελεσματικότητα του πυρός, αλλά και στην καθιέρωση της υλικοτεχνικής υποστήριξης, σε έναν στρατό που είχε παραμελήσει εντελώς αυτή την πτυχή. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα, επέδειξε τον ακλόνητο και ερημικό χαρακτήρα για τον οποίο έμελλε να είναι γνωστός σε όλη του τη ζωή. Στη μάχη, διακρίθηκε για την απερισκεψία και τη μαχητικότητά του, έδειξε ενθουσιασμό για τις επιθέσεις με ξιφολόγχες που αποσκοπούσαν στην αποθάρρυνση του εχθρού και ανέλαβε μεγάλο ρίσκο κατευθύνοντας τις προόδους της μονάδας του. Επιπλέον, καθώς οι μονάδες υπό τη διοίκησή του διακρίνονταν για την πειθαρχία και την ομαλή κίνηση, απέκτησε τη φήμη ενός σχολαστικού και καλά προετοιμασμένου αξιωματικού, που ενδιαφερόταν για την υλικοτεχνική υποδομή, ήταν προσεκτικός στη χαρτογράφηση και τη διασφάλιση της ασφάλειας του στρατοπέδου, για τον οποίο ο σεβασμός της πειθαρχίας ήταν απόλυτος. Στο πεδίο της μάχης, ο Φράνκο δεν υποχώρησε ποτέ και οδήγησε τους άνδρες του στη νίκη, ό,τι κι αν χρειαζόταν, επειδή ήξερε ότι η ήττα ή η υποχώρηση θα τους έκανε να λιποτακτήσουν ή να στραφούν εναντίον του.

Τον Ιανουάριο του 1914, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην επιχείρηση κατά του Beni Hosman, νότια του Tétouan, όπου στόχος ήταν η προστασία των ντουάρων που δέχθηκαν επίθεση και κρατούνταν για λύτρα από τους αντάρτες του Ben Karrich. Το ανακοινωθέν έκανε ιδιαίτερη μνεία στον υπολοχαγό Φράνκο, του οποίου οι ιδιότητες αναγνωρίστηκαν από τους ηγέτες του. Τον Μάρτιο του 1915, σε ηλικία 23 ετών, προήχθη στον βαθμό του λοχαγού για “πολεμικές αρετές”, καθιστώντας τον τον νεότερο λοχαγό στον ισπανικό στρατό.

Μέχρι το τέλος του 1915, ο Φράνκο, περιβεβλημένος από ένα φωτοστέφανο άτρωτου, απολάμβανε μια εξαιρετική φήμη μεταξύ των Ριφάν, οι οποίοι, βλέποντάς τον να αγνοεί όλες τις προφυλάξεις και να βαδίζει επικεφαλής των ανδρών του χωρίς να γυρίζει το κεφάλι του, πίστευαν ότι ήταν ο κάτοχος του μπαράκα. Μέχρι το τέλος του 1915, από τους 42 αξιωματικούς που είχαν προσφερθεί εθελοντικά να υπηρετήσουν στις τακτικές ντόπιες δυνάμεις της Μελίγια το 1911 και το 1912, μόνο επτά παρέμεναν σώοι και αβλαβείς, συμπεριλαμβανομένου του Φράνκο. Αναμφίβολα αυτή η εμπειρία ήταν η απαρχή του προνοητισμού του, δηλαδή της πεποίθησής του όχι μόνο ότι τα πάντα ήταν στα χέρια του Θεού, αλλά και ότι είχε επιλεγεί από τη θεότητα για να εκπληρώσει έναν ιδιαίτερο σκοπό.

Χάρη σε μια συμφωνία με τον ηγέτη των ανταρτών El Raïssouni, υπήρξε σχεδόν απόλυτη ειρήνη στο δυτικό τμήμα του προτεκτοράτου από τον Οκτώβριο του 1915 έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους.

Τον Απρίλιο του 1915, ο στρατηγός Berenguer ανέθεσε στον Φράνκο την οργάνωση ενός νέου λόχου και στις 25 Απριλίου ο Φράνκο, αφού εκτέλεσε την αποστολή αυτή με μεγάλη επιμέλεια, του ανέθεσε τη διοίκησή του.

Την άνοιξη του 1916, η σχετική ηρεμία τερματίστηκε με την εξέγερση της ισχυρής φυλής της Anjra, μιας μερικώς οχυρωμένης θέσης στο λόφο El Bioutz στα βορειοδυτικά του προτεκτοράτου, μεταξύ της Θέουτας και της Ταγγέρης. Η επιχείρηση κατά της Άντζρα, η μεγαλύτερη που είχαν εξαπολύσει ποτέ οι ισπανικές αρχές, αποτελούνταν από τρεις φάλαγγες που προέλαυναν προς ένα και μόνο σημείο και περιλάμβανε εξαιρετικά μεγάλες δυνάμεις- μόνο το σώμα που υπάγεται απευθείας στον Φράνκο είχε δύναμη σχεδόν 10.000 Ισπανών ανδρών, εκτός από τους τακτικούς. Οι αντάρτες διέθεταν περισσότερη δύναμη πυρός από ό,τι συνήθως, συμπεριλαμβανομένων αρκετών πολυβόλων. Τα ισπανικά στρατεύματα βρέθηκαν σύντομα μπροστά από την Άντζρα και το τάγμα στο οποίο ανήκε ο Φράνκο διατάχθηκε να επιτεθεί, πράγμα που έκανε με αποφασιστικότητα. Στη μάχη για την κατάληψη αυτής της θέσης, οι δύο πρώτοι λόχοι αποκεφαλίστηκαν αμέσως και ο διοικητής του ταμπούρ του Φράνκο σκοτώθηκε. Δίνοντας το παράδειγμα, ο Φράνκο άρπαξε την καραμπίνα ενός από τους στρατιώτες που σκοτώθηκαν δίπλα του, όταν και αυτός με τη σειρά του χτυπήθηκε από σφαίρα στην κοιλιά, η οποία πέρασε μέσα από την κοιλιά, άγγιξε το συκώτι και βγήκε στην πλάτη, προκαλώντας σοβαρή αιμορραγία. Ο Φράνκο κρίθηκε ακατάλληλος για μεταφορά, μεταφέρθηκε στο αναρρωτήριο του πεδίου και μόλις δεκαέξι ημέρες αργότερα μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Θέουτας.

Το ανακοινωθέν του Tabor ανέφερε ότι είχε διακριθεί για “το ασύγκριτο θάρρος, την ηγεσία και την ενέργειά του σε αυτή τη μάχη” και ένα τηλεγράφημα του Υπουργείου Πολέμου στις 30 Ιουνίου συνεχάρη τον λοχαγό Φράνκο εκ μέρους της κυβέρνησης και των δύο Βουλών. Με την ευνοϊκή γνώμη του στρατηγού Berenguer, ο Φράνκο διορίστηκε διοικητής στις 28 Φεβρουαρίου 1917, καθιστώντας τον τον νεότερο διοικητή στην Ισπανία.

Στο νοσοκομείο της Θέουτα, τον επισκέφθηκαν οι γονείς του, οι οποίοι είχαν κάνει αμέσως το ταξίδι και ξαναβρέθηκαν για πρώτη και τελευταία φορά μετά τον χωρισμό τους το 1907. Στις 3 Αυγούστου 1916, ο Φράνκο μπόρεσε να επιβιβαστεί στη Θέουτα για το Φερόλ, όπου πέρασε δύο μήνες με άδεια. Την 1η Νοεμβρίου 1916 επέστρεψε στο σώμα των τακτικών του στο Τετουάν για να αναλάβει τη διοίκηση ενός λόχου, αλλά μόνο για λίγο, καθώς δεν υπήρχε κενή θέση και εγκατέλειψε το Μαρόκο στα τέλη Φεβρουαρίου 1917 για να τοποθετηθεί ως διοικητής πεζικού στο 3ο Σύνταγμα του Πρίγκιπα, που φρουρούνταν στο Οβιέδο.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Ντάνιελ Ντεφόε

Ενδιάμεσο στο Οβιέδο (1917-1920)

Κατά τη διάρκεια της τριετούς θητείας του Φράνκο στο Οβιέδο, άρχισε να δημιουργείται μια αντιπαράθεση στις ισπανικές ένοπλες δυνάμεις μεταξύ των πενσουλαριστών και των αφρικάνων. Οι πρώτοι, ιδιαίτερα επικριτικοί απέναντι στην πληθώρα παρασήμων, μεταλλικών βραβείων και προαγωγών για τους συντρόφους που υπηρετούσαν στη Βόρεια Αφρική, θεώρησαν καταχρηστικές τις προαγωγές για πολεμικές αρετές και συγκρότησαν τις λεγόμενες Juntas Militares de Defensa, μια παράνομη ένωση που προέκυψε κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1917 για να διεκδικήσει την ανανέωση της πολιτικής ζωής, αλλά και, σε αυξανόμενο βαθμό, να διοχετεύσει τα κατηγορηματικά αιτήματά της, με σκοπό τη διατήρηση των προνομίων του σώματος των αξιωματικών και την εφαρμογή μιας κλίμακας αναπροσαρμοσμένης εξέλιξης που διέπεται αυστηρά από την αρχαιότητα. Οι τελευταίοι, συμπεριλαμβανομένου του Φράνκο, θεωρούσαν αυτές τις προαγωγές απαραίτητες για να ανταμείψουν την επικίνδυνη εργασία των αξιωματικών στην Αφρική, οι οποίοι εξελίσσονταν στο “καλύτερο, για να μην πω το μοναδικό, πρακτικό σχολείο του στρατού μας”.

Στο στρατώνα του Οβιέδο ήταν σημαντικά νεότερος από πολλούς αξιωματικούς που βρίσκονταν κάτω από αυτόν στο βαθμό, και μόνο μια χούφτα βετεράνων της εκστρατείας στην Κούβα μπορούσε να τον φτάσει σε εμπειρία μάχης. Πολλοί από αυτούς, μέλη των Αμυντικών Χουντών, θεωρούσαν ότι οι προαγωγές του ήταν πολύ γρήγορες και ότι ένας διοικητικός βαθμός στα 24 ήταν υπερβολικός. Τα νιάτα του του χάρισαν το παρατσούκλι Comandantín.

Η κύρια αρμοδιότητά του στο Οβιέδο ήταν, εκτός από τη ρουτίνα μιας επαρχιακής φρουράς, να επιβλέπει την εκπαίδευση των εφέδρων αξιωματικών- αλλά στην πραγματικότητα δεν είχε πολλά να κάνει. Ο ξάδελφός του Pacón και ο Camilo Alonso Vega τον ακολούθησαν μετά από ένα χρόνο. Οι έφεδροι αξιωματικοί που εκπαίδευε, συχνά από τις τάξεις των επωνύμων, χρησίμευαν ως εισαγωγείς του στις tertulias (σαλόνια) της καλής κοινωνίας, όπου είχε την ευκαιρία να κάνει κάποιες διασυνδέσεις με εξέχουσες προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών και της πολιτιστικής ζωής, όπως ο νεαρός καθηγητής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Οβιέδο, Pedro Sainz Rodríguez, ο οποίος επρόκειτο να γίνει υπουργός Παιδείας στην πρώτη κυβέρνηση Φράνκο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα μεταξύ 1938 και 1939.

Ο Φράνκο ήθελε έναν καλό γάμο για να συμπληρώσει τη στρατιωτική του καριέρα. Χωρίς να είναι κυνηγός προικιών, στόχευε συγκεκριμένα νεαρά κορίτσια από καλές οικογένειες και υψηλή κοινωνική θέση, δηλαδή μια κατάλληλη κυρία, όπως η μητέρα του.

Ήταν το 1917, με την ευκαιρία μιας καλοκαιρινής romería (παραδοσιακή λαϊκή γιορτή), όταν ο Φράνκο γνώρισε τη μελλοντική του σύζυγο Carmen Polo, η οποία ήταν πολύ θρησκευόμενη, με ξεχωριστή εμφάνιση, ανήκε σε παλιά αριστοκρατική οικογένεια της Αστούριας και είχε μόλις κλείσει τα δεκαέξι της χρόνια. Ο πατέρας της ζούσε άνετα από το ενοίκιο της γης, αλλά πρέσβευε φιλελεύθερες ιδέες. Οι Polos αντιστάθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού συμφωνήσουν στην εκκολαπτόμενη σχέση, αποκαλώντας τον διοικητή Franco “τυχοδιώκτη”, “ταυρομάχο” και “κυνηγό προικιών”. Για τον Φράνκο, ο γάμος σήμαινε κοινωνική ανέλιξη και ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, επιτρέποντάς του να διαγράψει την υποβάθμιση που του είχε προκαλέσει ο πατέρας του.

Ο Φράνκο έγινε μάρτυρας της γενικής απεργίας της 10ης Αυγούστου 1917. Η δυσαρέσκεια που προκαλούσε το υψηλό κόστος ζωής είχε ενώσει τα δύο μεγάλα συνδικαλιστικά κέντρα, τη σοσιαλιστική UGT και την αναρχική CNT, τα οποία είχαν υπογράψει ένα κοινό μανιφέστο που ζητούσε “θεμελιώδεις αλλαγές στο σύστημα” και τη σύγκληση συντακτικής συνέλευσης. Η σύλληψη των υπογραφόντων προκάλεσε απεργίες σε όλους τους τομείς δραστηριότητας και σε πολλές μεγάλες ισπανικές πόλεις, συμπεριλαμβανομένου του Οβιέδο. Στην Αστούριας, όπου το συνδικάτο UGC είχε πολλά μέλη, οι ανθρακωρύχοι κατάφεραν να παρατείνουν την αναταραχή για σχεδόν είκοσι ημέρες. Παρόλο που η απεργία ήταν αρχικά μη βίαιη, ο στρατιωτικός κυβερνήτης Ricardo Burguete κήρυξε κατάσταση πολιορκίας, απείλησε να αντιμετωπίσει τους απεργούς ως “άγρια ζώα” και έστειλε το στρατό και την Πολιτοφυλακή στις περιοχές των ορυχείων.

Ο Φράνκο, ο οποίος έτυχε να βρίσκεται στην Αστούριας, τέθηκε επικεφαλής της καταστολής και ηγήθηκε μιας φάλαγγας που στάλθηκε στο ανθρακωρυχείο. Αν και ορισμένοι βιογράφοι θεωρούν ότι η καταστολή του Φράνκο ήταν ιδιαίτερα βίαιη, φαίνεται ότι, όσο σκληρή και αν ήταν, δεν ήταν περισσότερο από εκείνη που εφαρμόστηκε σε άλλες περιοχές, καθώς τα έγγραφα της εποχής δεν τη διακρίνουν από τις κατασταλτικές ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν αλλού. Ακόμα καλύτερα, δεν φαίνεται καν ότι το εν λόγω στράτευμα πραγματοποίησε κάποια στρατιωτική καταστολή: το μητρώο υπηρεσίας του Φράνκο δεν αναφέρει καμία “πολεμική επιχείρηση” εκείνη την περίοδο. Ο ίδιος ο Caudillo μας διαβεβαίωσε αργότερα ότι δεν διαπράχθηκε καμία καταδικαστέα ενέργεια στην περιοχή που επισκέφθηκε, πράγμα που φαίνεται αξιόπιστο, δεδομένου ότι η φάλαγγα του επέστρεψε στο Οβιέδο τρεις ημέρες πριν από την έναρξη της βίαιης φάσης της απεργίας την 1η Σεπτεμβρίου 1917, η οποία έμελλε να προκαλέσει μια πολύ σκληρή και ακόμη και αιματηρή καταστολή από την πλευρά του Burguete, με 2.000 συλλήψεις, 80 θανάτους και εκατοντάδες τραυματισμούς. Παρόλα αυτά, κάποιοι είδαν σε αυτό τα πρώτα σημάδια της βαρβαρότητας που θα ξεσπούσε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου- άλλοι, αντίθετα, το είδαν ως συνειδητοποίηση της δύσκολης κατάστασης των εργατών.

Όμως, όπως παρατηρεί ο Bennassar, όσο κι αν τρομοκρατήθηκε από τις άθλιες συνθήκες εργασίας των εργατών, δεν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η απεργία ήταν νόμιμη και εξέφρασε την πεποίθησή του για την ανάγκη διατήρησης της τάξης και των ιεραρχιών παρά την κοινωνική αδικία- από την άλλη πλευρά, για χάρη της καριέρας του, ο Φράνκο δεν παρέκκλινε καθόλου, ιδίως καθώς τα συμφέροντα της καριέρας του συνέπιπταν με τους πολιτικούς του προσανατολισμούς. Οι συναισθηματικές προσκολλήσεις του Φράνκο τον έφεραν πιο κοντά σε μια κάστα ιδιοκτητών που ήταν βαθιά εχθρικές προς τα λαϊκά κινήματα που θα μπορούσαν να τους απειλήσουν άμεσα. Ως εκ τούτου, ο Φράνκο κατέστειλε την εξέγερση των ανθρακωρύχων της Αστούριας ως πεπεισμένος και πειθαρχημένος αξιωματικός. Λίγο αργότερα, ο Φράνκο στάλθηκε και πάλι στους ανθρακωρυχεία, αυτή τη φορά ως δικαστής και σε κατάσταση πολέμου, για να κρίνει αδικήματα κατά της δημόσιας τάξης, και καταδίκασε αρκετούς απεργούς σε φυλάκιση, χωρίς να λάβει υπόψη του την προέλευση της βίας.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Κένεντι Ωνάση

Δεύτερη περίοδος στην Αφρική: η Λεγεώνα (1920-1926)

Ο Φράνκο γνώρισε τον ταγματάρχη José Millán-Astray κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος σκοποβολής το 1919 και στη συνέχεια τον επισκεπτόταν συχνά. Αυτός ο πολύχρωμος χαρακτήρας, ο οποίος είχε μόλις περάσει χρόνο στη Γαλλία και την Αλγερία σπουδάζοντας στη Λεγεώνα των Ξένων, είχε μεγάλη επιρροή στον Φράνκο και θα έπαιζε αργότερα καθοριστικό ρόλο στην επαγγελματική του σταδιοδρομία. Το 1920, το σχέδιό του για μια Ισπανική Λεγεώνα εγκρίθηκε τελικά από την ισπανική κυβέρνηση, η οποία το θεώρησε ως τον καλύτερο τρόπο για να διεξαχθεί πόλεμος στην Αφρική χωρίς την αποστολή Ισπανών νεοσύλλεκτων. Η Λεγεώνα διακρινόταν για τη σιδερένια πειθαρχία της, τη βιαιότητα των τιμωριών που επιβάλλονταν στο στράτευμα και, στο πεδίο της μάχης, για τη λειτουργία της ως ομάδας κρούσης- από την άλλη πλευρά, ως βαλβίδα διαφυγής, οι καταχρήσεις που διέπρατταν οι λεγεωνάριοι σε βάρος του άμαχου πληθυσμού αντιμετωπίζονταν με επιείκεια και η ανώτατη διοίκηση ανέχονταν πολλές παρατυπίες, όπως οι καθημερινές τσαρουδιές ή η πορνεία στους στρατώνες. Η Λεγεώνα ήταν επίσης γνωστή για την κτηνωδία της απέναντι στον ηττημένο εχθρό- η σωματική κακοποίηση και ο αποκεφαλισμός των αιχμαλώτων, ακολουθούμενος από την επίδειξη των κομμένων κεφαλιών ως τρόπαια, ήταν τακτική πρακτική.

Δεδομένου ότι ο Millán-Astray δεν είχε οργανωτικές ικανότητες, αποφασίστηκε γρήγορα ότι ο Franco, γνωστός για την ικανότητά του να εκπαιδεύει, να οργανώνει και να πειθαρχεί τα στρατεύματα, θα ήταν ο συνεργάτης του. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1920, ο Φράνκο διορίστηκε επικεφαλής του πρώτου τάγματος (bandera) και στις 10 Οκτωβρίου οι πρώτοι διακόσιοι λεγεωνάριοι έφτασαν στη Θέουτα. Το ίδιο βράδυ, οι λεγεωνάριοι τρομοκράτησαν την πόλη- μια πόρνη και ένας αρχηγός φρουράς δολοφονήθηκαν, ενώ οι επακόλουθες συμπλοκές άφησαν πίσω τους άλλους δύο νεκρούς.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα, η Λεγεώνα (ή Tercio) απέκτησε τη φήμη της πιο σκληρής και καλύτερα προετοιμασμένης μάχιμης μονάδας του ισπανικού στρατού. Ο Φράνκο επέβαλε μια αμείλικτη πειθαρχία στους άνδρες του, υποβάλλοντάς τους σε εντατική εκπαίδευση για να σπάσει το σώμα τους στην προσπάθεια, την πείνα και τη δίψα, και σφυρηλατώντας ένα άφθαρτο ηθικό. Μπόρεσε να γίνει φοβερός, σεβαστός, ακόμη και αγαπητός από τους λεγεωνάριους, επειδή γνώριζε τον καθένα τους και προσπαθούσε να είναι δίκαιος. Στη μάχη, ήταν αδίστακτος, εφαρμόζοντας χωρίς δισταγμό το νόμο της αντεκδίκησης, εξουσιοδοτώντας τους λεγεωνάριους να ακρωτηριάζουν τους Μαροκινούς που έπεφταν στα χέρια τους. Άφηνε τους άνδρες του να λεηλατούν ντουάρ, να κυνηγούν και να βιάζουν γυναίκες, έδινε εντολές να καίνε χωριά και ποτέ δεν έπαιρνε αιχμαλώτους. Ο Franco λέει στο Diario de una bandera :

“Το μεσημέρι πήρα την άδεια από τον στρατηγό να πάω να τιμωρήσω τα χωριά από τα οποία μας παρενοχλούσε ο εχθρός. Στα δεξιά μας το έδαφος κατηφορίζει προς την παραλία με άγριο τρόπο, κάτω από την οποία υπάρχει μια ευρεία λωρίδα μικρών ντουάρων. Ενώ ένα τμήμα, ανοίγοντας πυρ στα σπίτια, προστάτευε τον ελιγμό, ένα άλλο γλίστρησε από μια παράκαμψη και, περικυκλώνοντας τα χωριά, εκτέλεσε τους κατοίκους με μαχαίρια. Οι φλόγες ξεπηδούσαν από τις στέγες των σπιτιών, οι λεγεωνάριοι καταδίωκαν τους κατοίκους.

Η Ισπανία αποφάσισε να καταλάβει πλήρως το προτεκτοράτο της και διόρισε τον υποστράτηγο Manuel Fernández Silvestre να διοικήσει τη Μελίλια. Για τον έλεγχο της επικράτειας, δημιουργήθηκε ένα σύστημα αποτελούμενο από ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων οχυρών. Στο δυτικό τμήμα, ο Berenguer ανέπτυξε τα στρατεύματά του, εδραιώνοντας τις θέσεις του καθώς προχωρούσε, σε αντίθεση με τις θέσεις της εμπροσθοφυλακής του Silvestre, οι οποίες έμειναν χωρίς υποστήριξη ή προστασία.Ο Silvestre ενθαρρύνθηκε να ανοίξει το δρόμο μεταξύ της Μελίλιας και της Al Hoceima (Alhucemas στα ισπανικά). Εν τω μεταξύ, η υλική και τεχνική ένδεια του στρατού είχε γίνει ακόμη χειρότερη και τα στρατεύματα, χωρίς καμία στρατιωτική εκπαίδευση, ήταν εντελώς αποθαρρυμένα. Από την άλλη πλευρά, η αντιστασιακή ικανότητα των Καμπυλών είχε πολλαπλασιαστεί υπό την ηγεσία του Αμπντελκρίμ.

Οι επιθέσεις της Ρίφα ξεκίνησαν την 1η Ιουνίου 1921, πιο βίαιες από ποτέ, και στις 21 Ιουλίου οι πιο προηγμένες ισπανικές θέσεις άρχισαν να πέφτουν σαν ντόμινο, αναγκάζοντας τους Ισπανούς να απομακρύνουν το όριο της περιοχής που είχαν υπό την κυριαρχία τους κατά περισσότερα από 150 χιλιόμετρα, μέχρι τη Μελίλια. Ενόψει της προοπτικής σφοδρών μαχών, η ισπανική διοίκηση είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στους Regulares και την αστυνομία των ιθαγενών, αλλά σχεδόν όλα τα στρατεύματα των ιθαγενών στην ανατολική ζώνη λιποτάκτησαν και πήγαν στο στρατόπεδο του Abdelkrim. Στις 16 Ιουλίου 1921, μια φάλαγγα έπεσε σε ενέδρα μεταξύ Anoual και Igueriben- οι ενισχύσεις που στάλθηκαν από το Anoual έφτασαν πολύ αργά και δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την πρώτη σφαγή. Σύντομα, ο ίδιος ο τόπος Anoual πολιορκήθηκε- η υποχώρηση, πολύ αργά, εκφυλίστηκε σε πανδαιμόνιο. Περισσότεροι από 14.000 άνδρες σφαγιάστηκαν άγρια. Οι Ισπανοί, πολιορκημένοι στο Αλ Αρούι, παραδόθηκαν τελικά στις 9 Αυγούστου, αλλά εξοντώθηκαν με τη σειρά τους.

Μια από τις πρώτες αντιδράσεις της ανώτατης διοίκησης ήταν να μεταφέρει μέρος της Λεγεώνας στην ανατολική ζώνη, η οποία βρισκόταν τότε σε κρίσιμη κατάσταση. Ο Φράνκο, ο οποίος βρισκόταν επικεφαλής της bandera του στην περιοχή Larache, κλήθηκε επειγόντως να υπερασπιστεί τη Μελίλια υπό τις διαταγές του Millán-Astray. Το τάγμα του Φράνκο έπρεπε πρώτα να βαδίσει 50 χιλιόμετρα μέχρι το Τετουάν, και αρκετοί άνδρες πέθαναν από εξάντληση στο δρόμο- στη συνέχεια όλοι οι άνδρες μεταφέρθηκαν στη Μελίγια, για να αποτρέψουν την εισβολή και την λεηλασία της πόλης. Μόλις εξασφαλίστηκε η άμυνα της πόλης, οι μονάδες της Λεγεώνας προχώρησαν σε περιορισμένη αντεπίθεση στις 17 Σεπτεμβρίου. Την ίδια ημέρα, ο Millán-Astray, τραυματισμένος στη μάχη, παρέδωσε τη διοίκηση στον Φράνκο, επιτρέποντάς του να εισέλθει νικηφόρα στη Ναντόρ επικεφαλής της Λεγεώνας. Ο Φράνκο συμμετείχε στην ανακατάληψη της περιοχής μέχρι τον Ιανουάριο του 1922, όταν κατέλαβε το Driouch. Του απονεμήθηκε το στρατιωτικό μετάλλιο και προήχθη στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη.

Εν τω μεταξύ, οι καταστροφές αυτές είχαν βάλει φωτιά στη χερσόνησο και είχαν προκαλέσει μια εκδικητική μανία που στρεφόταν με τη σειρά της κατά των στρατευμάτων του Αμπντελκρήμ, κατά του ανίκανου στρατού και κατά της μοναρχίας. Ταυτόχρονα, οι αξιωματικοί λογοδοτούσαν για τη δική τους ανικανότητα στην καταστροφή. Ο Φράνκο ήταν πεπεισμένος ότι η μασονία, μια εξαιρετικά απόκρυφη και κυρίαρχη δύναμη, βρισκόταν πίσω από αυτές τις επικρίσεις κατά του στρατού, τις οποίες θεωρούσε αδικαιολόγητες. Από την άλλη πλευρά, η αύρα της Λεγεώνας αυξήθηκε και ο Φράνκο βρέθηκε για άλλη μια φορά στο επίκεντρο ενός γεγονότος μεγάλης προβολής, χάρη στο οποίο ενίσχυσε το κύρος του και έγινε ήρωας στα μάτια της κοινής γνώμης.

Κατά τη διάρκεια των διαφόρων αδειών απουσίας του, τις οποίες χρησιμοποιούσε για να ταξιδεύει στο Οβιέδο και να επισκέπτεται τη μέλλουσα σύζυγό του, ο Φράνκο γινόταν δεκτός ως ήρωας και προσκαλούνταν σε συμπόσια και κοινωνικές εκδηλώσεις της τοπικής αριστοκρατίας. Για πρώτη φορά, ο Τύπος ενδιαφέρθηκε γι” αυτόν: στις 22 Φεβρουαρίου 1922, η εφημερίδα ABC κυκλοφόρησε σε εξώφυλλο με τη φωτογραφία του “Άσσου της Λεγεώνας”, και το 1923 ο Αλφόνσο XIII του απένειμε παράσημο μαζί με τη σπάνια διάκριση του “κυρίου της αίθουσας”. Στο Οβιέδο, ο πατέρας της Κάρμεν Πόλο συμφώνησε τελικά με τον γάμο της κόρης του, ο οποίος ορίστηκε για τον Ιούνιο του 1922. Την ίδια χρονιά, ο Φράνκο δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο Diario de una Bandera, στο οποίο εξιστορούσε τα γεγονότα που είχε βιώσει στην Αφρική εκείνη την εποχή.

Ο Millán-Astray, μετά από ορισμένες δηλώσεις στις οποίες αντέδρασε επιπόλαια στο διορισμό μιας επιτροπής έρευνας για να προσδιοριστούν οι ευθύνες για τα πισωγυρίσματα στην Αφρική – της λεγόμενης Επιτροπής Πικάσο, που πήρε το όνομά της από τον Juan Picasso, συντάκτη της τελικής έκθεσης και θείο του ζωγράφου Pablo Picasso – απομακρύνθηκε από διοικητής της Λεγεώνας και αντικαταστάθηκε από τον αντισυνταγματάρχη Valenzuela, μέχρι τότε επικεφαλής ενός από τα banderas. Ο Φράνκο, απογοητευμένος που δεν του προσφέρθηκε η θέση του Διοικητή της Λεγεώνας με την αιτιολογία ότι δεν είχε τον απαιτούμενο βαθμό, ζήτησε μετάθεση στη Χερσόνησο και μετατέθηκε πίσω στο Σύνταγμα του Πρίγκιπα στο Οβιέδο. Αλλά αφού ο Βαλενσουέλα σκοτώθηκε στη μάχη στις 5 Ιουνίου 1923, ο Φράνκο, ο λογικός διάδοχος, διορίστηκε αρχιστράτηγος της Λεγεώνας, αφού προήχθη στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη με αναδρομική ισχύ από τις 8 Ιουνίου 1923, πράγμα που σήμαινε ότι έπρεπε να φύγει αμέσως για την Αφρική και να αναβάλει το γάμο του. Έτσι, ο Φράνκο επέστρεψε στο Μαρόκο και παρέμεινε εκεί για άλλους πέντε μήνες, αφιερώνοντας τον εαυτό του στη μεταρρύθμιση της Λεγεώνας, με υψηλότερα πρότυπα συμπεριφοράς, ιδίως για τους αξιωματικούς. Στις 13 Οκτωβρίου 1923 επέστρεψε στο Οβιέδο, όπου στις 22 Οκτωβρίου τελέστηκε ο γάμος του, ένα πραγματικό κοινωνικό γεγονός, καθώς ο Φρανσίσκο Φράνκο και η Κάρμεν Πόλο μπόρεσαν να εισέλθουν στην εκκλησία του Σαν Χουάν ελ Ρεάλ στο Οβιέδο κάτω από βασιλικό στέγαστρο. Με την ευκαιρία της τελετής, μια εφημερίδα της Μαδρίτης δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο “Ο γάμος ενός ηρωικού καουντίγιο”, τίτλος που δόθηκε για πρώτη φορά στον Φράνκο.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1923, ένα πραξικόπημα εγκαινίασε τη δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα, απέναντι στην οποία ο Φράνκο ήταν επιφυλακτικός, καθώς ήταν γνωστό ότι ο Πρίμο υποστήριζε την αποχώρηση της Ισπανίας από το Μαρόκο. Ο Primo de Rivera ανέθεσε στον Franco τη διεύθυνση της Revista de tropas coloniales, το πρώτο τεύχος της οποίας κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1924. Σε αυτό, ο Φράνκο εξέθεσε την αντίληψή του για τον πόλεμο, σύμφωνα με την οποία ο αντίπαλος έπρεπε να εξαλειφθεί, καθώς οι διαπραγματεύσεις ή η πολιτική δεν θα είχαν άλλο αποτέλεσμα από το να παρατείνουν άσκοπα την αντιπαράθεση.

Ο Πρίμο ντε Ριβέρα ήταν πάντα αντίθετος με την ισπανική πολιτική στο Μαρόκο και από το 1909 υποστήριζε την εγκατάλειψη του ακυβέρνητου Ριφ- ο Φράνκο, από την άλλη πλευρά, θεωρούσε ότι η ισπανική παρουσία στο Μαρόκο ήταν μέρος της ιστορικής αποστολής της Ισπανίας και θεωρούσε τη διατήρηση του προτεκτοράτου ως θεμελιώδη στόχο. Κρίνοντας ότι η Ισπανία ασκούσε μια λανθασμένη πολιτική στο Μαρόκο, η οποία αποτελούνταν από ημίμετρα και ήταν πολύ δαπανηρή σε άνδρες και εξοπλισμό, υποστήριξε μια μεγάλης κλίμακας επιχείρηση για τη δημιουργία ενός σταθερού προτεκτοράτου και την εξάλειψη του Αμπντελκρίμ. Αν ο Φράνκο αναγνώριζε την ανάγκη προσωρινής στρατιωτικής αποχώρησης, αυτή θα μπορούσε να γίνει μόνο με στόχο την έναρξη μιας οριστικής επίθεσης για την κατάληψη ολόκληρου του Ριφ και την οριστική συντριβή της εξέγερσης.

Ο Πρίμο ντε Ριβέρα ήθελε να τερματίσει τις επιχειρήσεις στο Μαρόκο, κατά προτίμηση με διαπραγματεύσεις, αλλά η αδιαλλαξία του Αμπντελκρίμ εμπόδισε την υπογραφή της επιθυμητής ειρήνης. Ο Abdelkrim, ξεπερνώντας τη διχόνοια των φυλών, αυτοανακηρύχθηκε εμίρης, δημιούργησε ένα είδος κυβέρνησης και άρχισε να παίρνει τον έλεγχο του κεντρικού τμήματος του προτεκτοράτου στις αρχές του 1924, πριν προχωρήσει στο δυτικό τμήμα. Οι κινήσεις αυτές προκάλεσαν μια μεταστροφή του Primo de Rivera, ο οποίος αποφάσισε τότε να πολεμήσει τον Abdelkrim μέχρις εσχάτων, ενισχυμένος σε αυτή την απόφαση από την προοπτική συνεργασίας με τη Γαλλία και από την πεποίθησή του ότι ο Abdelkrim ενσάρκωνε μια ισλαμομπολσεβίκικη επίθεση.

Στη συνέχεια, ο Πρίμο ντε Ριβέρα εφάρμοσε μια σημαντική αναδιοργάνωση της στρατιωτικής δομής, η οποία συνίστατο στη διατήρηση μιας περιορισμένης γραμμής κατοχής στα ανατολικά, εν αναμονή μιας μελλοντικής ισπανικής αντεπίθεσης, ενώ ταυτόχρονα υποχωρούσε δυτικότερα, με κόστος την εκκαθάριση των πολλών απομονωμένων θέσεων στην ενδοχώρα. Οι επιχειρήσεις άρχισαν τον Αύγουστο του 1924 και ο Φράνκο και οι λεγεωνάριοι του επιφορτίστηκαν με την προστασία των διαδοχικών υποχωρήσεων περίπου 400 δευτερευουσών θέσεων και κυρίως με την εκτέλεση της πιο σύνθετης και επικίνδυνης επιχείρησης, την υποχώρηση στο Τετουάν από την πόλη Σεφτσουέν, η οποία αποτέλεσε μια θλιβερή και πικρή εμπειρία για τον Φράνκο. Τα στρατεύματά του, εκτεθειμένα σε συνεχείς επιθέσεις και ενέδρες από τους άνδρες του Abdelkrim, διεξήγαγαν αυτές τις επιχειρήσεις με επιμονή και επιδεξιότητα, χωρίς αταξία ή πανικό. Στις 7 Φεβρουαρίου 1925, η επιτυχία του ελιγμού του επέφερε νέα προαγωγή στο βαθμό του συνταγματάρχη.

Ο Abdelkrim, ενθαρρυμένος να εξαπολύσει νέες επιθέσεις, έκανε το λάθος να εξαπολύσει επιδρομές σε γαλλικές θέσεις, δημιουργώντας έτσι μια γαλλοϊσπανική συνεργασία εναντίον του. Τον Ιούνιο του 1925, οι δύο ευρωπαϊκές δυνάμεις υπέγραψαν σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας για να συντρίψουν μια για πάντα την εξέγερση της Ρίφα. Ο Φράνκο συμμετείχε στη συνάντηση μεταξύ του Πεταίν και του Πρίμο ντε Ριβέρα, όπου υιοθετήθηκε τελικά το ισπανικό σχέδιο, το ίδιο που ο Φράνκο είχε υπερασπιστεί ενώπιον του βασιλιά και του Πρίμο ντε Ριβέρα και στην επεξεργασία του οποίου είχε λάβει μέρος. Συμφωνήθηκε ότι ένας γαλλικός στρατός 160.000 ανδρών θα κινούνταν από το νότο, ενώ ένα ισπανικό εκστρατευτικό σώμα θα επιτίθετο στους επαναστάτες από το βορρά. Η επιχείρηση-κλειδί θα ήταν η αμφίβια εισβολή στον κόλπο της Αλ Χοσεϊμά, στην καρδιά της ζώνης των ανταρτών.

Στο πλαίσιο της επιχείρησης, ο Φράνκο, με τη Λεγεώνα, τους τακτικούς του Τετουάν και τους Χάρκας του Muñoz Grandes, ανέλαβε να φτάσει δια θαλάσσης στις 7 Σεπτεμβρίου 1925 και στη συνέχεια να προωθήσει την επίθεση στα παράκτια βουνά. Το σχέδιο είχε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, επειδή επωφελούνταν από την υλικοτεχνική υποστήριξη του γαλλικού στόλου κατά τη διάρκεια της απόβασης και την επίθεση των γαλλικών στρατευμάτων από τα νότια. Επικεφαλής της αρχικής δύναμης επίθεσης, ο Φράνκο έδειξε για άλλη μια φορά την αποφασιστικότητά του: αψηφώντας τη ναυτική διοίκηση, η οποία είχε δώσει εντολή να αποσυρθεί, επέμεινε να συνεχίσει την επιχείρηση παρά τις κακές θαλάσσιες συνθήκες. Καθώς το αποβατικό σκάφος δεν μπορούσε να διασχίσει τις αμμοθίνες, πήδηξε στο νερό με τους άνδρες του, συνέχισε με τα πόδια και σύντομα δημιούργησε ένα προγεφύρωμα στη στεριά. Τα στρατεύματά του έπρεπε πρώτα να αποκρούσουν διάφορες επιθέσεις, αλλά η τελική προέλαση άρχισε στις 23 Σεπτεμβρίου, με τον Φράνκο να ηγείται μιας από τις πέντε φάλαγγες. Έτσι, με μια σταδιακή και σταθερή προέλαση, φτάσαμε στην καρδιά της εξέγερσης της Ρίφα, ενώ ταυτόχρονα οι γαλλικές δυνάμεις προωθήθηκαν στα νότια, παγιδεύοντας τον Αμπντελκρίμ ανάμεσα σε δύο πυρκαγιές. Η εκστρατεία συνεχίστηκε για επτά μήνες, μέχρι την παράδοση του Ριφιανού ηγέτη τον Μάιο του 1926.

Ο Φράνκο ήταν ο μόνος ηγέτης που έλαβε ειδική μνεία στην επίσημη έκθεση από τον ταξίαρχό του. Η γενναιότητα και η αποτελεσματικότητά του του χάρισαν μια αναφορά στο Τάγμα του Έθνους. Προαχθείς σε ταξίαρχο στις 3 Φεβρουαρίου 1926, σε ηλικία 33 ετών, έγινε ο νεότερος στρατηγός στην Ισπανία και σε όλους τους στρατούς της Ευρώπης και η πιο γνωστή προσωπικότητα του ισπανικού στρατού, ενώ επιλέχθηκε να συνοδεύσει τον βασιλιά και τη βασίλισσα στο επίσημο ταξίδι τους στην Αφρική το 1927. Η Γαλλία του απέτισε επίσης φόρο τιμής απονέμοντάς του το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής τον Φεβρουάριο του 1928.

Για τον Φράνκο, ο αγώνας στην Αφρική, ιδίως η απόβαση στην Αλ Χοσεϊμά, ήταν μια εμπειρία που αργότερα θα αναπολούσε με νοσταλγία και που θα γινόταν το αγαπημένο του θέμα συζήτησης για το υπόλοιπο της ζωής του. Αργότερα, στη Μαδρίτη και στη συνέχεια στη Σαραγόσα, το 1928, έγραψε τους Πολιτικούς του Προβληματισμούς, στους οποίους περιέγραφε ένα σχέδιο για την ανάπτυξη του προτεκτοράτου που θα λάμβανε υπόψη του την πραγματικότητα των ιθαγενών, τονίζοντας τη σημασία της δημιουργίας πρότυπων αγροκτημάτων, επιμένοντας στη διανομή σπόρων δημητριακών, στη βελτίωση των φυλών ζώων, στη σκοπιμότητα της φθηνής πίστωσης, στην προσοχή που πρέπει να δοθεί στην επιλογή των στρατιωτικών διοικητών κ.λπ.

Την ημέρα που ανακοινώθηκε η ανάδειξη του Φρανσίσκο Φράνκο σε στρατηγό, η επιτυχία του επισκιάστηκε από τη θεαματική κάλυψη στον εθνικό Τύπο του νεότερου αδελφού του Ραμόν, ο οποίος επίσης έγινε δεκτός ως ήρωας, ως ο πρώτος Ισπανός πιλότος που διέσχισε τον Ατλαντικό με το υδροπλάνο Plus Ultra. Εκείνη την εποχή, ο Φράνκο ήταν πολύ πιο εκδηλωτικός, μιλούσε, έλεγε ιστορίες και έδειχνε ακόμα και χιούμορ, μακριά από τον ψυχρό κυνισμό που θα έδειχνε αργότερα.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος (1904 – 1905)

Παραμονή στη Μαδρίτη (1926-1927)

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αφρική, ο Φράνκο είχε ενταχθεί στους Αφρικανιστές, οι οποίοι είχαν σχηματίσει μια στενή ομάδα, διατηρούσαν συνεχή επαφή μεταξύ τους, αλληλοϋποστηρίζονταν εναντίον των αξιωματικών της χερσονήσου (ή junteros, μέλη των Juntas de Defensa) και συνωμοτούσαν εναντίον της Δημοκρατίας από την αρχή. Οι José Sanjurjo, Emilio Mola, Luis Orgaz, Manuel Goded, Juan Yagüe, José Enrique Varela και ο ίδιος ο Φράνκο ήταν αξιόλογοι αφρικανιστές και οι κύριοι υποστηρικτές του πραξικοπήματος του Ιουλίου 1936. Έχοντας επίγνωση του προνομιακού του πεπρωμένου, ο Φράνκο έγραψε στα Apuntes του: “Από τότε που έγινα στρατηγός σε ηλικία 33 ετών, είχα τεθεί στο δρόμο μεγάλων ευθυνών για το μέλλον”.

Διορισμένος στη Μαδρίτη, είχε εγκατασταθεί με τη σύζυγό του στην Paseo de la Castellana, στις όμορφες γειτονιές της πρωτεύουσας. Τα δύο χρόνια που έμεινε στη Μαδρίτη ήταν μια περίοδος έντονης κοινωνικής ζωής, αν και περιοριζόταν από τον μισθό του ως ταξίαρχος, ο οποίος δεν ήταν πολύ υψηλός. Το ζεύγος Φράνκο ζούσε μια ευχάριστη ζωή, πήγαινε στο θέατρο και κυρίως στον κινηματογράφο, τη μόνη μορφή τέχνης που ο Φράνκο απολάμβανε έντονα. Αλλά ακόμη και στη Μαδρίτη, ο στενότερος κύκλος των φίλων του αποτελούνταν από πρώην συντρόφους του από το Μαρόκο, όπως οι Millán-Astray, Varela, Orgaz και Mola. Ενέταξε επίσης τον ξάδελφό του Pacón στο επιτελείο του ως προσωπικό του στρατιωτικό βοηθό, η αρχή της μακράς περιόδου κατά την οποία ο Pacón παρέμεινε στη θέση αυτή. Σε μια συνέντευξή του δήλωσε ότι ο αγαπημένος του συγγραφέας ήταν ο εκκεντρικός συγγραφέας Ramón María del Valle-Inclán, αλλά αμέσως ξεκαθάρισε ότι το διάβασμα και η έρευνά του αφορούσαν κυρίως τους τομείς της ιστορίας και της οικονομίας. Δημιούργησε μια προσωπική βιβλιοθήκη, η οποία καταστράφηκε από επαναστατικές ομάδες όταν λεηλατήθηκε το διαμέρισμά του στη Μαδρίτη το 1936.

Ταυτόχρονα, φρόντισε να διατηρήσει τη φήμη του ως ικανός τεχνικός, χάρη στην Revista de tropas coloniales, την οποία συνέχισε να διευθύνει και στην οποία υποδεχόταν ειδικούς στην ισπανική αποικιακή ιστορία. Μόνο το 1927, το περιοδικό αφιέρωσε δύο άρθρα με φωτογραφίες στον Millán-Astray. Ο Φράνκο έδειξε μια φυσική αφοσίωση στην εξουσία, όπως φαίνεται από το τεύχος του Μαΐου, το οποίο ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου κατειλημμένο από ένα αφιέρωμα στον βασιλιά και τον Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, με ένα κύριο άρθρο στο χέρι του. Αν ο Φράνκο είχε δεσμευτεί με τον Πρίμο ντε Ριβέρα, αυτό δεν οφειλόταν σε συμπάθεια προς τον ίδιο τον δικτάτορα, αλλά στο γεγονός ότι προτιμούσε ένα αυταρχικό σύστημα από ένα κοινοβουλευτικό. Προς το παρόν, ωστόσο, παρέμεινε αυστηρά στην ιδιότητά του ως επαγγελματία στρατιώτη, μακριά από την πολιτική.

Οι στρατηγοί που αντιτάχθηκαν στον Πρίμο ντε Ριβέρα δεν αντιτάχθηκαν τόσο στο συνταγματικό σύστημα όσο στις προσπάθειες του δικτάτορα να μεταρρυθμίσει τις ένοπλες δυνάμεις, ιδίως για να διορθώσει την υπερτροφία του σώματος των αξιωματικών. Πρότεινε τη δημιουργία ενός μικρότερου, λιγότερο δαπανηρού και πιο επαγγελματικού στρατού. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν η επίμονη αντίθεση, που ήδη αναφέρθηκε, μεταξύ των junteros και των αφρικάνων, η οποία, όπως κατέληξε ο Primo de Rivera, οφειλόταν εν μέρει στο γεγονός ότι από το 1893 υπήρχαν τέσσερις ξεχωριστές στρατιωτικές ακαδημίες. Κρίνοντας ότι οι οπισθοδρομήσεις που σημειώθηκαν στο Μαρόκο οφείλονταν εν μέρει στην έλλειψη συντονισμού και στις αντιπαλότητες μεταξύ των διαφόρων όπλων, θεώρησε ότι ήταν απαραίτητο να βελτιωθεί τόσο η εκπαίδευση των αξιωματικών όσο και οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων στρατιωτικών ακαδημιών, προκειμένου να ομογενοποιηθεί ο στρατός και να καταπολεμηθεί ένα υπερβολικά έντονο esprit de corps. Ως εκ τούτου, θεώρησε σκόπιμο να αναβιώσει τον Φεβρουάριο του 1927 τη Γενική Στρατιωτική Ακαδημία, η οποία υπήρχε από το 1882 έως το 1892, όπου οι μελλοντικοί αξιωματικοί θα λάμβαναν μια κοινή βασική εκπαίδευση, με την επιφύλαξη της μετέπειτα ξεχωριστής εξειδικευμένης εκπαίδευσης, ανάλογα με τις ανάγκες των διαφόρων τεχνικών σωμάτων. Τέλος, θεώρησε ότι ο Φράνκο ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να ηγηθεί της Ακαδημίας- δεν ήταν μόνο ένας έμπειρος αξιωματικός μάχης, αλλά και ένας επαγγελματίας με μεγάλη αξιοπρέπεια και αυστηρότητα, ικανός να εμφυσήσει στους δόκιμους πνεύμα πατριωτισμού, βελτιώνοντας παράλληλα την πειθαρχία και τις επαγγελματικές δεξιότητες.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Τζων Μέυναρντ Κέυνς

Διευθυντής της Γενικής Στρατιωτικής Ακαδημίας (1927-1931)

Τον Μάρτιο του 1927, ο Φράνκο διορίστηκε από τον Πρίμο ντε Ριβέρα ως επικεφαλής της επιτροπής που επρόκειτο να οικοδομήσει το νέο στρατιωτικό εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ο Φράνκο αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στο έργο του και παρακολουθούσε στενά τις εργασίες κατασκευής. Επισκέφθηκε το Saint-Cyr, που τότε διοικούσε ο Philippe Pétain, και στη συνέχεια πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στη Γερμανία για να εξετάσει διάφορες στρατιωτικές ακαδημίες. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Δρέσδη, εντυπωσιάστηκε βαθιά από τη γερμανική στρατιωτική κουλτούρα και τις παραδόσεις. Ο βασικός προσανατολισμός της Ακαδημίας θα είναι εναρμονισμένος με τη γαλλική και τη γερμανική στρατιωτική κουλτούρα, σύμφωνα με την ισπανική παράδοση από τον 18ο αιώνα.

Τον Δεκέμβριο του 1927, ο Φράνκο μετακόμισε στη Σαραγόσα για να αναλάβει το νέο του πόστο και δύο μήνες αργότερα ήρθε η οικογένειά του και αργότερα ο Φελίπε και η Ζίτα, αδελφός και αδελφή της συζύγου του. Στις 4 Ιανουαρίου 1928, ο Φράνκο διορίστηκε πρώτος διευθυντής της Ακαδημίας της Σαραγόσα, γεγονός που αποτέλεσε προσωπική επιτυχία, αλλά και νίκη των Αφρικανών. Το πρώτο μάθημα της νέας Ακαδημίας εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 1928. Η επιλογή των υποψηφίων ήταν αυστηρή, και ο Φράνκο είχε επιβάλει επίπονες εισαγωγικές εξετάσεις και είχε θεσπίσει την ανωνυμία των γραπτών. Όρισε ότι οι δόκιμοι έπρεπε να είναι μεταξύ 17 και 22 ετών για να είναι επιλέξιμοι- από τους 785 αιτούντες, μόνο 215 έγιναν δεκτοί στην πρώτη τάξη. Το ίδρυμα απέδιδε μεγάλη σημασία στην ηθική και ψυχολογική εκπαίδευση και τοποθετούσε τους δόκιμους σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο που ευνοούσε την ενίσχυση της πειθαρχίας, του πατριωτισμού, του πνεύματος υπηρεσίας και θυσίας, του ακραίου σωματικού θάρρους και της πίστης στους καθιερωμένους θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της μοναρχίας. Η εκπαίδευση αυτή, η οποία αποκρυσταλλώθηκε στον περίφημο “Δεκάλογο των Δοκίμων”, αποσκοπούσε στο να επεκτείνει, μέσω της πειθαρχίας και των θυσιών, το πνεύμα του σώματος σε ολόκληρο τον στρατό και απαγόρευε οτιδήποτε θα μπορούσε να βλάψει τη συγκρότηση αυτού του πνεύματος, ιδίως τα καψόνια. Ο αθλητισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο: προγραμματίζονταν μεγάλες βόλτες στα βουνά και με σκι, τις οποίες συχνά οδηγούσε ο ίδιος ο Φράνκο. Η διδασκαλία των είκοσι καθηγητών υπόκειτο σε διαρκή συντονισμό και έλεγχο. Το πολιτικό πρόταγμα δεν έλειπε, καθώς στους υποψήφιους προσφερόταν επίσης καλό αναγνωστικό υλικό, όπως η Διεθνής Αντικομμουνιστική Επιθεώρηση, στην οποία η Ακαδημία ήταν συνδρομητής και της οποίας ο Φράνκο ήταν πιστός αναγνώστης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η θρησκεία δεν περιλαμβάνεται στον προαναφερθέντα δεκάλογο.

Στη Σαραγόσα, η νέα Ακαδημία είχε αποκτήσει μεγάλο κύρος και οι Φράγκοι απολάμβαναν μια κοινωνική ζωή όπως ποτέ άλλοτε. Ήταν πλέον μέρος του τοπικού κατεστημένου και ο Φράνκο, επαρχιώτης ευγενής πλέον, θυσίασε τις κοινωνικές του υποχρεώσεις, συναντώντας πρόθυμα την τοπική πνευματική ελίτ στο στρατιωτικό καζίνο. Τον Μάιο του 1929 ένας δρόμος στη Σαραγόσα πήρε το όνομά του. Εκείνη την εποχή εισέβαλε στη ζωή του ένας χαρακτήρας που θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή του τα επόμενα χρόνια: ο Ramón Serrano Súñer, γεννημένος στην Καρθαγένη, ο πιο καταξιωμένος νέος της πόλης, που κάποτε θεωρούνταν ο καλύτερος φοιτητής νομικής στην Ισπανία, ένας λαμπρός δικηγόρος με πάθος για την πολιτική, που είχε γίνει φίλος με τον José Antonio Primo de Rivera κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Μαδρίτη και που παντρεύτηκε τη μικρότερη αδελφή της συζύγου του Φράνκο, τη Zita Polo. Ο μελλοντικός cuñadísimo – ένας αστειευόμενος σχηματισμός του cuñado, “κουνιάδος” – άσκησε καθοριστική επιρροή στην πολιτική σκέψη του Φράνκο από τα πρώτα κιόλας χρόνια της συνάντησής τους.

Ο Φράνκο άρχισε να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για την πολιτική. Υπό την επιρροή του Δελτίου της Διεθνούς Αντάντ κατά της Τρίτης Διεθνούς, που εκδίδεται στη Γενεύη και στο οποίο ο Πρίμο ντε Ριβέρα του είχε προσφέρει συνδρομή το 1927, ο Φράνκο είχε προσθέσει τον κομμουνισμό στη μασονία ως τον δεύτερο κίνδυνο ανατροπής που απειλούσε την Ισπανία και τον δυτικό κόσμο. Αλλά ο Φράνκο ενδιαφερόταν τότε περισσότερο για τα οικονομικά παρά για την πολιτική και του άρεσε να δηλώνει “ήρεμος” σε αυτόν τον τομέα.

Ο ιδιόρρυθμος αδελφός του Ραμόν, ο οποίος είχε αδυναμία στη συγγραφή, δημοσίευσε τρεις σύντομες αυτοβιογραφικές ιστορίες και είχε επίσης πάθος για τον κόσμο της τέχνης, με προτίμηση στην πρωτοπορία, σε πλήρη αντίθεση με τα παραδοσιακά γούστα του αδελφού του. Έγινε μασόνος, σε μια εποχή που ο Φράνκο είχε μια ριζική απέχθεια για τον τεκτονισμό. Ο Ραμόν αφιερώθηκε στην πολιτική ανατροπή και, όταν ξέσπασε η στρατιωτική εξέγερση των Ρεπουμπλικανών στις 15 Δεκεμβρίου 1930, ο Ραμόν, μαζί με μια μικρή ομάδα συνωμοτών, κατέλαβε ένα μικρό αεροδρόμιο κοντά στη Μαδρίτη και στη συνέχεια πέταξε πάνω από το βασιλικό παλάτι, σκορπίζοντας φυλλάδια που διακήρυτταν τη δημοκρατία, πριν εγκαταλείψει βιαστικά την περιοχή. Μετά την αποτυχία αυτής της απόπειρας πραξικοπήματος και αφού κατηγορήθηκε τον Οκτώβριο του 1930 για προετοιμασία εκρηκτικών υλών και παράνομη κατοχή όπλων, ο Ραμόν αναγκάστηκε να επιλέξει την εξορία στη Λισαβόνα, όπου βρέθηκε χωρίς χρήματα και ζήτησε βοήθεια από τον αδελφό του. Ο Φράνκο απάντησε στέλνοντας ένα ποσό 2.000 πεσέτες, το οποίο ήταν το μόνο που είχε καταφέρει να συγκεντρώσει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά το συνόδευσε με μια επιστολή, η οποία ήταν σίγουρα τρυφερή, αλλά και γεμάτη νουθεσίες, για να επαναφέρει τον αδελφό του στο “σωστό δρόμο”. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι “η λογική εξέλιξη των ιδεών και των λαών, ο εκδημοκρατισμός μέσα στα όρια του νόμου, αποτελεί την πραγματική πρόοδο της χώρας, ενώ κάθε ακραία και βίαιη επανάσταση θα την οδηγήσει στις πιο απεχθείς τυραννίες”. Αυτό τείνει να δείξει ότι ο Φράνκο δεν ήταν καθόλου αντίθετος στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, υπό την προϋπόθεση ότι θα ήταν νόμιμες και ομαλές, κατά προτίμηση καθιερωμένες υπό τη μοναρχία. Το μοντέλο της στρατιωτικής εξέγερσης του δέκατου ένατου αιώνα του φάνηκε αμετάκλητα ξεπερασμένο. Από την επιστολή αυτή προκύπτει επίσης ότι ο Φράνκο είχε την τάση να διαχωρίζει τις πολιτικές του θέσεις από τις επιταγές της οικογενειακής αλληλεγγύης, αποδεικνύοντας σε αυτή την περίπτωση, όπως σημειώνει η Andrée Bachoud, “ένα άλλο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του: ένα πνεύμα φυλής που υπερτερεί των ιδεολογικών πεποιθήσεων. Η εμπειρία του στο Μαρόκο τον δίδαξε να προτιμά την προσωπική πίστη από τις κοινότητες ιδεών, οι οποίες υπόκεινται πάντα σε αναθεώρηση.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Κωνστάντιος Α΄ Χλωρός

Κάτω από την Dictablanda

Ο Φράνκο εξέφρασε τη λύπη του για την παραίτηση του Πρίμο ντε Ριβέρα, ο οποίος είχε γίνει όλο και πιο αντιδημοφιλής και δεν είχε την υποστήριξη του βασιλιά Αλφόνσου ΧΙΙΙ και των περισσότερων ανώτατων στελεχών του στρατού, και θεώρησε ότι ο ισπανικός λαός ήταν αχάριστος για να ξεχάσει τα επιτεύγματα του δικτάτορα, αν και φρόντισε να μην εκφράσει δημοσίως τα συναισθήματά του.

Η Dictablanda που ακολούθησε – ένα παιχνίδι με τη λέξη dictadura, η οποία μπορεί να μεταφραστεί ως dictamolle – σημαδεύτηκε από την εξέγερση της Jaca τον Δεκέμβριο του 1930, ένα επεισόδιο στο οποίο ο Φράνκο τάχθηκε δημοσίως στο πλευρό του καθεστώτος. Καθώς διέμενε στη Σαραγόσα, και επομένως πολύ κοντά στον τόπο των γεγονότων, έβαλε τους δοκίμους του σε μια φάλαγγα πορείας για να αποκλείσουν τον δρόμο από την Ουέσκα στη Σαραγόσα χωρίς να περιμένουν διαταγές. Στη συνέχεια προσέφερε τις υπηρεσίες του στον βασιλιά και συμμετείχε στο στρατιωτικό δικαστήριο που ήταν υπεύθυνο για την εκδίκαση των εξεγερμένων.

Εν τω μεταξύ, είχε δημιουργηθεί ένας δημοκρατικός συνασπισμός, ο οποίος συγκέντρωνε πεπεισμένους ρεπουμπλικάνους από αριστερά και κεντρώα κόμματα, Καταλανούς και Βάσκους αυτονομιστές και δημοκράτες από μοναρχικούς κύκλους που είχαν απογοητευτεί από τη δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα. Το 1931, ο Αλφόνσο ΙΓ”, αντιμέτωπος με τη δυσαρέσκεια που δεν μπορούσε πλέον να συγκρατήσει, παραιτήθηκε και αντικατέστησε τον Dámaso Berenguer με τον παλιό “απολίτικο” ναύαρχο Aznar, ο οποίος οργάνωσε μια συνηθισμένη τοπική διαβούλευση, τις δημοτικές εκλογές της 12ης Απριλίου 1931, τα αποτελέσματα των οποίων αποκάλυψαν τον πλειοψηφικό αντιμοναρχισμό του ισπανικού πληθυσμού. Όλες οι μεγάλες πόλεις και σχεδόν όλες οι πρωτεύουσες των επαρχιών παρασύρθηκαν από ένα ρεπουμπλικανικό παλιρροϊκό κύμα και ένα κύμα διαδηλωτών ανακήρυξε τη δημοκρατία στις 14 Απριλίου 1931.

Στη Σαραγόσα, ο Φράνκο έμεινε άναυδος, καθώς είχε φανταστεί ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού εξακολουθούσε να υποστηρίζει το στέμμα. Σύμφωνα με τον Serrano Suñer, ήταν ο μόνος που σκέφτηκε το ενδεχόμενο να οπλίσει τους δόκιμους και να τους εξαπολύσει εναντίον της Μαδρίτης για την υπεράσπιση του βασιλιά, αλλά όταν είπε στον Millán-Astray την πρόθεσή του, ο Millán-Astray μοιράστηκε μαζί του την εμπιστοσύνη του Sanjurjo, σύμφωνα με τον οποίο η επιλογή αυτή δεν θα είχε επαρκή υποστήριξη, και ειδικότερα ότι δεν είχε την υποστήριξη της Guardia Civil- αυτό τον έκανε να παραιτηθεί.

Αργότερα, ο Φράνκο κατηγόρησε τον Berenguer ότι δεν είχε κηρύξει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που θα έσωζε τη μοναρχία και ισχυρίστηκε επίσης ότι “η μοναρχία δεν είχε απορριφθεί από τον ισπανικό λαό”. Θεώρησε ότι η κατάληψη της εξουσίας από τους Ρεπουμπλικάνους ήταν σφετερισμός, ένα είδος “ειρηνικής προνοηματοδότησης”, που πραγματοποιήθηκε ελλείψει οργανωμένης αντιπολίτευσης, καθώς ο Αλφόνσο ΧΙΙΙ, για παράδειγμα, δεν είχε κάνει τίποτα για να αντιταχθεί στη ρεπουμπλικανική κατάληψη της εξουσίας, οπότε η νομιμότητα πέρασε στο νέο καθεστώς δυνάμει της παραίτησής του. Από την άλλη πλευρά, ο Φράνκο παραδεχόταν στην ιδιωτική του αλληλογραφία ότι οι θεσμοί ήταν υποχρεωμένοι να αλλάξουν με τους νέους καιρούς, κάτι που από μια ορισμένη άποψη θα ήταν λυπηρό, αλλά ταυτόχρονα κατανοητό και ακόμη, αν το νέο καθεστώς αποδεικνυόταν δίκαιο και έντιμο, αποδεκτό.

Στις αρχές Μαΐου του 1931, η Ισπανία βρισκόταν σε κατάσταση εξέγερσης και τον Ιούνιο του 1931 συγκλήθηκε συντακτική συνέλευση για να δώσει στη χώρα ένα σύγχρονο σύνταγμα.

Στο πλαίσιο της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας, η σταδιοδρομία του Φράνκο θα ακολουθούσε μια πολύ διαφορετική πορεία ανάλογα με τις τρεις πολιτικές φάσεις που διαδέχονταν η μία την άλλη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: τη διετή φάση της φιλελεύθερης αριστεράς (και το οιονεί επαναστατικό καθεστώς του Λαϊκού Μετώπου από τον Φεβρουάριο του 1936 και μετά), τη δεύτερη φάση της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας, την τρίτη φάση της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας και την τρίτη φάση της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Ναυμαχία της Θάλασσας των Κοραλλίων

Φιλελεύθερη διετία (Απρίλιος 1931-Νοέμβριος 1933)

Ο Φράνκο δεν προσπάθησε να κερδίσει την εύνοια της νέας κυβέρνησης και δεν φοβήθηκε να εκφράσει την πίστη του στο προηγούμενο καθεστώς, καλλιεργώντας έτσι την εικόνα ενός ανθρώπου με πεποιθήσεις. Δείχτηκε πρόθυμος να αποδεχτεί τη νέα τάξη πραγμάτων και παρέμεινε πειθαρχημένος απολιτικός επαγγελματίας, χωρίς να υπολογίζει τα προσωπικά του συναισθήματα, μέχρι τέσσερις ημέρες πριν από την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου.

Τον Ιούλιο, ο Μανουέλ Αζάνια, ο νέος υπουργός Πολέμου, πρότεινε να πραγματοποιηθεί μια μεταρρύθμιση των στρατών, με στόχο τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών. Ο ισπανικός στρατός αποτελούσε πρωταρχικό στόχο του ρεπουμπλικανικού ρεφορμισμού και ο Αζάνια ήταν αποφασισμένος να τον αναδιοργανώσει από την κορυφή ως τα νύχια και κυρίως να δημιουργήσει ένα νέο θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο που θα έβαζε τον στρατό στη θέση του. Μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες του ήταν η υπερτροφία του σώματος των αξιωματικών- μέσω μιας γενναιόδωρης πολιτικής εθελούσιας συνταξιοδότησης, με “χρυσό αλεξίπτωτο” υπό τη μορφή σχεδόν πλήρους σύνταξης, φορολογικών προνομίων και παροχών σε είδος, ο αριθμός των αξιωματικών μειώθηκε από 22.000 σε λιγότερο από 12.400 μέσα σε μόλις ένα χρόνο. Ο Φράνκο, από την πλευρά του, υποστήριζε, τόσο σε ιδιωτικές συζητήσεις όσο και στην αλληλογραφία του, ότι ήταν ευθύνη των πατριωτών αξιωματικών να παραμείνουν στη θέση τους και να διαφυλάξουν έτσι το πνεύμα και τις αξίες του στρατού στο μέτρο του δυνατού. Στόχος του Azaña ήταν επίσης να εκδημοκρατίσει και να δημοκρατικοποιήσει το σώμα των αξιωματικών, να ανακαλέσει τα σχέδια του Primo de Rivera και να ευνοήσει τις πιο φιλελεύθερες παρατάξεις έναντι των αφρικάνων.

Από την άλλη πλευρά, ο Αζάνια αναθεώρησε το σύστημα προαγωγών, ελέγχοντας τη νομιμότητα όσων είχαν χορηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια, γεγονός που δεν παρέλειψε να προκαλέσει πικρία, ιδίως στον Φράνκο, ο οποίος στις 28 Ιανουαρίου 1933 είδε την προαγωγή του στο βαθμό του συνταγματάρχη να επιβεβαιώνεται, αλλά τον τίτλο του ταξίαρχου να ακυρώνεται. Με τις διατάξεις αυτές, ο υπουργός Azaña σκόπευε να εξασφαλίσει προοπτικές προαγωγής για τους αξιωματικούς στις τάξεις, οι οποίοι ήταν εξ ορισμού πιο ευνοϊκοί για το καθεστώς.

Στην ίδια λογική της οικονομίας και της αποτελεσματικότητας, οι έξι υπάρχουσες στρατιωτικές ακαδημίες μειώθηκαν σε τρεις, αλλά δημιουργήθηκε μια νέα για την αεροπορία. Η θυσιασμένη Στρατιωτική Ακαδημία της Σαραγόσα έκλεισε τον Ιούνιο του 1931 με την αιτιολογία ότι καλλιεργούσε ένα στενό πνεύμα κάστας που έπρεπε να αντικατασταθεί από μια πιο τεχνική εκπαίδευση. Ο Φράνκο εξέφρασε δημόσια τη δυσαρέσκειά του όταν αποχαιρέτησε την τελευταία τάξη δοκίμων. Στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του προς τους δοκίμους του στις 14 Ιουλίου 1931, τάχθηκε ανοιχτά κατά της μεταρρύθμισης, αλλά επέμεινε επίσης στη σημασία της διατήρησης της πειθαρχίας, ακόμη και και όταν οι σκέψεις και η καρδιά του ατόμου έρχονται σε αντίθεση με τις εντολές που λαμβάνει από μια “ανώτερη αρχή που σφάλλει”. Υπαινίχθηκε ότι “ανηθικότητα και αδικία” χαρακτήριζαν τους αξιωματικούς που υπηρετούσαν τώρα στο Υπουργείο Πολέμου και έκλεισε με ένα “Ζήτω η Ισπανία”, αντί του καθιερωμένου “Ζήτω η Δημοκρατία”.

Ο Azaña του έστειλε τότε μόνο μια διακριτική προειδοποίηση, εκφράζοντας τη “δυσαρέσκειά” του (disgusto) και επισυνάπτοντας μια δυσμενή σημείωση στον υπηρεσιακό του φάκελο. Μόλις έκλεισε η Ακαδημία της Σαραγόσα, ο Φράνκο τέθηκε σε αναγκαστική άδεια για τους επόμενους οκτώ μήνες. Το καλοκαίρι του 1931, υπήρχαν έντονες φήμες για πραξικόπημα, με τα ονόματα των στρατηγών Emilio Barrera και Luis Orgaz και του ίδιου του Φράνκο να αναφέρονται- ο Azaña σημείωνε στο ημερολόγιό του ότι ο Φράνκο ήταν “ο μόνος που έπρεπε να φοβόμαστε” και ότι ήταν “ο πιο επικίνδυνος από τους στρατηγούς”, για το λόγο αυτό βρισκόταν για ένα διάστημα υπό συνεχή παρακολούθηση από τρεις αστυνομικούς, αν και απέφευγε (σύμφωνα με τα προσωπικά του έγγραφα) να κάνει οποιαδήποτε δήλωση ή να έχει οποιαδήποτε εχθρική στάση προς την κυβέρνηση. Ωστόσο, ο Αζάνια φρόντισε να μην διευρύνει το χάσμα που είχε δημιουργήσει μεταξύ του ιδίου και του στρατού και συνέχισε να ακολουθεί την πολιτική του γραμμή της ενσωμάτωσης του στρατού στη ρεπουμπλικανική κανονικότητα και της τοποθέτησης αξιόπιστων αξιωματικών στη διοίκηση. Έτσι, ο Ραμόν Φράνκο, ο οποίος είχε δώσει πολλές υποσχέσεις για τη δημοκρατική υπόθεση, διορίστηκε Διευθυντής Αεροναυπηγικής.

Όλα δείχνουν ότι ο Φράνκο αποδέχθηκε το ρεπουμπλικανικό καθεστώς ως μόνιμο, ακόμη και νόμιμο, αν και θα ήθελε να το δει να εξελίσσεται προς μια πιο συντηρητική κατεύθυνση. Σημείωσε στις Apuntes του:

“Επιθυμία μας πρέπει να είναι να νικήσει η δημοκρατία, υπηρετώντας την ανεπιφύλακτα, και αν από ατυχία δεν μπορεί να νικήσει, ας μην είναι εξαιτίας μας.

Τον Δεκέμβριο του 1931, εμφανιζόμενος ως μάρτυρας ενώπιον της Επιτροπής Ευθύνης που είχε αναλάβει να εξετάσει τις θανατικές ποινές που είχαν επιβληθεί στους αξιωματικούς που είχαν λάβει μέρος στην εξέγερση της Τζάκα το 1930, επιβεβαίωσε την πεποίθησή του ότι “έχοντας λάβει με ιερή εμπιστοσύνη τα όπλα του Έθνους και τις ζωές των πολιτών, θα ήταν εγκληματικό ανά πάσα στιγμή και σε οποιαδήποτε κατάσταση για εμάς, που είμαστε ντυμένοι με στρατιωτική στολή, να τα χρησιμοποιήσουμε εναντίον του Έθνους ή του κράτους που μας τα παραχωρεί”. Ωστόσο, η εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας σηματοδότησε την αρχή της πολιτικοποίησης του Φράνκο, ο οποίος από τότε λάμβανε υπόψη του πολιτικούς παράγοντες σε κάθε σημαντική απόφαση που έπαιρνε.

Τα αδέλφια Φράνκο θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως δείγμα των διαφόρων αντιδράσεων στις ρεπουμπλικανικές μεταρρυθμίσεις. Ο Nicolás, ένας ικανός, χαρούμενος και επεκτατικός επαγγελματίας, παρέμεινε σε στάση αναμονής, προσπαθώντας να διευθύνει την επιχείρησή του όσο καλύτερα μπορούσε- αν και κέρδιζε καλά στη Βαλένθια, παραιτήθηκε για να επιστρέψει στο ναυτικό ως καθηγητής στη Ναυτική Σχολή της Μαδρίτης. Ο Ραμόν έγινε ένα είδος σταρ εξαιτίας των εξωφρενικών πολιτικών του θέσεων- για παράδειγμα, τάχθηκε υπέρ μιας Ομοσπονδίας Ιβηρικών Δημοκρατιών και κατέβηκε ως υποψήφιος στην Ανδαλουσία με το επαναστατικό ρεπουμπλικανικό ψηφοδέλτιο, το πρόγραμμα του οποίου προέβλεπε περιφερειακή αυτονομία, την εξαφάνιση της latifundia, με την αναδιανομή της γης στους αγρότες, τη συμμετοχή των εργαζομένων στα κέρδη των επιχειρήσεων, τη θρησκευτική ελευθερία κ.λπ. Είχε εκλογικές επιτυχίες, εκπροσώπησε τη Βαρκελώνη στο Κοινοβούλιο, αλλά τελικά απαξιώθηκε. Ωστόσο, οι διαμάχες μεταξύ του Φράνκο και του αδελφού του Ραμόν ξεπερνιόντουσαν πάντα από την επιθυμία να λυπηθούν τη μητέρα τους, την οποία και οι δύο τιμούσαν, και από τον χαρακτήρα του Φρανσίσκο, που τον έκανε να δίνει προτεραιότητα στην οικογένεια και τη φατρία του έναντι των πολιτικών του πεποιθήσεων.

Ο Φράνκο πέρασε τους οκτώ μήνες χωρίς απόσπαση στην Αστούριας, στο πατρικό σπίτι της συζύγου του. Αυτή η περίοδος εξοστρακισμού έληξε όταν η στάση πολιτικής αποχής του επέτρεψε τελικά να επιστρέψει στην υπηρεσία στις 5 Φεβρουαρίου 1932 ως επικεφαλής της 15ης Γαλικιανής Ταξιαρχίας Πεζικού στην Α Κορούνια, γεγονός που αποτελούσε σαφώς αναγνώριση του προσώπου του από τον Αζάνια. Φαίνεται ότι ο Azaña κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το νέο καθεστώς είχε εδραιωθεί και ότι ο Franco, παρά τις συντηρητικές του απόψεις, ήταν ένας αξιόπιστος επαγγελματίας που δεν έπρεπε να περιθωριοποιηθεί.

Αυτή η νέα θέση δεν ήταν πιο απαιτητική από εκείνη στη Μαδρίτη, και τα έτη 1931-1933 θα ήταν τα τελευταία μιας χαλαρής ζωής, απαλλαγμένης από ευθύνες. Έτσι, απολάμβανε την ειρηνική ζωή ενός ευγενούς στη Γαλικία, με ελεύθερο χρόνο για να αφιερώσει σε όσους αγαπούσε, συμπεριλαμβανομένης της μητέρας του, την οποία επισκεπτόταν συχνά. Πήρε τον ξάδελφό του Pacón ως βοηθό του.

Στις 10 Αυγούστου 1932 πραγματοποιήθηκε η μοναδική απόπειρα στρατιωτικής εξέγερσης επί δημοκρατίας πριν από τον εμφύλιο πόλεμο. Η σχετικά ευνοϊκή γνώμη πολλών αξιωματικών για το νέο καθεστώς είχε αλλάξει σημαντικά προς το τέλος του 1931, αλλά δεν υπήρχε ήδη καμία οργανωμένη διαφωνία. Ο José Sanjurjo αποφάσισε να δράσει προτού παραχωρηθεί αυτονομία στην Καταλονία. Το κακοσχεδιασμένο πραξικόπημα υποστηρίχθηκε κυρίως από μοναρχικούς, αλλά και από συντηρητικούς δημοκρατικούς. Ο Sanjurjo ισχυρίστηκε αργότερα ότι ο στόχος δεν ήταν η αποκατάσταση, αλλά ο σχηματισμός μιας πιο συντηρητικής δημοκρατικής κυβέρνησης που θα υπέβαλε σε δημοψήφισμα ένα σχέδιο για την αλλαγή του καθεστώτος. Ο Φράνκο είχε συχνές επαφές μαζί του καθ” όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας της συνωμοσίας, αλλά φαίνεται ότι, όπως σχεδόν όλοι οι ανώτεροι αξιωματικοί στην ενεργό υπηρεσία, είχε αποστασιοποιηθεί από την αρχή. Έτσι, τον Ιούλιο του 1932, τέσσερις εβδομάδες πριν από τη Sanjurjada, ο Sanjurjo είχε μια μυστική συνάντηση με τον Franco στη Μαδρίτη για να ζητήσει την υποστήριξή του για το pronunciamiento του- ο Franco δεν του την έδωσε, αλλά παρέμεινε τόσο διφορούμενος που ο Sanjurjo μπορεί να πίστευε ότι μπορούσε να υπολογίζει σε αυτόν όταν το πραξικόπημα ήταν σε εξέλιξη. Ωστόσο, κατά τη στιγμή του pronunciamiento, ο Φράνκο βρισκόταν στο πόστο του στην Α Κορούνια, έχοντας τη διοίκηση του τόπου, και δεν προσχώρησε στους επαναστάτες. Όταν το πραξικόπημα ματαιώθηκε, ο Σαντζούρχο οδηγήθηκε ενώπιον του Συμβουλίου Πολέμου και ζήτησε από τον Φράνκο να τον υπερασπιστεί, αλλά ο Φράνκο, αν και γνώριζε ότι η ποινή για την εξέγερση θα ήταν πιθανώς ο θάνατος, αρνήθηκε και απάντησε: “Θα μπορούσα πράγματι να σε υπερασπιστώ, αλλά χωρίς ελπίδα. Νομίζω ότι με δικαιοσύνη, αφού αναστήθηκες και απέτυχες, κέρδισες το δικαίωμα να πεθάνεις. Εν πάση περιπτώσει, ο Φράνκο, απρόθυμος να εμπλακεί σε αβέβαιες περιπέτειες, σε καμία περίπτωση δεν προσχώρησε στο πραξικόπημα ούτε συμπάσχισε με αυτό και προτίμησε να μείνει έξω από την πολιτική αναταραχή της στιγμής, αλλά παρόλα αυτά συνέχισε να επισκέπτεται τακτικά τον Sanjurjo στη φυλακή του.

Τον Φεβρουάριο του 1933, αφού ο Φράνκο είχε περάσει ένα χρόνο στην Α Κορούνια, ο Αζάνια, ίσως ως ανταμοιβή για την αφοσίωσή του και σε αναζήτηση υποστήριξης απέναντι στη λαϊκή βία, ή καθησυχασμένος από τη διακριτικότητά του, τον διόρισε διοικητή της στρατιωτικής περιοχής των Βαλεαρίδων. Δεδομένου ότι η νέα αυτή αποστολή ήταν προαγωγή, δεδομένου ότι επρόκειτο για μια θέση που κανονικά ανήκε σε έναν ταγματάρχη, η μετάθεση αυτή θα μπορούσε πράγματι να αποτελεί μέρος των προσπαθειών του Azaña να προσελκύσει τον Franco στη ρεπουμπλικανική τροχιά, ανταμείβοντάς τον για την παθητικότητά του κατά τη διάρκεια της Sanjurjada. Είναι αλήθεια ότι η στάση του Φράνκο, ο οποίος δεν είχε εμπλακεί σε κανένα από τα πολλαπλά δεξιά αντικοινοβουλευτικά κινήματα που είχαν εμφανιστεί τα τελευταία δύο χρόνια στην Ισπανία, θα μπορούσε να φανεί καθησυχαστική για την κυβέρνηση. Ωστόσο, ο Azaña κατέγραψε στο ημερολόγιό του ότι ήταν προτιμότερο να κρατηθεί ο Φράνκο μακριά από τη Μαδρίτη, όπου “θα ήταν πιο μακριά από τους πειρασμούς”.

Ο Φράνκο, ο οποίος αισθανόταν ότι η μετάθεσή του ισοδυναμούσε με παραγκωνισμό, αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη νέα του θέση. Η φασιστική Ιταλία είχε δείξει στρατηγικό ενδιαφέρον για τις Βαλεαρίδες Νήσους και φαινόταν απαραίτητο να ενισχυθεί η άμυνα του αρχιπελάγους. Ο ισπανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα προετοιμασμένος στην τέχνη της παράκτιας άμυνας, οπότε ο Φράνκο στράφηκε στη Γαλλία και ζήτησε από τον στρατιωτικό ακόλουθο στο Παρίσι να του στείλει τεχνική βιβλιογραφία για το θέμα. Ο ακόλουθος ανέθεσε την αποστολή σε δύο νέους αξιωματικούς που φοιτούσαν τότε στην École de Guerre, τον αντισυνταγματάρχη Antonio Barroso και τον υπολοχαγό Luis Carrero Blanco, οι οποίοι κατέθεσαν μια σειρά προτάσεων. Στα μέσα Μαΐου, ο Φράνκο έστειλε στον Αζάνια ένα λεπτομερές σχέδιο για τη βελτίωση της άμυνας του νησιού, το οποίο εγκρίθηκε από την κυβέρνηση αλλά εφαρμόστηκε μόνο εν μέρει.

Παρά τις αβεβαιότητες, τα πρώτα δημοκρατικά χρόνια δεν ήταν περίοδος μεγάλης έντασης για τους Φράγκους. Ταξίδευαν συχνά από τη Μαδρίτη, όπου είχαν αγοράσει ένα διαμέρισμα και επισκέπτονταν συχνά τα θέατρα, τους κινηματογράφους κ.λπ. Στις Βαλεαρίδες Νήσους, ο Φράνκο δημιούργησε σχέσεις με μια μορφή που ήταν τρομερή για τη δημοκρατία, τον πλουσιότερο άνθρωπο της Ισπανίας, τον χρηματιστή Χουάν Μαρτς, ο οποίος από το 1931 προσπαθούσε να προστατεύσει την περιουσία του από τα μέτρα κοινωνικής δικαιοσύνης του δημοκρατικού καθεστώτος. Πιθανώς κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μαγιόρκα ο Φράνκο μεταστράφηκε στην πολιτική δράση, χωρίς να το λέει, παρόλο που ισχυριζόταν για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι δεν συμμετείχε σε αυτήν.

Ο Φράνκο, ο οποίος διάβαζε πολύ εκείνη την εποχή, ασχολήθηκε με την κομμουνιστική επανάσταση και την Κομιντέρν, αλλά η κύρια εμμονή του εκείνα τα χρόνια ήταν ότι ο δυτικός κόσμος τρώγεται εκ των έσω από μια συνωμοσία της φιλελεύθερης αριστεράς, οργανωμένη από τη μασονία, η οποία ήταν ακόμη πιο ύπουλη επειδή οι μασόνοι δεν ήταν επαναστάτες προλετάριοι, αλλά κυρίως τακτικοί και ευυπόληπτοι αστοί. Πίστευε ότι η αστική τάξη και η μασονία είχαν συμμαχήσει με τις μεγάλες επιχειρήσεις και το χρηματιστικό κεφάλαιο, οντότητες που, αγνοώντας την ηθική και την πολιτική πίστη, δεν είχαν άλλο στόχο από το να συσσωρεύσουν πλούτο εις βάρος της καταστροφής του λαού και της γενικής οικονομικής ευημερίας. Ο κόσμος απειλούνταν από τρεις διεθνείς: την Κομιντέρν, τη Μασονία και τον διεθνή χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, οι οποίες άλλοτε πολεμούσαν η μία την άλλη και άλλοτε συνεργάζονταν και αλληλοϋπονομεύονταν για την υπονόμευση της κοινωνικής αλληλεγγύης και του χριστιανικού πολιτισμού. Όμως ο τεκτονισμός παρέμεινε το κύριο “bête noire” του Φράνκο, και η αντιτεκτονική εμμονή ήταν ο οδηγός του για κάθε επίθεση στο σύστημα αξιών του.

Ο Φράνκο δεν ένιωθε καμία συγγένεια με την ακροδεξιά. Παρά τη δημιουργία της Φάλαγγας το 1933, ο φασισμός του Μουσολίνι, αν και βαθιά ελκυστικός για ορισμένους Ισπανούς νέους, συνέχισε να είναι αδύναμος στην Ισπανία και ο Φράνκο δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον γι” αυτόν, καθώς ο φασισμός παρέμενε μακριά από τις βαθύτερες συμπάθειές του.

Ωστόσο, ο Φράνκο άρχισε να δείχνει ανοιχτά τις κομματικές του προτιμήσεις. Το 1933 μπήκε στον πειρασμό να θέσει υποψηφιότητα για την ΚΕΔΑ, αλλά ο κουνιάδος του επεσήμανε ότι ένας στρατηγός θα μπορούσε να είναι πιο χρήσιμος από έναν βουλευτή υπό τις παρούσες συνθήκες, και έτσι περιορίστηκε να ψηφίζει φαινομενικά για αυτό το κόμμα. Ο γάμος του τον είχε φέρει πιο κοντά σε μια κοινωνία ιδιοκτητών, όπου οι άνθρωποι σκέφτονταν και αισθάνονταν δεξιά, αλλά μπροστά στις πολιτικές προτάσεις της εποχής, έδειχνε έναν εκλεκτικισμό στις επιλογές του. Αργότερα, θα επιβεβαιώσει το χρέος του προς τον Víctor Pradera, εκπρόσωπο της παραδοσιακής δεξιάς.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Δεύτερη Τριανδρία

Συντηρητική διετία (Νοέμβριος 1933-Φεβρουάριος 1936)

Ως αποτέλεσμα του διχασμού της Αριστεράς και του εκλογικού συστήματος, η CEDA, ένας δεξιός συνασπισμός με επικεφαλής τον José María Gil-Robles, κέρδισε τις γενικές εκλογές της 19ης Νοεμβρίου και της 3ης Δεκεμβρίου 1933. Μετά τη νίκη της, η CEDA, η οποία στο σύνολό της δεν μπήκε στον πειρασμό του φασισμού, άρχισε να αντιστρέφει τις μεταρρυθμίσεις που είχε ξεκινήσει δειλά η απερχόμενη σοσιαλιστική κυβέρνηση. Τα αφεντικά και οι γαιοκτήμονες εκμεταλλεύτηκαν αυτή τη νίκη για να μειώσουν τους μισθούς, να απολύσουν τους εργαζόμενους (ιδίως τους συνδικαλιστές), να εκδιώξουν τους ενοικιαστές από τη γη τους και να αυξήσουν το ύψος του ενοικίου. Ταυτόχρονα, οι μετριοπαθείς στο σοσιαλιστικό κόμμα αντικαταστάθηκαν από πιο ριζοσπαστικά μέλη- ο Julián Besteiro περιθωριοποιήθηκε, ενώ ο Francisco Largo Caballero και ο Indalecio Prieto πήραν όλη τη δύναμη λήψης αποφάσεων. Η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης, η ανάκληση των μεταρρυθμίσεων και οι ριζοσπαστικές διακηρύξεις των αριστερών ηγετών δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα λαϊκής εξέγερσης. Στις περιοχές όπου οι αναρχικοί αποτελούσαν την πλειοψηφία, οι απεργίες και οι συγκρούσεις μεταξύ των εργατών και των δυνάμεων της τάξης διαδέχονταν η μία την άλλη με γρήγορο ρυθμό. Στη Σαραγόσα, χρειάστηκε η επέμβαση του στρατού για να καταπνίξει τις απαρχές μιας εξέγερσης, με την ύψωση οδοφραγμάτων και την κατάληψη δημόσιων κτιρίων. Όπως το μεγαλύτερο μέρος της ισπανικής Δεξιάς, ο Φράνκο είδε τα επαναστατικά κινήματα στην Ισπανία ως το λειτουργικό ισοδύναμο του σοβιετικού κομμουνισμού.

Μέχρι τον Απρίλιο του 1934, παρά τη στροφή αυτή, ο Φράνκο παρέμεινε μακριά από την πολιτική, καθώς ήταν πνιγμένος στη θλίψη για το θάνατο της μητέρας του στις 28 Φεβρουαρίου (η αναγγελία θανάτου δεν ανέφερε τον πρώην σύζυγό της). Τον Ιούνιο συναντήθηκε με τον νέο υπουργό Πολέμου, Diego Hidalgo y Durán, ο οποίος ήθελε να γνωρίσει τον πιο διάσημο στρατηγό του και ο οποίος φαίνεται ότι εντυπωσιάστηκε πολύ από την αυστηρότητα και τη σχολαστικότητα με την οποία ο Φράνκο εκτελούσε τα καθήκοντά του και από την πειθαρχία που επέβαλε στους άνδρες του. Αργότερα, στα τέλη Μαρτίου του 1934, μετά τη συγκρότηση της κυβέρνησης Lerroux, ο αρμόδιος υπουργός αναβάθμισε τον Φράνκο, με άμεση ισχύ, στο βαθμό του υποστράτηγου, την ίδια στιγμή που επανέφερε τον Mola στο στρατό, μετέτρεψε τη φυλάκιση του Sanjurjo στην εξορία στην Πορτογαλία και περιβάλλεται όλο και περισσότερο από σκληροπυρηνικούς στο στρατό.

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1934 σχηματίστηκε ένα νέο εκτελεστικό όργανο, με πρόεδρο και πάλι τον Lerroux, στο οποίο προστέθηκαν άλλα τρία μέλη της CEDA. Η ρεβανσιστική στάση της προηγούμενης κυβέρνησης Lerroux είχε αυξήσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και ώθησε την επαναστατική αριστερά να αντιδράσει. Επιπλέον, η αριστερά, ανησυχώντας για την άνοδο των φασιστικών δικτατοριών στην Ευρώπη, εξίσωσε την CEDA με φασιστικές θέσεις. Όταν ανακοινώθηκε η νέα κυβέρνηση Lerroux στις 26 Σεπτεμβρίου 1934, η UGT, οι κομμουνιστές και οι Καταλανοί και Βάσκοι εθνικιστές – με τους οποίους όμως η αναρχική CNT αρνήθηκε να συνδεθεί, εκτός από την Αστούριας – οργάνωσαν μια αυτοσχέδια εξέγερση στις 4 Οκτωβρίου για να ανατρέψουν τη νέα κυβέρνηση, η οποία σύντομα εκφυλίστηκε σε επανάσταση. Η επανάσταση αυτή ήταν αποτελεσματική σε διάφορες περιοχές της χώρας, όπως η Καταλονία, η Χώρα των Βάσκων και, κυρίως, η Αστούριας. Αν σε άλλα μέρη το κίνημα καταστέλλεται με σχετική ευκολία από τις τοπικές στρατιωτικές comandancias, αυτό δεν συνέβη στην Αστούριας, όπου οι ελευθεριακοί ανθρακωρύχοι ενώθηκαν με τους σοσιαλιστές, κομμουνιστές και παρατροτσκιστές συναδέλφους τους. Πειθαρχημένοι, εξοπλισμένοι με εκρηκτικά και όπλα που κατασχέθηκαν από τα οπλοστάσια, οι επαναστάτες θα συγκροτήσουν μια δύναμη 30.000 έως 70.000 ανδρών, οι οποίοι κατάφεραν να πάρουν τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της περιοχής, για να εισβάλουν στο εργοστάσιο όπλων Trubia, κατέλαβαν τα δημόσια κτίρια -με εξαίρεση τη φρουρά του Οβιέδο και το κέντρο διοίκησης της Πολιτοφυλακής στο Σάμα ντε Λανγκρέο- και απέκοψαν τη διαδρομή της φάλαγγας του στρατηγού Μιλάνς ντελ Μπος, η οποία είχε ξεκινήσει από τη Λεόν. Οι επαναστάτες σκότωσαν εν ψυχρώ 50 έως 100 πολίτες, κυρίως ιερείς και πολιτικούς φρουρούς, συμπεριλαμβανομένων αρκετών εφήβων από το ιεροδιδασκαλείο, έβαλαν φωτιά σε εκκλησίες και λεηλάτησαν δημόσια κτίρια. Επιπλέον, λεηλάτησαν αρκετές τράπεζες και πήραν στα χέρια τους 15 εκατομμύρια πεσέτες, τα οποία δεν μπόρεσαν ποτέ να ανακτήσουν.

Για την κυβέρνηση, δεν υπήρχε άλλη λύση από το στρατό. Ο Hidalgo Durán κάλεσε τους πιο αξιόπιστους αξιωματικούς και αποφάσισε ότι ο Franco, αναμφίβολα λόγω της γνώσης του για την Αστούρια και της ακαμψίας του, θα παρέμενε στο πλευρό του, με την ανεπίσημη αποστολή να ηγηθεί της αντεπίθεσης και της καταστολής. Στην αρχή ο Hidalgo ήθελε να στείλει τον Franco απευθείας στις Αστούριες, αλλά ο Alcalá Zamora του έδωσε να καταλάβει ότι το πρόσωπο που θα διοικούσε θα έπρεπε να είναι ένας φιλελεύθερος αξιωματικός που θα ταυτιζόταν απόλυτα με τη δημοκρατία. Ως εκ τούτου, επικεφαλής των επιχειρήσεων στο πεδίο της μάχης θα ήταν ο στρατηγός Eduardo López de Ochoa, ένας ειλικρινής ρεπουμπλικάνος και διαβόητος μασόνος. Γνωρίζοντας τη στρατιωτική του ανικανότητα και υποταγμένος από τον Φράνκο, ο Hidalgo τον εγκατέστησε στο γραφείο του ως τεχνικό σύμβουλο. Παρόλο που ο Φράνκο διηύθυνε τις επιχειρήσεις μόνο ως άμεσος σύμβουλος του Υπουργού Πολέμου, είχε σημαντική πρωτοβουλία και δύναμη, η οποία κατέστη δυνατή λόγω της εγγύτητάς του με τον Υπουργό. Ο Φράνκο σχεδίαζε και συντόνιζε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη χώρα, και είχε μάλιστα την άδεια να χρησιμοποιεί ορισμένες από τις εξουσίες του Υπουργείου Εσωτερικών. Επί δέκα ημέρες, με τη βοήθεια του ξαδέλφου του Πακόν και δύο έμπιστων αξιωματικών του ναυτικού, ο Φράνκο δεν έφυγε από το Υπουργείο Πολέμου, κοιμόταν τη νύχτα στον καναπέ του γραφείου που κατείχε, ενώ κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος σε όλη την Ισπανία. Γι” αυτόν, η εξέγερση ήταν μέρος μιας τεράστιας επαναστατικής συνωμοσίας που υποδαυλίστηκε από τη Μόσχα. Ο Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα επικοινώνησε με τον Φράνκο τον Απρίλιο του 1931 για να τον παρακαλέσει σε θλιβερό τόνο να υπερασπιστεί την ενότητα και την ανεξαρτησία της Ισπανίας ενάντια στο επαναστατικό πραξικόπημα. Ο Φράνκο, ωστόσο, δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στους συναγερμούς της ακροδεξιάς και δεν απάντησε στην επιστολή του Χοσέ Αντόνιο.

Για να ξεπεραστεί η πολύ ισχυρή αντίσταση των ανθρακωρύχων, χρειάστηκε να σφυροκοπηθεί το Οβιέδο από αέρος και θαλάσσης και να σταλούν αποικιακά στρατεύματα. Η βασική συνιστώσα των δυνάμεων καταστολής ήταν στην πραγματικότητα ένα εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από δύο τάγματα του Tercio και δύο μαροκινά tabores, εκτός από άλλες μονάδες του προτεκτοράτου, που μαζί αποτελούσαν ένα στράτευμα 18.000 στρατιωτών, το οποίο στάλθηκε με πλοίο στη Gijón. Ο αρχηγός αυτού του στρατεύματος, ο αντισυνταγματάρχης López Bravo, αφού εξέφρασε την απροθυμία του να πυροβολήσει τους συμπατριώτες του, είχε αποβιβαστεί στην Α Κορούνια, με εντολή του Φράνκο, και αντικαταστάθηκε από τον Juan Yagüe, τον παλιό του σύντροφο από την Αφρική, ο οποίος βρισκόταν σε άδεια εκείνη την εποχή, και του οποίου τα στρατεύματα άρχισαν να εκδιώκουν τους επαναστάτες από το Οβιέδο και στη συνέχεια να τους περιορίζουν στις γειτονικές περιοχές εξόρυξης άνθρακα. Η ιδέα της μεταφοράς των επίλεκτων μονάδων από το Μαρόκο στις Αστούριες και η αποστολή τους εναντίον των ανταρτών ήταν αναμφίβολα του Φράνκο, αλλά μια τέτοια μεταφορά δεν ήταν πρωτοφανής, καθώς ο Αζάνια την είχε ήδη διατάξει δύο φορές στο πρόσφατο παρελθόν. Η απόφαση αυτή ήταν καθοριστική, δεδομένου ότι οι τακτικές μονάδες του ισπανικού στρατού αποτελούνταν από κληρωτούς, πολλοί από τους οποίους ήταν αριστεροί, και ότι είχαν περιορισμένη ικανότητα μάχης. Όποιος αξιωματικός ήταν ύποπτος για χλιαρότητα αντικαταστάθηκε, όπως ο ξάδελφός του διοικητής Ricardo de la Puente Bahamonde, ένας φιλελεύθερος αξιωματικός της πολεμικής αεροπορίας, υπεύθυνος μιας μικρής αεροπορικής βάσης κοντά στη Λεόν, ο οποίος είχε δείξει κάποια συμπάθεια προς τους αντάρτες και τον οποίο ο Φράνκο απομάκρυνε αμέσως από τη διοίκηση.

Η καταστολή ήταν ανελέητη και κατά τη διαδικασία “ανακατάληψης” της επαρχίας, τα κατασταλτικά στρατεύματα, με τη σύμφωνη γνώμη των ηγετών τους, επιδόθηκαν σε αχαλίνωτες σφαγές και λεηλασίες. Υπήρξαν αναμφίβολα πολλές εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες, αν και μόνο ένα πραγματικό θύμα έχει ταυτοποιηθεί. Βεβαίως, οι ανθρακωρύχοι της λεκάνης της Αστούριας είχαν λεηλατήσει και σκοτώσει θρησκευτικούς και πολιτικούς φρουρούς, αλλά τα μαροκινά στρατεύματα, σύμφωνα με τα λόγια του Andrée Bachoud, “ανταπέδωσαν τα χτυπήματα εκατονταπλάσια”, με περισσότερους από χίλιους νεκρούς και μεγάλο αριθμό βιασμών- “με την πρακτική που είχε με αυτά τα στρατεύματα, ο Φράνκο δεν θα μπορούσε να εκπλαγεί από αυτό το δολοφονικό ξέσπασμα και αναμφίβολα ήθελε να δώσει έναν τρομερό παραδειγματικό χαρακτήρα στην τιμωρία, χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό. Γι” αυτόν ήταν η μόνη δυνατή απάντηση στον κίνδυνο που αντιμετώπιζε ο δυτικός πολιτισμός. Όπως δήλωσε στις 25 Οκτωβρίου, ο πόλεμος είχε αρχίσει:

“Αυτός ο πόλεμος είναι ένας πόλεμος των συνόρων και τα σύνορα είναι ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός και όλες εκείνες οι μορφές που επιτίθενται στον πολιτισμό για να τον αντικαταστήσουν με τη βαρβαρότητα.

Ο Φράνκο, ο οποίος ζήτησε από τον Hidalgo να παραμείνει στο Υπουργείο για να βοηθήσει στο συντονισμό της επακόλουθης ειρήνευσης, παρέμεινε στη Μαδρίτη μέχρι το Φεβρουάριο του 1935. Ο López de Ochoa διαπραγματεύτηκε, όπως επιθυμούσε ο Alcalá Zamora, μια εκεχειρία στην οποία οι επαναστάτες, με επικεφαλής τον Belarmino Tomás, μεταξύ άλλων, παρέδωσαν τα όπλα τους με αντάλλαγμα την υπόσχεση ότι τα στρατεύματα του Yagüe δεν θα εισέρχονταν στη λεκάνη εξόρυξης. Οι δεσμεύσεις που ανέλαβε ο López Ochoa φαίνεται ότι δεν τηρήθηκαν πλήρως από τον Hidalgo, δηλαδή από τον Franco, με το πρόσχημα ότι οι ίδιοι οι ανθρακωρύχοι δεν είχαν εκτελέσει όλες τις ρήτρες της συμφωνίας.

Η ψυχρή πολιτική καταστολή που ακολούθησε χαρακτηρίστηκε από την ίδια υπερβολή, και η ευθύνη για την εκκαθάριση ανήκε και πάλι στον στρατηγό Φράνκο- το πρωτοπαλίκαρό του ήταν ο διοικητής της Πολιτικής Φρουράς, ο Λισάρντο Ντοβάλ, πρώην μαθητής του Φράνκο στην Ακαδημία του Τολέδο, ο οποίος είχε ήδη βρεθεί στην Αστούριας το 1917, και ο οποίος προέβαινε στην καταστολή με σαδιστικό ζήλο, βασανίζοντας και εκτελώντας τους κρατουμένους του. Διορισμένος την 1η Νοεμβρίου ως επικεφαλής ειδικής δικαιοδοσίας με διοικητική αυτονομία, ο Ντοβάλ είχε υπό τον έλεγχό του 15 με 20 χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους, στους οποίους έκανε σκληρές ανακρίσεις και βασανιστήρια σε μοναστήρι του Οβιέδο, σε τέτοιο βαθμό που ο κυβερνήτης της Αστούριας ζήτησε και πέτυχε την απόλυσή του στα τέλη Δεκεμβρίου. Αν και έχουν γίνει προσπάθειες να ελαχιστοποιηθεί η ευθύνη του Φράνκο για τις πρακτικές αυτές, τα αρχειακά έγγραφα δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τις προθέσεις του ή την πλήρη υποστήριξή του στις μεθόδους του Ντοβάλ, τον οποίο συνεχάρη “με αγάπη για τη σημαντική υπηρεσία που μόλις προσέφερε”, γεγονός που τείνει να πιστοποιήσει ότι ο Φράνκο δεν άλλαξε πολύ τις πεποιθήσεις ή τις μεθόδους του. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ένα συγχαρητήριο τηλεγράφημα του Φράνκο προς τον Ντοβάλ με ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου, το οποίο δείχνει, σύμφωνα με τον Bartolomé Bennassar, ότι ο Φράνκο, “πεπεισμένος ότι πολεμούσε στην Αστούρια κατά της επανάστασης, σε ένα μέτωπο όπου οι εχθροί ήταν ο σοσιαλισμός Ο κομμουνισμός και η βαρβαρότητα, ανακαλύπτοντας στην Αστούρια τη δράση της Κομιντέρν, ήταν έτοιμος να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο, χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό συνείδησης, μη θέλοντας καν να θυμηθεί τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης των προλετάριων της Αστούριας, αν και τις γνώριζε. Αδιαφορεί για το θάνατο των άλλων, δεν είναι αυστηρά σκληρός, αλλά στα 42 του χρόνια είναι αναίσθητος και έχει ήδη κλίση προς την εξουσία”.

Η εξέγερση και η επακόλουθη καταστολή της, που προκάλεσε περισσότερους από 1.500 θανάτους, άνοιξε ένα ρήγμα μεταξύ της δεξιάς και της αριστεράς που δεν επρόκειτο να γεφυρωθεί ποτέ ξανά. Ο Guy Hermet σημειώνει ότι

“Οι θάνατοι και από τις δύο πλευρές τροφοδότησαν το μίσος και τη δυσαρέσκεια και στις δύο πλευρές. Η υπόθεση της Αστούριας σηματοδότησε την κεντρική καμπή της Δεύτερης Δημοκρατίας, διαγράφοντας ήδη το σχίσμα που θα χώριζε τα δύο ανταγωνιστικά στρατόπεδα του Εμφυλίου Πολέμου. Από εκείνη τη στιγμή, η εργατική τάξη και η Αριστερά δεν είχαν μετατοπιστεί μόνο σε μια εκδικητική αντιπολίτευση προς τη συντηρητική δημοκρατία που γεννήθηκε από τις εκλογές του 1933- είχαν επίσης πάψει να αντιλαμβάνονται τη δημοκρατία ως ένα καθεστώς συμβιβασμού και εναλλαγής στην εξουσία μεταξύ διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων και δεν αποδέχονταν πλέον κανένα άλλο αποτέλεσμα εκτός από αυτό μιας μη αναστρέψιμης επαναστατικής κυβέρνησης. Στην αριστερή τους πτέρυγα, οι αναρχικοί είχαν γίνει αρκετά πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους κομμουνιστές σε συνεχή βάση και ακόμη και να δημιουργήσουν ορισμένους οργανικούς δεσμούς μαζί τους- εν ολίγοις, σκέφτονταν να προωθήσουν μια ισπανική εκδοχή της Οκτωβριανής Επανάστασης”.

Ωστόσο, καμία από τις πολιτικές οργανώσεις που συμμετείχαν στην εξέγερση δεν τέθηκε εκτός νόμου, αν και σε ορισμένες επαρχίες έπρεπε να κλείσουν τα σοσιαλιστικά παραρτήματα. Εκατοντάδες ηγέτες δικάστηκαν υπό στρατιωτικό νόμο και αρκετές θανατικές καταδίκες εκδόθηκαν, ιδίως σε λιποτάκτες στρατιωτικούς που είχαν ενταχθεί στους επαναστάτες, αλλά τελικά εκτελέστηκαν μόνο δύο άτομα, εκ των οποίων ο ένας ήταν ένοχος για πολλαπλές δολοφονίες. Ενώ η CEDA άρχισε να διολισθαίνει προς μια σκληρή γραμμή, ο Alcalá Zamora, σύμφωνα με τον στόχο του για “επαναπροσδιορισμό της Δημοκρατίας”, θεώρησε ότι ήταν απαραίτητο να συμφιλιωθεί με την αριστερά αντί να την καταστείλει, και επέμεινε να μετατραπούν όλες οι θανατικές καταδίκες. Ο Φράνκο, αν και τρομοκρατημένος από την πολιτική κατευνασμού του προέδρου, επέμεινε στη γραμμή της αυστηρής πειθαρχίας.

Στις 18 Οκτωβρίου 1934, κατά τη διάρκεια των τελικών συγκρούσεων στην Αστούριας, ο στρατηγός Μανουέλ Γκοντέντ, ο οποίος ήταν ένθερμος φιλελεύθερος και στη συνέχεια, απογοητευμένος από την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων του Μπιένιο, αντίπαλός της, και ο στρατηγός Χοακίν Φανχούλ, πρότειναν στον Γκιλ-Ρόμπλες και τον Φράνκο ότι είχε έρθει η ώρα να καταλάβει η Δεξιά την εξουσία. Ο Φράνκο αρνήθηκε κατηγορηματικά, υποδεικνύοντας ότι αν κάποιος του ανέφερε στρατιωτική επέμβαση, θα διέκοπτε αμέσως τη συζήτηση. Συμβούλευσε επίσης κατά ενός άλλου σχεδίου, το οποίο συνίστατο στην ανάσυρση του Sanjurjo από την εξορία του στη Λισαβόνα για να πραγματοποιήσει ένα στρατιωτικό pronunciamiento στην Ισπανία.

Ο Lerroux επιβράβευσε τον Franco για τον αποφασιστικό ρόλο που είχε αναλάβει στην αποκατάσταση της τάξης, απονέμοντάς του τον Μεγάλο Σταυρό της Στρατιωτικής Αξίας και διορίζοντάς τον αρχιστράτηγο των στρατευμάτων στο Μαρόκο στις 15 Φεβρουαρίου 1935, κάτι που χαροποίησε τον Franco. Ένα ολόκληρο τμήμα της δεξιάς κοινής γνώμης και του Τύπου τον θεωρούσε σωτήρα της πατρίδας, με το ABC μάλιστα να χαιρετίζει την αναχώρηση του “νεαρού καουντίγιο” για το Μαρόκο. Αλλά μόλις τρεις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του στην Αφρική, και μετά από μια νέα πολιτική κρίση που οδήγησε σε νέο ανασχηματισμό των υπουργείων, κατά τον οποίο ο Gil-Robles εισήλθε στην κυβέρνηση ως υπουργός Πολέμου, ο Franco επέστρεψε στην Ισπανία μετά το διορισμό του ως αρχηγός του Κεντρικού Επιτελείου Στρατού, μια θέση υψηλού κύρους που θα κατείχε μέχρι τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου το Φεβρουάριο του 1936.

Ο Φράνκο, ο οποίος διορίστηκε στις 20 Μαΐου 1935 επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου και ακολουθώντας πλήρως τους στόχους που είχε θέσει η νέα κυβέρνηση Λέρρου, εργάστηκε για να καθιερώσει ένα αντεπαναστατικό κλείδωμα, δηλαδή να ανατρέψει τα μέτρα που είχε λάβει προηγουμένως ο Αζάνια και να προστατεύσει το στρατό από στρατιώτες που ήταν ύποπτοι για συμπάθεια προς τη Δημοκρατία. Φρόντισε να αναθέσει τις διοικητικές θέσεις σε αξιόπιστους άνδρες και φρόντισε να επανακτήσουν τις θέσεις και τους βαθμούς τους όσοι είχαν απολυθεί επί κυβέρνησης Αζάνια: έτσι, ο στρατηγός Μόλα ανέλαβε τη διοίκηση των μαροκινών δυνάμεων και ο Βαρέλα προήχθη σε στρατηγό. Ωστόσο, ο συντηρητισμός δεν ήταν το μοναδικό κριτήριο και οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί που ήταν γνωστό ότι ήταν μασόνοι, για παράδειγμα, μπορούσαν να διατηρήσουν τις θέσεις τους ή ακόμη και να προαχθούν, εφόσον αποδείκνυαν την επαγγελματική τους επάρκεια και αξιοπιστία, γεγονός που δείχνει ότι το 1935 η μασονική φοβία του Φράνκο δεν ήταν απόλυτη. Η πολεμική αεροπορία, την οποία ο Azaña είχε θέσει απευθείας υπό την εξουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, επανεντάχθηκε στον στρατό, ενώ αποφασίστηκαν και πολλές άλλες αλλαγές σε διάφορους τομείς.

Η συνεργασία μεταξύ του Φράνκο και του Ζιλ-Ρόμπλες διακόπηκε απότομα στα μέσα Δεκεμβρίου 1935, όταν, μετά την υπόθεση Στράπερλο, η οποία είχε αποκαλύψει τη διαφθορά της μειοψηφικής κυβέρνησης Λερού, η τελευταία ανατράπηκε στο κοινοβούλιο και ο Αλκαλά-Ζαμόρα απαίτησε την παραίτησή του. Κατά τη διάρκεια της κρίσης εξουσίας που ακολούθησε, ο Φαντζούλ, ο οποίος ήθελε να παρέμβει ο στρατός, συμβουλεύτηκε τον Φράνκο και άλλους υψηλόβαθμους αξιωματικούς. Η απάντηση του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου ήταν κατηγορηματική: ο στρατός ήταν πολιτικά διχασμένος και θα έκανε σοβαρό λάθος αν αποφάσιζε να επέμβει- δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος ανατρεπτικής επανάστασης- μια συνηθισμένη κρίση όπως η σημερινή δεν απαιτούσε στρατιωτική επέμβαση, η οποία θα δικαιολογούνταν μόνο αν υπήρχε μια πανεθνική κρίση που απειλούσε να οδηγήσει σε πλήρη αποσύνθεση ή σε επικείμενο πραξικόπημα από επαναστάτες. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, ωστόσο, ο Φράνκο θα είχε πεισθεί για την ιδέα ενός pronunciamiento μόλις ήταν σίγουρος για την επιτυχία του.

Ένα τμήμα της Δεξιάς, ιδίως η CEDA και ορισμένες παρατάξεις του στρατού, άρχισαν να συνωμοτούν με στόχο να αποτρέψουν τη νέα εκλογική διαβούλευση ή να ακυρώσουν τα αποτελέσματά της με πραξικόπημα. Απεσταλμένοι του Calvo Sotelo, στρατηγοί που υποστήριζαν την ιδέα της εξέγερσης, μοναρχικοί, μεταξύ των οποίων και ο José Antonio Primo de Rivera, προέτρεπαν τον Franco, του οποίου η υποστήριξη φαινόταν απαραίτητη, να συμμετάσχει στην προετοιμασία αυτού του πραξικοπήματος. Αλλά βρήκαν, αν όχι άρνηση, τουλάχιστον διφορούμενη απάντηση- ο Φράνκο, ο οποίος ήταν ιδιοσυγκρασιακός και απρόθυμος να αποφασίσει χωρίς τη βεβαιότητα της νίκης, θεώρησε ότι η στιγμή ήταν κακώς επιλεγμένη και φοβήθηκε ότι η αποτυχία ήταν πιθανή και ότι οι συνέπειές της θα ήταν πολύ σοβαρές για το μέλλον της Ισπανίας.

Τον Ιανουάριο του 1936, επίμονες φήμες σχετικά με την προετοιμασία στρατιωτικού πραξικοπήματος και την υποτιθέμενη συμμετοχή του Φράνκο σε αυτό υπέπεσαν στην αντίληψη του προέδρου του Προσωρινού Συμβουλίου, Μανουέλ Πορτέλα, ο οποίος έστειλε τον Βιθέντε Σαντιάγο να ζητήσει συνάντηση με τον Φράνκο- ο τελευταίος, ο οποίος ήταν ακόμη αρχηγός του Γενικού Επιτελείου εκείνη την εποχή, απέφυγε και πάλι το ζήτημα, λέγοντας ότι δεν θα συνωμοτούσε όσο δεν υπήρχε “κομμουνιστικός κίνδυνος στην Ισπανία”.

Οι εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1936 κερδήθηκαν από το Λαϊκό Μέτωπο. Περιφρονώντας τα κεντρώα κόμματα, οι ψηφοφόροι είχαν πολωθεί ανάμεσα στους δύο εχθρικούς συνασπισμούς της δεξιάς και της αριστεράς- σύμφωνα με τον Guy Hermet, “οι Ισπανοί δεν ενδιαφέρονται πρωτίστως για τη διατήρηση των δημοκρατικών θεσμών και ασχολούνται περισσότερο με το ξεκαθάρισμα των μνησικακίων που συσσωρεύτηκαν από το 1931”. Τόσο ο Franco όσο και ο Gil-Robles εργάστηκαν ακούραστα και συντονισμένα για να ανακληθεί η απόφαση της κάλπης. Στις 17 Φεβρουαρίου, στις τρεις και τέταρτο το πρωί, μόλις έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα, ο Gil-Robles πήγε στο Υπουργείο Εσωτερικών και, συνομιλώντας με τον Portela, προσπάθησε να τον πείσει να αναστείλει τις συνταγματικές εγγυήσεις και να κηρύξει στρατιωτικό νόμο. Τα κατάφερε τόσο καλά που ο Portela συμφώνησε να κηρύξει κατάσταση συναγερμού και τηλεφώνησε στον Alcalá Zamora για να ζητήσει την άδεια να επιβάλει στρατιωτικό νόμο. Παράλληλα, ο Φράνκο τηλεφώνησε το ίδιο βράδυ στον στρατηγό Πόζας, γενικό επιθεωρητή της Guardia Civil, σε μια προσπάθεια να κηρυχθεί κατάσταση πολέμου για να περιοριστεί η αναμενόμενη αναταραχή, αλλά ο τηλεφωνητής ήταν αντίθετος στην πρωτοβουλία. Στη συνέχεια πίεσε τον υπουργό Πολέμου, στρατηγό Molero, και στη συνέχεια τον Portela να κηρύξει στρατιωτικό νόμο και να αναγκάσει τον Pozas να αναπτύξει την Guardia Civil στους δρόμους.

Την επόμενη ημέρα η κυβέρνηση, που συνεδρίασε για να συζητήσει την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, κήρυξε κατάσταση συναγερμού για οκτώ ημέρες και εξουσιοδότησε τον Portela να κηρύξει στρατιωτικό νόμο όταν το έκρινε σκόπιμο. Ο Φράνκο, εκμεταλλευόμενος τη γνώση που είχε ως αρχηγός του επιτελείου για τις εξουσίες που είχαν παραχωρηθεί στον Πορτέλα, έστειλε διαταγές στις διάφορες στρατιωτικές περιοχές. Η Σαραγόσα, η Βαλένθια, το Αλικάντε και το Οβιέδο κήρυξαν κατάσταση πολέμου, ενώ άλλες πρωτεύουσες ήταν αναποφάσιστες- ωστόσο, το πραξικόπημα απέτυχε κυρίως λόγω της άρνησης της Guardia Civil να συμμετάσχει. Αντιμέτωπος με την αποτυχία, όταν ο Φράνκο είδε τελικά τον επικεφαλής της κυβέρνησης το βράδυ, έπαιξε επιδέξια και τις δύο πλευρές. Με τους πιο ευγενικούς όρους, ο Φράνκο είπε στον Πορτέλα ότι, ενόψει του κινδύνου που εγκυμονούσε μια πιθανή κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, του προσέφερε την υποστήριξή του και την υποστήριξη του στρατού αν αποφάσιζε να παραμείνει στην εξουσία. Ήθελε να ενεργήσει ενάντια στη ρεπουμπλικανική νομιμότητα μόνο ως έσχατη λύση. Λίγες εβδομάδες μετά τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου, έστειλε μια επιστολή στον Gil-Robles στην οποία επεσήμαινε για άλλη μια φορά την αποφασιστικότητά του και την άρνησή του να συμμετάσχει σε ένα παράνομο πραξικόπημα.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Μαρκ Τουαίην

Λαϊκό Μέτωπο

Την επομένη των εκλογών, ο Manuel Azaña διορίστηκε πρόεδρος του Συμβουλίου. Παρόλο που ο Azaña γνώριζε για τη συνωμοσία και για τη συνωμοτική ατμόσφαιρα που υπήρχε στη δεξιά πτέρυγα και σε ορισμένα τμήματα του στρατού, δεν γνώριζε τις λεπτομέρειες ή ποιοι ακριβώς ήταν οι συνωμότες, και δεν απέδιδε μεγάλη σημασία σε αυτόν τον πραξικοπηματικό αναβρασμό και έτεινε να τον υποβαθμίζει. Μεταξύ των λίγων μέτρων που έλαβε για την αντιμετώπισή του, ένα από αυτά ήταν να προβεί σε σημαντικές αλλαγές στη στρατιωτική ιεραρχία την τρίτη ημέρα της εξουσίας του, προκειμένου να απομακρύνει από τα κέντρα εξουσίας τους συντηρητικούς ανώτερους αξιωματικούς και τους στρατηγούς που θεωρούσε ότι ήταν πιο επιρρεπείς στο pronunciamiento: Ο στρατηγός Μόλα, στον οποίο ο Αζάνια πίστευε ωστόσο ότι μπορούσε ακόμη να βασιστεί, απομακρύνθηκε από τη διοίκηση της Στρατιάς της Αφρικής και στάλθηκε στην Παμπλόνα, στη Ναβάρα, μια επαρχία που είχε παραμεριστεί- ο στρατηγός Γκοντέντ μετατέθηκε στις Βαλεαρίδες Νήσους- και ο Φράνκο, λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, στις 22 Φεβρουαρίου, τέθηκε σε διαθεσιμότητα από τα καθήκοντά του ως αρχηγού του Γενικού Επιτελείου και διορίστηκε ως αντισταθμιστικά γενικός διοικητής στις Κανάριες Νήσους.

Ο Φράνκο, πολύ απογοητευμένος από αυτή τη μετάθεση, την οποία ερμήνευσε ως εξορία, συναντήθηκε με τον Αζάνια και του εξήγησε ότι μια κατάλληλη θέση στη Μαδρίτη θα του επέτρεπε να υπηρετήσει καλύτερα την κυβέρνηση, βοηθώντας την να διατηρήσει τη σταθερότητα του στρατού και ακόμη και να αποφύγει στρατιωτικές συνωμοσίες. Ο Φράνκο επρόκειτο να διατηρήσει αυτή τη στάση για αρκετό καιρό ακόμη, σύμφωνα με τις επαγγελματικές του αρχές. Για ένα διάστημα σκέφτηκε να ζητήσει να του χορηγηθεί άδεια μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση και να ταξιδέψει για μια περίοδο στο εξωτερικό για να ξεφύγει από τις απειλές των επαναστατών που απαιτούσαν τη φυλάκισή του. Αλλά τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ενεργός υπηρεσία θα τον έκανε πιο χρήσιμο.

Οι εκλογές είχαν ακυρωθεί στις επαρχίες της Γρανάδας και της Κουένκα, και δεδομένου ότι οι εκλογές έπρεπε να επαναληφθούν σε αυτές τις δύο περιφέρειες, ένας δεξιός συνασπισμός εξέταζε το ενδεχόμενο να συμμετάσχει στις επαναληπτικές εκλογές που είχαν προγραμματιστεί για τις 5 Μαΐου. Ο Φράνκο, υπό την πίεση του κουνιάδου του, αλλά πιθανότατα και προσελκυόμενος από την πολιτική δράση ή θέλοντας να αποκτήσει κοινοβουλευτική ασυλία ή επιδιώκοντας να έρθει πιο κοντά στη Μαδρίτη, ζήτησε από τον πρόεδρο της CEDA να του επιτραπεί να εμφανιστεί στη λίστα του συντηρητικού συνασπισμού, αλλά ως “ανεξάρτητος”. Με τη σύμφωνη γνώμη του Gil-Robles και της ηγεσίας της CEDA, η τελευταία προσέφερε στον Franco μια θέση στις λίστες της Cuenca που θα εγγυόταν την εκλογή του. Ωστόσο, ο José Antonio Primo de Rivera, ο οποίος βρισκόταν στον ίδιο κατάλογο, εξέφρασε αντιρρήσεις επειδή θεωρούσε τον Φράνκο ύπουλο, υπολογιστικό και αναξιόπιστο. Ο Serrano Suñer πραγματοποίησε το ταξίδι στα Κανάρια Νησιά, προφανώς για να πείσει τον Franco να αποσυρθεί- σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα αυτού του ταξιδιού ήταν ότι ο Franco απέσυρε την υποψηφιότητά του. Ο Φράνκο και ο Χοσέ Αντόνιο δεν είχαν ποτέ πολύ καλές σχέσεις, ιδίως από τότε που ο Φράνκο είχε αποτρέψει ένα πραξικοπηματικό σχέδιο που είχε σχεδιάσει ο ηγέτης των Φαλαγγιτών τον Δεκέμβριο του 1935, και η άρνηση του Πρίμο ντε Ριβέρα να μοιραστεί την ίδια λίστα στην Κουένκα με τον Φράνκο θα ήταν η αιτία της δυσαρέσκειας του τελευταίου προς τον νεαρό πολιτικό. Ο διχασμός ήταν πραγματικός μεταξύ της παραδοσιακής Δεξιάς, στην οποία ο Φράνκο ένιωθε ότι ανήκε, και του νεοφασισμού που ήθελε να εγκαθιδρύσει στην Ισπανία η Falange.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Σέρτζιο Λεόνε

Συνωμοσία

Στις φήμες περί πραξικοπήματος, οι οποίες ήταν αδιάκοπες από την αρχή της Δημοκρατίας, το όνομα του Φράνκο εμφανιζόταν συχνά, παρά τη φροντίδα που έδειχνε να αποφεύγει την ανάμειξη στην πολιτική. Στην πραγματικότητα, ο Φράνκο είχε κληθεί να συμμετάσχει σε αυτές τις συνωμοσίες, αλλά ήταν πάντα ασαφής και διφορούμενος. Οι συνωμότες, οι οποίοι χρειάζονταν τη συμμετοχή του Φράνκο επειδή θα εξασφάλιζε την επέμβαση των μαροκινών στρατευμάτων, ένα αποφασιστικό στοιχείο, και την υποστήριξη πολλών αξιωματικών, εξοργίστηκαν από τους δισταγμούς και την απροθυμία του Φράνκο, ιδίως ο Σαντζούρχο, ο οποίος αποκάλεσε τον Φράνκο “κούκο”. Τον Ιούνιο του 1936, η αναποφασιστικότητα, η αναβλητικότητα και η δειλία του Φράνκο εξόργισαν τόσο πολύ τον Emilio Mola και την ομάδα των συνωμοτών στην Παμπλόνα, ώστε τον αποκάλεσαν ιδιαιτέρως “Miss Islas Canarias 1936”.

Μετά τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου, αυτές οι συνωμοτικές δραστηριότητες άρχισαν να συσπειρώνονται και να δυναμώνουν. Τις πρώτες ημέρες, αρχηγός ήταν ο στρατηγός Manuel Goded, ο οποίος είχε μετατεθεί πρόσφατα στις Βαλεαρίδες Νήσους. Την προηγούμενη θέση του στη Μαδρίτη κατείχε ο στρατηγός Ángel Rodríguez del Barrio, ο οποίος συγκέντρωνε περιοδικά στη Μαδρίτη μια μικρή ομάδα ανώτερων αξιωματικών, ορισμένοι από τους οποίους ήταν ήδη συνταξιούχοι. Πέντε μήνες πριν από το πραξικόπημα, κανένα σχέδιο δεν φαινόταν να έχει αναπτυχθεί πλήρως. Αφού απέτυχαν οι προσπάθειες για την κήρυξη στρατιωτικού νόμου και την ακύρωση των εκλογών, οι συνωμότες αύξησαν τον αριθμό των συναντήσεων στις οποίες καλούνταν κάθε φορά ο Φράνκο, ο οποίος ενημερωνόταν συνεχώς. Στις 8 Μαρτίου 1936, μία ημέρα πριν αναχωρήσει για την Τενερίφη, ο Φράνκο συμμετείχε σε συνάντηση με συντηρητικούς στρατηγούς στο σπίτι του χρηματιστή José Delgado, ηγέτη της CEDA και φίλου του Gil-Robles. Μεταξύ των παρόντων ήταν οι στρατηγοί Mola, Fanjul, Varela και Orgaz, καθώς και ο συνταγματάρχης Valentín Galarza, επικεφαλής της Ισπανικής Στρατιωτικής Ένωσης. Όλοι οι παρευρισκόμενοι συμφώνησαν να συγκροτήσουν μια επιτροπή με σκοπό να κατευθύνει την “οργάνωση και προετοιμασία ενός στρατιωτικού κινήματος που θα απέτρεπε την καταστροφή και τον διαμελισμό της χώρας” και “θα ξεκινούσε μόνο αν οι περιστάσεις το καθιστούσαν απολύτως απαραίτητο”. Το κίνημα δεν θα είχε καμία καθορισμένη πολιτική ετικέτα- τίποτα δεν είχε καθοριστεί εκ των προτέρων ως προς το αν θα αποκατασταθεί ή όχι η μοναρχία ή αν θα υιοθετηθούν οι θέσεις των δεξιών κομμάτων- η φύση του καθεστώτος που θα εγκαθιδρυόταν θα αποφασιζόταν εν ευθέτω χρόνω. Αποφασίστηκε ότι το πραξικόπημα θα γινόταν υπό την ηγεσία του Σαντζούρτζο, του αρχαιότερου ηγέτη των ανταρτών, αν όχι του πιο ικανού να ηγηθεί μιας στρατιωτικής εξέγερσης. Ο Φράνκο, χωρίς να αναλάβει καμία σταθερή δέσμευση, είχε απλώς επισημάνει ότι κάθε προφορά θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οποιαδήποτε συγκεκριμένη ετικέτα. Ακόμη και τότε, θεωρούσε ότι ήταν πολύ νωρίς για να αναλάβει οποιαδήποτε δράση κατά της κυβέρνησης με πιθανότητες επιτυχίας, αλλά δεν αρνιόταν την αρχή της συμμετοχής του σε περίπτωση απόλυτης ανάγκης.

Η οικογένεια Φράνκο έφτασε στα Κανάρια Νησιά στις 11 Μαρτίου 1936 και στη συνέχεια επιβιβάστηκε στην Τενερίφη, όπου τον περίμενε μια δυσάρεστη υποδοχή: τα αριστερά συνδικάτα είχαν κηρύξει γενική απεργία για να διαμαρτυρηθούν για την άφιξή του στο νησί και μια διαδήλωση τον υποδέχτηκε με χλευασμούς. Δημιουργήθηκε μια δύναμη φρουράς, η οποία, ανατεθείσα στον ξάδελφο Pacón, συνόδευε τον Φράνκο και την οικογένειά του σχεδόν σε κάθε ταξίδι. Φαίνεται βέβαιο ότι ο Φράνκο παρακολουθούνταν, το τηλέφωνό του παρακολουθείτο και η αλληλογραφία του υποκλέπτονταν, οπότε ο μόνος τρόπος που μπορούσε να επικοινωνήσει με τους συναδέλφους του στη μητρόπολη ήταν μέσω ιδιωτικού αγγελιοφόρου. Ο Φράνκο διατηρούσε επαφή με τον Μόλα και ενημερωνόταν για την πρόοδο της συνωμοσίας μέσω μυστικών επικοινωνιών.

Στη μητρόπολη, οι προετοιμασίες για την εξέγερση ακολούθησαν την πορεία τους χωρίς αυτόν. Οι προσωπικές έχθρες επικράτησαν και παρέλυσαν τη διαβούλευση. Ο Φράνκο, για παράδειγμα, δεν συμπαθούσε τον παλιό στρατηγό Cabanellas, ο οποίος επρόκειτο να είναι ο αρχηγός της συνωμοσίας, επειδή ήταν μασόνος. Ο Φράνκο δεν ήταν ούτε ο εμπνευστής ούτε ο οργανωτής της συνωμοσίας, τον ρόλο αυτό είχε ο Μόλα, με το παρατσούκλι “ο Διευθυντής”. Η επιφυλακτική στάση του Φράνκο συνέχισε να ενοχλεί τους πιο αφοσιωμένους αξιωματικούς και οι κύριοι συνωμότες άρχισαν να κουράζονται από αυτό που αποκαλούσαν “κοκεταρία” του. Παρ” όλα αυτά, ο Μόλα και οι άλλοι συνωμότες δεν σκέφτηκαν ποτέ να κάνουν χωρίς τον Φράνκο, ο οποίος θεωρήθηκε απαραίτητος για την επιτυχία του pronunciamiento, δεδομένου του κύρους που απολάμβανε στην ισπανική δεξιά και στον στρατό. Σε αντίθεση με όσα ισχυρίστηκε αργότερα, ο Φράνκο δεν συμμετείχε στη συνωμοσία από τον Μάρτιο και μετά, αλλά αρνήθηκε να δεσμευτεί για πολλές εβδομάδες, διακηρύσσοντας ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα για δραστική και αμετάκλητη δράση και ότι η κατάσταση στην Ισπανία μπορούσε ακόμη να επιλυθεί. Επιπλέον, δεν είχε ψευδαισθήσεις σχετικά με την έκβαση μιας ένοπλης εξέγερσης, την οποία θεωρούσε απελπισμένο εγχείρημα με μεγάλες πιθανότητες αποτυχίας- δεν φανταζόταν ποτέ ότι το κίνημα θα είχε εύκολη επιτυχία και ήταν πεπεισμένος ότι η υπόθεση θα ήταν μακρά. Δεν ήταν, επομένως, πρωτίστως οι ενδοιασμοί που βασάνιζαν τον Φράνκο- απλώς θεωρούσε την επιχείρηση πολύ επικίνδυνη.

Τον Απρίλιο, αντιμέτωποι με ένα κύμα βίας, αναταραχής και εκτεταμένης ανομίας, μια χούφτα από στρατιωτικούς, κυρίως συνταξιούχους, συναντήθηκαν στη Μαδρίτη. Ονομάζοντας την ομάδα τους “junta de generales” (επιτροπή στρατηγών), έθεσαν επικεφαλής τον Mola. Ο Mola, όπως και άλλοι αξιωματικοί, είχε εμμονή με τον κομμουνιστικό κίνδυνο, έναν όρο που συνήθως χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την επαναστατική αριστερά. Στα τέλη Μαΐου, ο Sanjurjo συμφώνησε να αναλάβει τον ηγετικό ρόλο του Mola προκειμένου να οργανώσει την επικείμενη εξέγερση. Η εξέγερση θα ξεκινούσε στο όνομα της δημοκρατίας, με στόχο την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης, και το μοναδικό της σύνθημα θα ήταν “Ζήτω η Ισπανία”. Μετά την ανάληψη του ελέγχου από την Αριστερά, η χώρα θα κυβερνιόταν αρχικά από ένα στρατιωτικό συμβούλιο, το οποίο θα διοργάνωνε δημοψήφισμα μεταξύ ενός εκκαθαρισμένου εκλογικού σώματος για τη μορφή διακυβέρνησης – δημοκρατία ή μοναρχία. Η νομοθεσία που ίσχυε πριν από τον Φεβρουάριο του 1936 θα γινόταν σεβαστή, η ιδιωτική ιδιοκτησία θα διατηρούνταν και η εκκλησία και το κράτος θα παρέμεναν χωριστά. Ο Φράνκο από την πλευρά του, αν και μοναρχικός από εκπαίδευση και παράδοση, δεν νοιαζόταν ιδιαίτερα για το νομικό καθεστώς του κράτους και θα ήταν πρόθυμος να υπηρετήσει μια συντηρητική, αστική δημοκρατία, αρκεί αυτή να εγγυάται τη διατήρηση της δημόσιας τάξης, της κοινωνικής ιεραρχίας, του ρόλου της Εκκλησίας και της θέσης του στρατού στο έθνος. Προς το παρόν, ο Φράνκο παρέμεινε στο περιθώριο και απέφυγε τις προτάσεις των συνωμοτών ή τις απέρριψε αποφασιστικά, με την αιτιολογία ότι το σχέδιο ήταν πρόωρο, κακοπροετοιμασμένο, ότι τα μυαλά δεν ήταν ώριμα κ.λπ.

Τα σχέδια του Μόλα γίνονταν όλο και πιο περίπλοκα και η εξέγερση δεν σχεδιαζόταν πλέον ως πραξικόπημα, αλλά ως στρατιωτική εξέγερση που θα ακολουθούσε ένας ελάχιστος εμφύλιος πόλεμος, διάρκειας μερικών εβδομάδων, με τη χρήση μερικών φάλαγγων επαναστατικών στρατευμάτων που θα στέλνονταν από τις επαρχίες και θα συνέκλιναν στην πρωτεύουσα. Τον Ιούνιο, ο Μόλα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι φρουρές της χερσονήσου από μόνες τους δεν μπορούσαν να φέρουν εις πέρας ολόκληρη την επιχείρηση και ότι η εξέγερση θα μπορούσε να πετύχει μόνο αν η πλειοψηφία των επίλεκτων μονάδων μεταφερόταν από το Μαρόκο, το οποίο ο ίδιος ο Φράνκο θεωρούσε πάντα απαραίτητο. Στον Φράνκο προσφέρθηκε η διοίκηση αυτών των δυνάμεων και από τα τέλη Ιουνίου φάνηκε ότι ήθελε να συμμετάσχει. Για να μεταφερθεί γρήγορα από τα Κανάρια Νησιά στο ισπανικό Μαρόκο, σχεδιάστηκε η ενοικίαση ενός ιδιωτικού αεροπλάνου.

Κατά τους ίδιους μήνες, η κοινωνική κατάσταση συνέχισε να επιδεινώνεται. Η ανεργία εκτοξεύτηκε και οι δυσκολίες στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων της νέας κυβέρνησης διέψευσαν τις προσδοκίες που είχε δημιουργήσει η νίκη του Λαϊκού Μετώπου. Οι συγκρούσεις στους δρόμους αυξήθηκαν και η κυβέρνηση αποδείχθηκε ανίκανη να διατηρήσει το νόμο και την τάξη. Η Falange, από την πλευρά της, εργάστηκε σκληρά για να δημιουργήσει ένα κλίμα τρόμου. Οι φαλαγγίτες και οι αναρχικοί άσκησαν την “άμεση δράση” και μια δολοφονική μανία, στην οποία οι καιροί έδωσαν πλέον μια αυτοκτονική διάσταση, κατέλαβε τους αναρχικούς και τους φτωχούς αγρότες, ενώ οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές, απαλλαγμένοι από την κυβερνητική ευθύνη, άσκησαν δημαγωγικές επιθέσεις. Η κατάσταση χαρακτηριζόταν από πολλαπλές παραβιάσεις του νόμου, επιθέσεις κατά της ιδιωτικής περιουσίας, πολιτική βία, μαζικά κύματα απεργιών, πολλά από τα οποία ήταν βίαια και καταστροφικά, παράνομες καταλήψεις γης μεγάλης κλίμακας στο νότο, κύματα εμπρησμών, εκτεταμένες καταστροφές ιδιωτικής περιουσίας, αυθαίρετο κλείσιμο καθολικών σχολείων, λεηλασίες εκκλησιών και εκκλησιαστικής περιουσίας σε ορισμένες περιοχές, από τη γενίκευση της λογοκρισίας, από χιλιάδες αυθαίρετες συλλήψεις, από την ατιμωρησία για τις εγκληματικές ενέργειες του Λαϊκού Μετώπου, από τη χειραγώγηση και την πολιτικοποίηση της δικαιοσύνης, από την αυθαίρετη διάλυση των δεξιών οργανώσεων, από τον εξαναγκασμό και τις απειλές κατά τη διάρκεια των εκλογών στην Κουένκα και τη Γρανάδα, από μια αξιοσημείωτη έξαρση της πολιτικής βίας, με αποτέλεσμα να υπάρχουν περισσότεροι από 300 νεκροί. Επιπλέον, ελλείψει εκλογών, η κυβέρνηση διέταξε την ανάληψη πολλών τοπικών ή επαρχιακών κυβερνήσεων σε μεγάλο μέρος της χώρας. Υπήρχε ένα προεπαναστατικό κλίμα αναρχίας, ανομίας και αυξανόμενης βίας. Το μίσος και ο φόβος του αντιπάλου κυρίευσαν τα μυαλά τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς. Η αδράνεια της κυβέρνησης απέναντι στη βία και η καταστροφολογία του Τύπου και των δεξιών ηγετών τροφοδότησαν τον πανικό των μεσαίων και ανώτερων τάξεων μπροστά στην κομμουνιστική απειλή. Στην πραγματικότητα, η δημοκρατία είχε πεθάνει τον Οκτώβριο του 1934, καθώς η αριστερά είχε δείξει την περιφρόνησή της για τη συνταγματική νομιμότητα και η δεξιά τη δίψα της για αδίστακτη καταστολή. Ακόμη και πριν από τις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936, τα κόμματα αυτά είχαν διακηρύξει ότι δεν θα συμμορφώνονταν με την ετυμηγορία της κάλπης, αν αυτή ήταν εναντίον τους.

Από φόβο μήπως μετατραπεί ο στρατός σε εχθρό χωρίς λόγο, η κυβέρνηση ανέστειλε προσωρινά τις εκκαθαρίσεις στην ανώτατη διοίκηση, υπενθυμίζοντας ότι τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια είχαν σημειωθεί τέσσερις επαναστατικές εξεγέρσεις και ότι, αν σημειωνόταν μια νέα εξέγερση, μόνο ο στρατός θα ήταν σε θέση να την εξουδετερώσει. Από την άλλη πλευρά, χωρίς να αμφιβάλλει ότι όλες οι αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις είχαν πραγματοποιηθεί στις ένοπλες δυνάμεις, η κυβέρνηση πίστευε ότι μπορούσε πλέον να θεωρήσει το στρατό ως μια χάρτινη τίγρη, ανίκανη να διαδραματίσει σημαντικό πολιτικό ρόλο, και φανταζόταν ότι ήταν ασφαλής από στρατιωτικές εξεγέρσεις. Οι φήμες για τη συνωμοσία πρέπει να έφτασαν στα αυτιά της κυβέρνησης, αλλά η κυβέρνηση, όπως και με τη βία, έτεινε συνεχώς να ελαχιστοποιεί τους κινδύνους που απειλούσαν τη δημοκρατία και απέφευγε να επιδείξει την απαραίτητη αποφασιστικότητα. Επιπλέον, ορισμένα τμήματα της αριστεράς, συμπεριλαμβανομένης της μετριοπαθούς παράταξης του Indalecio Prieto, υποστήριζαν εδώ και μήνες την αναγκαιότητα ενός εμφυλίου πολέμου, και εδώ και μερικές εβδομάδες το σοσιαλιστικό κίνημα του Largo Caballero προσπαθούσε να επισπεύσει μια στρατιωτική εξέγερση. Σοσιαλιστές και αναρχικοί πίστευαν ότι μια αποφασιστική νίκη για τους εργάτες ήταν δυνατή μόνο μέσω μιας ένοπλης εξέγερσης, η οποία θα μπορούσε να πάρει τη μορφή αντίστασης σε μια στρατιωτική αντεπανάσταση.Όλοι ήταν πεπεισμένοι ότι θα κατάφερναν να συντρίψουν μια τέτοια αντεπανάσταση μέσω μιας γενικής απεργίας, η οποία θα τους έφερνε στην εξουσία. Η κυβέρνηση του Casares Quiroga περίμενε ανά πάσα στιγμή μια στρατιωτική εξέγερση από τις 10 Ιουλίου, και μάλιστα την προκάλεσε, πεπεισμένη ότι θα αποτύγχανε όπως η sanjurjade του 1932, και ως εκ τούτου δεν έδειξε ιδιαίτερο ζήλο να την αποτρέψει, καθώς περίμενε ότι αυτό θα της επέτρεπε να “καθαρίσει” το στρατό και να ενισχύσει έτσι τη θέση της κυβέρνησης. Ο Azaña θα έγραφε ότι η στρατιωτική εξέγερση ήταν μια “ευνοϊκή συγκυρία” που θα μπορούσε να “χρησιμοποιηθεί για να κόψει τους κόμπους που οι κανονικές διαδικασίες σε καιρό ειρήνης δεν είχαν επιτρέψει να λυθούν και να επιλύσει ριζικά ορισμένα ζητήματα που η δημοκρατία είχε κρατήσει σε εκκρεμότητα”.

Ο Φράνκο, προσποιούμενος ότι είναι σωστός με την κυβέρνηση, είχε την καλοσύνη να προειδοποιήσει τον Αζάνια για την ανησυχία και τη δυσαρέσκεια στο εσωτερικό του στρατού. Έστειλε σχετική επιστολή στον Casares Quiroga στις 23 Ιουνίου 1936, δηλώνοντας ότι οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί δεν ήταν εχθρικοί προς τη Δημοκρατία και προσφέροντας να διορθώσει την κατάσταση- παρότρυνε την κυβέρνηση να αφήσει να την συμβουλέψουν στρατηγοί που, “απαλλαγμένοι από πολιτικά πάθη”, ανησυχούσαν για τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς των υφισταμένων τους μπροστά στα σοβαρά προβλήματα της πατρίδας. Η επιστολή αυτή, η οποία ερμηνεύτηκε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και την οποία ο Casares Quiroga άφησε αναπάντητη, ήταν, σύμφωνα με τον Paul Preston, “ένα αριστούργημα ασάφειας. Υπονοήθηκε σαφώς ότι αν ο Κασάρες παρέδιδε τη διοίκηση στον Φράνκο, θα μπορούσε να ματαιώσει τις συνωμοσίες. Σε αυτή τη φάση, ο Φράνκο θα προτιμούσε σίγουρα αυτό που θεωρούσε ως αποκατάσταση της τάξης, με τη νόμιμη έγκριση της κυβέρνησης, παρά να διακινδυνεύσει τα πάντα με ένα πραξικόπημα.

Στα τέλη Ιουνίου του 1936, οι προετοιμασίες για την προκήρυξη είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί και το μόνο που απέμενε ήταν να επιτευχθεί συμφωνία με τους Καρλιστές και να εξασφαλιστεί η συμμετοχή του Φράνκο. Ο Yagüe και ο Francisco Herrera, προσωπικός φίλος του Gil-Robles, ανέλαβαν να πείσουν τον Franco να τους ακολουθήσει, και πιθανότατα ο Franco είχε, προς τα τέλη Ιουνίου, δώσει κάποια υπόσχεση, διότι την 1η Ιουλίου ο Herrera έφτασε στην Παμπλόνα για να λάβει την έγκριση του Mola για το σχέδιο ενοικίασης ενός αεροπλάνου που θα μετέφερε τον Franco από τα Κανάρια Νησιά στο Μαρόκο. Η δέσμευση του Φράνκο εκείνη την εποχή σήμαινε ότι θα έπαιζε μόνο δευτερεύοντα ρόλο μεταξύ των συνωμοτών: μετά την εξέγερση, ο Σαντζούρχο θα γινόταν αρχηγός του κράτους, ο Μόλα θα κατείχε υψηλό πολιτικό αξίωμα, όπως και οι πολίτες Κάλβο Σοτέλο και Πρίμο ντε Ριβέρα, ο Φαντζούλ θα γινόταν γενικός αρχηγός της Μαδρίτης και ο Γκοντέντ της Βαρκελώνης- ο Φράνκο διατηρούσε το αξίωμα του Ύπατου Αρμοστή για το Μαρόκο.

Στις 3 Ιουλίου, ο Mola ενέκρινε το σχέδιο ενοικίασης αεροσκάφους, για το οποίο ο χρηματοδότης Juan March, με έδρα το Μπιαρίτζ, εξέδωσε λευκή επιταγή στις 4 Ιουλίου. Το αεροπλάνο, ένα Dragon Rapide, νοικιάστηκε στο Λονδίνο και απογειώθηκε στις 11 Ιουλίου, με πιλότο τον Βρετανό William Henry Bebb, ο οποίος από τις 12 Ιουλίου ήταν έτοιμος στην Καζαμπλάνκα, περιμένοντας την ημέρα του pronunciamiento. Όμως ο Φράνκο, που εξακολουθούσε να αμφιβάλλει, έστειλε την επόμενη μέρα στον Μόλα ένα ανακοινωθέν με αριθμούς, στο οποίο ανέφερε ότι είχε μια “μικρή γεωγραφία” -που σαφώς σήμαινε ότι δεν δεσμευόταν για το σχέδιο- στο οποίο ανακοίνωνε την απόσυρσή του, με την αιτιολογία ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα για την εκφώνηση, η οποία δεν μπορούσε να υποστηριχθεί από επαρκή αριθμό ανθρώπων, και ότι δεν ήταν έτοιμος. Το μήνυμα αυτό, το οποίο διαβιβάστηκε στη Μαδρίτη, έφτασε στον Μόλα αργά το βράδυ της 13ης και προκάλεσε όχι μόνο την οργή του Μόλα αλλά και μεγάλη αναστάτωση, καθώς είχαν ήδη σταλεί μηνύματα στους στρατιωτικούς στο Μαρόκο με την εντολή να ξεκινήσουν την εξέγερση στις 18 του μηνός. Σε απάντηση, ο Μόλα τροποποίησε ορισμένες από τις οδηγίες και διέταξε ότι, μόλις ξεκινήσει η εξέγερση, ο στρατηγός Σαντζούρχο θα έπρεπε να πετάξει από την Πορτογαλία στο Μαρόκο για να αναλάβει τη διοίκηση των δυνάμεων του προτεκτοράτου.

Τη νύχτα της 12ης προς 13η Ιουλίου, ο José Calvo Sotelo, για ορισμένους ιστορικούς ο πολιτικός εγκέφαλος της συνωμοσίας, δολοφονήθηκε στη Μαδρίτη από μέλη της Φρουράς της Επίθεσης (πιστά στη Δημοκρατία). Λίγες ώρες νωρίτερα, ο διοικητής τους, ο υπολοχαγός Καστίγιο, ο οποίος είχε τραυματίσει σοβαρά έναν ακροδεξιό μαχητή, είχε σκοτωθεί στη Μαδρίτη. Αμέσως, τα τάγματα εφόδου μετέβησαν στο Υπουργείο Εσωτερικών ζητώντας άδεια για τη σύλληψη μιας σειράς συντηρητικών ηγετών, μεταξύ των οποίων οι Gil-Robles και Calvo Sotelo, παρόλο που, ως βουλευτές, απολάμβαναν κοινοβουλευτικής ασυλίας. Παρά ταύτα, ο Υπουργός Εσωτερικών εξέδωσε επίσημο ένταλμα σύλληψης εναντίον τους, κατά παράβαση του νόμου. Ο Gil-Robles έτυχε να απουσιάζει από τη Μαδρίτη εκείνη τη στιγμή, αλλά ο Calvo Sotelo συνελήφθη παράνομα από μια ετερόκλητη ομάδα από στρατιώτες της καταιγίδας, αστυνομικούς εκτός υπηρεσίας και διάφορους σοσιαλιστές και κομμουνιστές ακτιβιστές, στη συνέχεια δολοφονήθηκε σε αντίποινα για τη δολοφονία του Castillo και αφέθηκε στην είσοδο του Ανατολικού Νεκροταφείου.

Η κυβέρνηση, ωστόσο, απέτυχε να λάβει τα κατάλληλα μέτρα και οι δράστες της δολοφονίας είτε έμειναν στην ημι-απομόνωση είτε περιφέρονταν αλαζονικά. Η μόνη αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να συλλάβει διακόσιους ακτιβιστές της δεξιάς, χωρίς να κάνει τίποτα για να προστατεύσει τους μετριοπαθείς και τους συντηρητικούς. Η είδηση αυτής της δολοφονίας προκάλεσε γενική αγανάκτηση, και τμήματα της Δεξιάς, που ήταν ιδιαίτερα δραστήρια, ζήτησαν τη στρατιωτική εξέγερση ως το μόνο μέσο για την αποκατάσταση της τάξης. Πολλοί αναποφάσιστοι προσχώρησαν τότε στη συνωμοσία και το απόγευμα ο Indalecio Prieto επισκέφθηκε τον Casares Quiroga για να του ζητήσει εκ μέρους των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών να διανείμει όπλα στους εργάτες μπροστά στην απειλή του pronunciamiento, κάτι που ο Casares αρνήθηκε.

Στις 14 Ιουλίου, ο Mola έλαβε ένα νέο μήνυμα από τον Franco, το οποίο κοινοποιούσε την απόφασή του να συμμετάσχει στη συνωμοσία. Ο ιστορικός Reig Tapia σημειώνει: “Είναι σαφές ότι στις 18 Ιουλίου 1936, ο στρατηγός Φράνκο δεν διακρίθηκε για το επαναστατικό του πνεύμα ή για την αποφασιστικότητά του, γεγονός που οι αγιογράφοι του έχουν φροντίσει να αγνοήσουν δεόντως. Αν ο Φράνκο ξεσηκώθηκε, δεν ήταν επειδή η κατάσταση είχε γίνει ανυπόφορη, αλλά επειδή κατάλαβε ότι δεν υπήρχε εναλλακτική λύση. Το 1960, ο Φράνκο δήλωσε σε μια ομιλία του ότι χωρίς αυτή τη δολοφονία, η οποία αποφάσισε πολλούς αμφιταλαντευόμενους, η εξέγερση δεν θα είχε λάβει ποτέ την απαραίτητη υποστήριξη από τον στρατό. Ειδικότερα, η δυνατότητα των πολιτικών δολοφόνων να δρουν υπό την κάλυψη του κράτους διέλυσε τους ενδοιασμούς των τελευταίων αναποφάσιστων. Η οριακή κατάσταση, την οποία ο Φράνκο ανέφερε πάντα ως το μόνο στοιχείο που θα μπορούσε να δικαιολογήσει μια ένοπλη εξέγερση, είχε τελικά επέλθει. Εκείνη τη στιγμή ήταν ακόμη λιγότερο επικίνδυνο να επαναστατήσεις παρά να μην επαναστατήσεις. Μετέφερε στον Mola την απόλυτη δέσμευσή του στον αγώνα και παρότρυνε τους άλλους να ξεκινήσουν την εξέγερση το συντομότερο δυνατό. Έδωσε εντολή στον ξάδελφό του Pacón να μεταφέρει τη γυναίκα και την κόρη του σε ένα γερμανικό πλοίο με προορισμό τη Χάβρη, ώστε να μην κινδυνεύσουν.

Διαβάστε επίσης, μυθολογία – Πηνελόπη

Πραξικόπημα

Στις 14 Ιουλίου, το αεροπλάνο που ναυλώθηκε από το Λονδίνο προσγειώθηκε στο Γκάντο της Γκραν Κανάρια. Μετά την προσγείωση, ο Φράνκο έπρεπε να εγκαταλείψει την κατοικία του στην Τενερίφη και να μεταβεί στο γειτονικό νησί για να πάρει το αεροπλάνο χωρίς να κινήσει τις υποψίες μιας κυβέρνησης που βρισκόταν σε εγρήγορση. Πολύ βολικά, δύο ημέρες πριν από την ημερομηνία της εξέγερσης, ο στρατιωτικός διοικητής της Γκραν Κανάρια, στρατηγός Balmes, πυροβολήθηκε (κατά λάθος ή όχι) στην κοιλιά, γεγονός που επέτρεψε στον Franco να χρησιμοποιήσει το πρόσχημα της συμμετοχής στην κηδεία για να πάρει ένα πλοίο με τη σύζυγο, την κόρη του, τον Pacón και άλλους έμπιστους αξιωματικούς και να ταξιδέψει στη Γκραν Κανάρια, φτάνοντας στο Las Palmas την επόμενη ημέρα, στις 17 Ιουλίου. Ο Φράνκο παρακολούθησε την κηδεία και στη συνέχεια έκανε τις τελικές προετοιμασίες για την εξέγερση, η οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στις 18 Ιουλίου.

Στο Μαρόκο, από φόβο μήπως αποκαλυφθεί η συνωμοσία, και με βάση τις φήμες ότι οι συνωμότες επρόκειτο να συλληφθούν, οι λεγεωνάριοι και οι ντόπιοι ταμπούρ είχαν επισπεύσει την κίνησή τους κατά μία ημέρα, χωρίς να περιμένουν τον Φράνκο, και έτσι το απόγευμα της 17ης Ιουλίου ξεκίνησε η εξέγερση στην Αφρική. Στις 18 Ιουλίου, στις τέσσερις τα ξημερώματα, ο Φράνκο ξύπνησε για να τον ενημερώσουν ότι οι φρουρές της Θέουτας, της Μελίλιας και του Τετουάν είχαν εξεγερθεί με επιτυχία. Το ίδιο πρωί, ο Φράνκο, αφού επιβίβασε τη σύζυγο και την κόρη του για τη Γαλλία, επιβιβάστηκε γύρω στις δύο το μεσημέρι στο Dragon Rapide, το οποίο τον μετέφερε στο Μαρόκο.

Το Rapid Dragon σταμάτησε στο Αγκαντίρ και την Καζαμπλάνκα, όπου ο Φράνκο μοιράστηκε ένα δωμάτιο με τον δικηγόρο και δημοσιογράφο Luis Bolín. Ο τελευταίος αναφέρει ότι στο δωμάτιό τους ο Φράνκο μίλησε πολύ, αναφερόμενος με τη σειρά του στην εκκαθάριση της αυτοκρατορίας, στα λάθη της Δημοκρατίας, στη φιλοδοξία μιας μεγαλύτερης και δικαιότερης Ισπανίας- είναι σαφές ότι ο Φράνκο καθοδηγούνταν από την ανάγκη να σώσει τη χώρα. Την επόμενη μέρα, 19 Ιουλίου 1936, το αεροπλάνο πέταξε για το Τετουάν, πρωτεύουσα του προτεκτοράτου και έδρα του Αφρικανικού Στρατού, όπου, φτάνοντας στις 7.30 π.μ., ο Φράνκο έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους εξεγερμένους και περπάτησε στους δρόμους που ήταν γεμάτοι με ανθρώπους που φώναζαν “Ζήτω η Ισπανία! Ζήτω ο Φράνκο! Έγραψε μια ομιλία, που μεταδόθηκε αργότερα από τους τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς, στην οποία παρουσίαζε τη νίκη του πραξικοπήματος ως βέβαιη (“Η Ισπανία σώθηκε”) και κατέληγε λέγοντας: “Τυφλή πίστη, ποτέ αμφιβολία, σταθερή ενέργεια, χωρίς αναβολές, γιατί το απαιτεί η πατρίδα. Το κίνημα παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά του και δεν υπάρχει ανθρώπινη δύναμη που να μπορεί να το περιορίσει”. Αναμενόταν ότι η είδηση ότι ο Φράνκο αναλάμβανε την ηγεσία της εξέγερσης στην Αφρική θα οδηγούσε τους αναποφάσιστους αξιωματικούς στη μητρόπολη να συμμετάσχουν στο pronunciamiento και θα ανέβαζε σημαντικά το ηθικό των επαναστατών.

Το προτεκτοράτο έπεσε εξ ολοκλήρου υπό την κυριαρχία των εξεγερμένων μεταξύ 17 και 18 Ιουλίου. Το βράδυ της 18ης Σεπτεμβρίου οι επαναστάτες επιχείρησαν να καταλάβουν τη Σεβίλλη, γεγονός που έκανε τον Casares Quiroga να συνειδητοποιήσει ότι όλοι οι υπολογισμοί του ήταν λάθος. Γύρω στις δέκα το βράδυ, η κυβέρνηση του Κασάρες παραιτήθηκε ομαδικά. Ο Μανουέλ Αζάνια, που είχε την τάση να προσπαθήσει να βρει πρώτα μια συμβιβαστική λύση, έπεισε γύρω στα μεσάνυχτα τον Ντιέγκο Μαρτίνες Μπάριο, ηγέτη του πιο μετριοπαθούς κόμματος του Λαϊκού Μετώπου, να σχηματίσει μια κεντρώα κυβέρνηση, αποκλείοντας την CEDA στα δεξιά και τους κομμουνιστές στα αριστερά, η οποία θα ευνοούσε μια συμφωνία με τους αντάρτες. Στις 19 Ιουλίου, περίπου στις 4 π.μ., πιστεύοντας ότι θα ήταν ακόμη δυνατό να αποφευχθεί ο εμφύλιος πόλεμος, ο Martínez Barrio επικοινώνησε με τους περιφερειακούς στρατιωτικούς διοικητές, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν είχαν ακόμη ξεσηκωθεί στα όπλα, για να τους ζητήσει να μην διασπάσουν τις γραμμές τους και να τους υποσχεθεί μια νέα κυβέρνηση συμφιλίωσης μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς- εν όψει αυτού, πρότεινε μια ευρεία συμφωνία, προσφέροντας, μεταξύ άλλων, την παράδοση σημαντικών υπουργείων, όπως το Εσωτερικών και το Πολεμικό, στο στρατό. Οι τηλεφωνικές συνομιλίες του Martínez Barrio κατάφεραν να ματαιώσουν τη στρατιωτική εξέγερση στη Βαλένθια και τη Μάλαγα, αλλά απέτυχαν να πείσουν τους περισσότερους από τους κύριους ανώτερους διοικητές των ανταρτών. Συγκεκριμένα, ο Martínez Barrio μίλησε με τον Mola, ο οποίος απέκλεισε κάθε πιθανότητα συμφιλίωσης και απάντησε ότι ήταν ήδη πολύ αργά, δεδομένου ότι οι εξεγερμένοι είχαν ορκιστεί να μην υποχωρήσουν από τη στιγμή που η εξέγερση είχε ξεκινήσει, και ότι επρόκειτο να κηρύξει στρατιωτικό νόμο στην Παμπλόνα και να εμπλέξει τις βόρειες φρουρές στην εξέγερση.

Περίπου στις επτά το πρωί της επόμενης ημέρας ξεκίνησε μια μεγάλη και βίαιη διαδήλωση, στην οποία συμμετείχαν οι καμπαλλεριανοί, οι κομμουνιστές, ακόμη και η πιο ριζοσπαστική πτέρυγα του κόμματος του Αζάνια. Λίγο αργότερα, ο Martínez Barrio, εξαντλημένος, υπέβαλε την παραίτησή του.

Η κυβέρνηση είχε υπολογίσει λανθασμένα ότι το μεγαλύτερο μέρος του στρατού θα παρέμενε πιστό στη δημοκρατία και ότι η εξέγερση θα ήταν επομένως εύκολο να συντριβεί. Στις 19 Ιουλίου, έγινε σαφές ότι η εξέγερση είχε εξαπλωθεί σε όλους τους στρατώνες στο βορρά και δεν υπήρχε καμία εγγύηση ότι τα στρατεύματα που παρέμεναν πιστά θα ήταν επαρκή σε αριθμό για να την εξουδετερώσουν. Ο Azaña διόρισε νέο υπουργικό συμβούλιο, με επικεφαλής τον José Giral. Αποφάσισε να μην στηριχθεί μόνο στις πιστές στρατιωτικές μονάδες και τις δυνάμεις ασφαλείας, αλλά σύντομα ανακοίνωσε ότι σκόπευε να “οπλίσει τον λαό” και να διαλύσει τις στρατιωτικές μονάδες των ανταρτών. Στην πραγματικότητα, εξόπλισε μόνο τα οργανωμένα επαναστατικά κινήματα, μια απόφαση που θα εξασφάλιζε έναν εμφύλιο πόλεμο πλήρους κλίμακας.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Τζορτζ Ουάσινγκτον (22 Φεβρουαρίου 1732 – 14 Δεκεμβρίου 1799)

Η κατάσταση μετά το πραξικόπημα

Όταν ο Φράνκο έφτασε στο Τετουάν το πρωί της 19ης Ιουλίου, η εξέγερση είχε ήδη εξαπλωθεί στις περισσότερες φρουρές της βόρειας Ισπανίας. Ορισμένες μονάδες δεν επαναστάτησαν μέχρι τις 20 και 21 Ιουλίου, ενώ άλλες δεν προσχώρησαν ποτέ στην εξέγερση. Οι εξεγερμένοι είχαν καταλάβει λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο της Ισπανίας και ο άμεσος έλεγχος της υπόλοιπης επικράτειας φαινόταν εκτός θέματος. Στο Μαρόκο, ο Φράνκο μπορούσε να βασιστεί σε έναν επαναστατημένο και ήδη νικηφόρο στρατό, και ο Μόλα, με την υποστήριξη των Καρλιστών, δεν είχε συναντήσει καμία αντίσταση στη Ναβάρα. Ομοίως, το Μπούργος, η Σαλαμάνκα, η Ζαμόρα, η Σεγκόβια και η Αβίλα είχαν ανυψωθεί χωρίς αντίσταση. Το Βαγιαδολίδ με τη σειρά του έπεσε μετά τη σύλληψη του επικεφαλής της 7ης Στρατιωτικής Περιφέρειας, στρατηγού Molero, από επαναστάτες στρατηγούς και τη συντριβή της αντίστασης των σοσιαλιστών σιδηροδρομικών. Στην Ανδαλουσία, το Κάντιθ έπεσε την επομένη της εξέγερσης χάρη στην άφιξη δυνάμεων από την Αφρική, ενώ η Σεβίλλη, η Κόρδοβα και η Γρανάδα υποσχέθηκαν την υποταγή τους στο στρατόπεδο των εξεγερμένων, μόλις η αντίσταση των εργατών είχε συντριβεί αιματηρά.

Έτσι, στον απόηχο του πραξικοπήματος, μια εθνικιστική ζώνη, αποτελούμενη από αποσπασματικά εδάφη, αντιμετώπισε μια δημοκρατική Ισπανία, η οποία μόλις είχε πληγεί από τις καταπατήσεις των ανταρτών. Τα δύο τρίτα της ισπανικής επικράτειας παρέμειναν στο πλευρό της κυβέρνησης, με τις σημαντικότερες επαρχίες από άποψη πληθυσμού και οικονομίας, την Καταλονία, το Λεβάντε, το μεγαλύτερο μέρος της Ανδαλουσίας, την Εξτρεμαδούρα, τη Χώρα των Βάσκων, σχεδόν ολόκληρη την Αστούρια, με εξαίρεση το Οβιέδο, και ολόκληρη τη Μαδρίτη, σχεδόν όλες τις μεγάλες πόλεις – Μαδρίτη, Βαρκελώνη, Βαλένθια, Μπιλμπάο, Μάλαγα, όπου η εξέγερση απέτυχε και όπου οι εργάτες διαδήλωσαν ενάντια στις διστακτικές αρχές τους, άρπαξαν τα όπλα και απώθησαν τους εξεγερμένους -, καθώς και τα κύρια κέντρα βιομηχανικής παραγωγής και οικονομικών πόρων. Η πολιτοφυλακή της Μαδρίτης, αφού κατέστειλε την εξέγερση στην πρωτεύουσα, μετακινήθηκε προς το Τολέδο για να την καταπνίξει και εκεί.

Ο στρατός, με περίπου 130.000 στρατιώτες εγκατεστημένους στη μητρόπολη, και η Πολιτοφυλακή, μια δύναμη περίπου 30.000 ανδρών, μοιράστηκαν σχεδόν εξίσου μεταξύ των εξεγερμένων και εκείνων που παρέμεναν πιστοί στη Δημοκρατία. Αυτή η φαινομενική ισορροπία, ωστόσο, έγειρε υπέρ των εξεγερμένων, λαμβάνοντας υπόψη τον άριστα εξοπλισμένο αφρικανικό στρατό, το μόνο τμήμα του ισπανικού στρατού που είχε ποτιστεί στη μάχη. Ήταν πάνω απ” όλα μια εξέγερση των μεσαίων αξιωματικών, των μεσαίων βαθμίδων και των νεότερων. Από τους 11 σημαντικότερους ανώτερους διοικητές, μόνο τρεις, συμπεριλαμβανομένου του Φράνκο, προσχώρησαν στην εξέγερση, όπως και μόνο 6 από τους 24 μείζονες στρατηγούς σε ενεργό υπηρεσία, μεταξύ των οποίων και πάλι ο Φράνκο (ο τελευταίος μείζων στρατηγός που προσχώρησε στη συνωμοσία), ο Γκοντέντ, ο Κουέιπο ντε Λλάνο και ο Καμπανέλλας, και μόνο 1 από τους 7 ανώτερους διοικητές της Πολιτοφυλακής, αλλά το ποσοστό αυτό τείνει να αυξάνεται σημαντικά όσο πιο κάτω στην ιεραρχία πηγαίνει κανείς. Περισσότεροι από τους μισούς εν ενεργεία αξιωματικούς βρίσκονταν στη ρεπουμπλικανική ζώνη, αν και πολλοί προσπάθησαν να περάσουν στην άλλη πλευρά. Στο ναυτικό και την αεροπορία, η κατάσταση ήταν πολύ λιγότερο ευνοϊκή για τους αντάρτες, με την Αριστερά να διατηρεί τον έλεγχο σχεδόν των δύο τρίτων των πολεμικών πλοίων και της πλειοψηφίας των στρατιωτικών πιλότων, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος των αεροσκαφών. Σε 44 από τις 51 φρουρές του ισπανικού στρατού είχε σημειωθεί εξέγερση, με τη μία ή την άλλη μορφή, κυρίως από αξιωματικούς που ανήκαν στην Ισπανική Στρατιωτική Ένωση. Το βασικό στοιχείο που μπορεί να εξηγήσει την επιτυχία ή την αποτυχία της εξέγερσης στις διάφορες περιοχές ήταν η στάση που τηρούσαν η Πολιτοφυλακή και οι Stormtroopers: όπου τα σώματα αυτά παρέμειναν στο πλευρό της Δημοκρατίας, η εξέγερση απέτυχε.

Ακόμη και στο Μαρόκο, η κατάσταση των εθνικιστών ήταν δύσκολη: η δημοκρατία επωφελήθηκε από τη βοήθεια των υπαξιωματικών του ναυτικού, οι οποίοι εμπόδισαν τα επαναστατικά στρατεύματα να διασχίσουν τα Στενά και να αποβιβαστούν στην Ισπανία. Χωρίς την αργή αντίδραση της κυβέρνησης, η οποία δίσταζε να διανείμει όπλα στο λαό, όπως απαιτούσαν τα συνδικάτα, η σφοδρότητα της λαϊκής αντίδρασης θα μπορούσε να την είχε καταστήσει πλήρως αποτυχημένη. Η κυβέρνηση, λόγω της αναποφασιστικότητάς της απέναντι στην εξέγερση, συντρίφτηκε σύντομα από τον επαναστατικό αυθορμητισμό των αναρχικών και των σοσιαλιστών, οι οποίοι χωρίς καθυστέρηση αντιμετώπισαν τους εξεγερμένους. Αυτή η αποφασιστική αντίδραση, η οποία εξέπληξε τους πραξικοπηματίες, προκάλεσε τη ματαίωση του πραξικοπήματος, ακόμη και σε περιοχές όπου ανέμεναν την επιτυχία του. Αυτό συνέβαινε ιδιαίτερα στη Βαρκελώνη, όπου ήταν επικεφαλής ο στρατηγός Γκοντέντ και η οποία αποτελούσε ένα από τα προπύργια της συνωμοσίας. Το παράδοξο αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν ότι στις περιοχές όπου το πραξικόπημα απέτυχε, ξέσπασε μια κοινωνική επανάσταση, δηλαδή αυτό που οι επαναστάτες προσπαθούσαν να αποφύγουν με την εξέγερσή τους. Ταυτόχρονα, όμως, οι λαϊκές δυνάμεις έγιναν καχύποπτες απέναντι στους στρατιωτικούς ηγέτες που είχαν παραμείνει πιστοί, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τις πιθανότητες της κυβέρνησης να τερματίσει γρήγορα την εξέγερση πριν ο μαροκινός στρατός καταφέρει να διασχίσει τα Στενά του Γιβραλτάρ.

Η σχέση μεταξύ του Φράνκο και του Queipo de Llano χαρακτηριζόταν από αμοιβαία δυσαρέσκεια, καθώς ο Queipo μισούσε τον Φράνκο ως άτομο και ο Φράνκο δυσπιστούσε στον Queipo λόγω της πρώιμης προσήλωσής του στη Δημοκρατία. Στην πραγματικότητα, ο Φράνκο προτιμήθηκε τελικά ως ηγέτης, με τους Queipo de Llano και Mola, πρώην Ρεπουμπλικάνους, να προκαλούν έντονες επιφυλάξεις σε εκείνους που χρηματοδότησαν το πραξικόπημα, δηλαδή τον τραπεζίτη Juan March και τον Luca de Tena, τον πολύ πλούσιο διευθυντή της μοναρχικής εφημερίδας ABC, οι οποίοι λειτούργησαν ως μεσάζοντες μεταξύ των μοναρχικών και του οικονομικού κόσμου και εργάστηκαν για την αποκατάσταση της μοναρχίας. Σύμφωνα με τον Andrée Bachoud, “οι συντηρητικοί, ακόμη και οι Γερμανοί, προτίμησαν αυτόν τον μικρό, σιωπηλό στρατηγό, ο οποίος, καθολικός και διαβόητος μοναρχικός, γνώριζε τους πάντες και δεν φαινόταν να έχει δεσμούς με κανέναν, από οποιονδήποτε άλλο ηγέτη”. Επιπλέον, ο Φράνκο, παρά την επιφυλακτικότητά του, είχε πολύ ισχυρή επιρροή στους συντρόφους του.

Παρόλο που το πραξικόπημα είχε εν μέρει αποτύχει, οι εξεγερμένοι στρατηγοί ήταν αισιόδοξοι, ορισμένοι από αυτούς, όπως ο Orgaz, πίστευαν ότι η νίκη του πραξικοπήματος ήταν θέμα ωρών ή το πολύ ημερών. Ο Μόλα πίστευε, μετά την αποτυχία στη Μαδρίτη, ότι η νίκη θα καθυστερούσε για αρκετές εβδομάδες, ο χρόνος που χρειαζόταν για να διεξαχθεί μια επιχείρηση στην οποία η Μαδρίτη θα βρισκόταν σε μια κίνηση τσιμπίδας μεταξύ των δυνάμεων του Βορρά και των στρατευμάτων της Αφρικής που έρχονταν από το Νότο. Ο Φράνκο ήταν ένας από τους στρατηγούς που ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα- αλλά ακόμη και έτσι, ήταν υπερβολικά αισιόδοξος, καθώς υπέθεσε ότι η εδραίωση δεν θα επιτευχθεί πριν από τον Σεπτέμβριο.

Στις 27 Ιουλίου, ο Φράνκο έδωσε συνέντευξη στον Αμερικανό δημοσιογράφο Jay Allen, στην οποία δήλωσε: “Θα σώσω την Ισπανία από τον μαρξισμό με οποιοδήποτε τίμημα”- και, στην ερώτηση του ίδιου δημοσιογράφου: “Αυτό σημαίνει ότι η μισή Ισπανία θα πρέπει να σκοτωθεί;”, απάντησε: “Επαναλαμβάνω: με οποιοδήποτε τίμημα”. Τον ίδιο Αύγουστο, η εφημερίδα ABC της Σεβίλλης μετέδωσε τη διακήρυξη του Φράνκο: “Πρόκειται για ένα εθνικό, ισπανικό και δημοκρατικό κίνημα που θα σώσει την Ισπανία από το χάος στο οποίο προσπαθούν να τη βυθίσουν. Δεν είναι ένα κίνημα για την υπεράσπιση ορισμένων αποφασισμένων ατόμων- αντίθετα, έχει κατά νου την ευημερία των εργατικών τάξεων και των ταπεινών.

Στις 15 Αυγούστου ύψωσε στη Σεβίλλη την παλιά σημαία της μοναρχίας, που είχε απαγορευτεί από τη Δημοκρατία, παρόλο που η εξέγερση είχε ξεκινήσει με το σύνθημα “Σώστε τη Δημοκρατία” και με πρωταρχικό στόχο την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης. Οι περιφερειακοί διοικητές ήταν σχεδόν ομόφωνοι ως προς αυτές τις προϋποθέσεις και υποσχέθηκαν ότι θα τηρούνταν όλη η “έγκυρη” κοινωνική νομοθεσία της Δημοκρατίας (που ουσιαστικά σήμαινε τους κανονισμούς που είχαν εκδοθεί πριν από τις 16 Φεβρουαρίου 1936), όπως ακριβώς το αρχικό πολιτικό πρόγραμμα του Μόλα προέβλεπε τον απόλυτο σεβασμό της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και τη διατήρηση του διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας. Σύντομα οι εξεγερμένοι αναφέρονταν στους εαυτούς τους ως “υπηκόους” (nacionales, αλλά στον ξένο Τύπο θα αναφέρονταν συνήθως ως εθνικιστές), επιβεβαιώνοντας έτσι τον πατριωτισμό τους και τον σεβασμό τους στην παράδοση και τη θρησκεία, και κερδίζοντας γρήγορα τη λαϊκή υποστήριξη, ιδίως μεταξύ ενός μεγάλου μέρους της μεσαίας τάξης, καθώς και μεταξύ του καθολικού πληθυσμού γενικότερα. Οι εξεγερμένοι είδαν τον εμφύλιο πόλεμο ως μια αντιπαράθεση μεταξύ της “αληθινής Ισπανίας” και της “αντι-Ισπανίας”, μεταξύ των “δυνάμεων του φωτός” και των “δυνάμεων του σκότους”, και ονόμασαν την εξέγερση και τον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο “Σταυροφορία”.

Το ξέσπασμα του πολέμου έδωσε ελεύθερη διέξοδο στο μίσος που σιγόβραζε εδώ και πολλά χρόνια. Στη δημοκρατική ζώνη, οι επαναστάτες άρχισαν να δολοφονούν όλους όσους θεωρούσαν εχθρούς. Ιδιαίτερα οι ιερείς και οι μοναχοί διώχθηκαν, ενώ στις μεγάλες πόλεις διαδόθηκαν οι πασάδες, ένας ευφημισμός για τις εξωδικαστικές εκτελέσεις. Στη ζώνη των ανταρτών, το μίσος συνδυάστηκε με στρατηγικές εκτιμήσεις- ο Γιαγκούε, αφού κατέλαβε την Μπανταχόθ και πραγματοποίησε μια άγρια καταστολή που κόστισε χιλιάδες ζωές, σχολίασε σε έναν δημοσιογράφο: “Φυσικά και τους σκοτώσαμε, τι υποθέτεις; Ότι θα έπαιρνα 4.000 κόκκινους αιχμαλώτους στη φάλαγγά μου, όταν έπρεπε να προχωρήσω ενάντια στο χρόνο; Ή ότι επρόκειτο να τους αφήσω στην οπισθοφυλακή ώστε η Μπανταχόθ να γίνει ξανά κόκκινη; Από την πρώτη μέρα, το μίσος ήταν αισθητό στις διακηρύξεις των εξεγερμένων. Ο Queipo de Llano, την ημέρα του πραξικοπήματος, δήλωσε στο Radio Sevilla: “Οι Μαυριτανοί θα κόψουν τα κεφάλια των κομμουνιστών και θα βιάσουν τις γυναίκες τους. Οι αχρείοι που εξακολουθούν να έχουν το πρόσχημα της αντίστασης θα πυροβοληθούν σαν σκυλιά”.

Η έναρξη της εξέγερσης σήμαινε επίσης την έναρξη των συνοπτικών δικαστηρίων και των εκτελέσεων. Λίγες ημέρες πριν από την εξέγερση, ο Μόλα είχε ήδη δώσει τις οδηγίες του: “Πρέπει να προειδοποιήσουμε τους δειλούς και τους διστακτικούς ότι όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας και θα αντιμετωπιστεί ως εχθρός. Για τους συντρόφους που δεν είναι σύντροφοι, το νικηφόρο κίνημα θα είναι αδυσώπητο. Οι στρατηγοί Batet, Campins, Romerales, Salcedo, Caridad Pita, Núñez de Prado, καθώς και ο υποναύαρχος Azarola και άλλοι εκτελέστηκαν επειδή δεν συμμετείχαν στην εξέγερση. Στη ρεπουμπλικανική ζώνη, οι στρατηγοί Goded, Fernández Burriel, Fanjul, García-Aldave, Milans del Bosch και Patxot εκτελέστηκαν επειδή εξεγέρθηκαν κατά του κράτους. Όταν ο Φράνκο έφτασε στο Τετουάν, ο πρώτος του ξάδελφος Ρικάρντο ντε λα Πουέντε Μπαχαμόντε, διοικητής του αεροδρομίου, επρόκειτο να εκτελεστεί επειδή στάθηκε στο πλευρό της Δημοκρατίας και σαμποτάρισε τα αεροσκάφη που είχε υπό την επιτήρησή του- ο Φράνκο, προσποιούμενος ότι ήταν άρρωστος, εγκατέλειψε τη διοίκηση ώστε κάποιος άλλος να υπογράψει τη διαταγή εκτέλεσης.

Διαβάστε επίσης, πολιτισμοί – Ίωνες

Οι πρώτοι μήνες του πολέμου

Εν τω μεταξύ, ο Φράνκο δυσκολευόταν να μεταφέρει τα στρατεύματά του στη Χερσόνησο, επειδή ο πολεμικός στόλος, του οποίου σχεδόν όλα τα επιχειρησιακά πλοία παρέμεναν πιστά στην κυβέρνηση της Μαδρίτης, εμπόδιζε, τουλάχιστον μέχρι τις 5 Αυγούστου, κάθε κίνηση από το Μαρόκο και επέτρεπε στην κυβέρνηση να αποκλείει και να βομβαρδίζει τις ακτές του προτεκτοράτου. Ο μόνος τρόπος μεταφοράς στρατευμάτων στην άλλη πλευρά των Στενών ήταν αεροπορικώς, αλλά ο Φράνκο διέθετε μόνο επτά μικρά, πεπαλαιωμένα αεροπλάνα, τα οποία είχε ήδη χρησιμοποιήσει για να μεταφέρει δεκάδες λεγεωνάριους στη Σεβίλλη για να βοηθήσουν τον Queipo de Llano, ο οποίος είχε καταλάβει την πόλη με μια τολμηρή κίνηση. Ωστόσο, ήταν απαραίτητο να μπορεί να βασίζεται σε μια ισχυρότερη αεροπορία και, επομένως, σε ξένη υποστήριξη, γι” αυτό και ο Φράνκο στράφηκε αμέσως στην Ιταλία και τη Γερμανία. Ακόμη και πριν από την άφιξή του στο Τετουάν, αρκετές εκατοντάδες άνδρες είχαν μεταφερθεί δια θαλάσσης στο Κάντιθ – αποφασιστικός παράγοντας για την κατάληψη της πόλης – και στην Αλχεσίρας- σύντομα, όμως, τα πληρώματα των πλοίων είχαν εξεγερθεί και η μεταφορά στρατευμάτων έπρεπε να περιοριστεί σε ό,τι μπορούσαν να προσφέρουν οι μικρές μαροκινές φελούκες. Από την άλλη πλευρά, ο στρατηγός Κιντελάν, ο ιδρυτής της ισπανικής πολεμικής αεροπορίας και συμμετέχων στην εξέγερση, είχε προτείνει στον Φράνκο να μεταφερθούν τα στρατεύματά του αεροπορικώς και είχε δημιουργήσει μια αερογέφυρα, η οποία, ωστόσο, δεν επαρκούσε ακόμη για τη μεταφορά των περισσότερων από 30.000 αφρικανικών στρατευμάτων.

Προς το παρόν, λοιπόν, είχε αποκλειστεί στο Τετουάν με τα στρατεύματά του, και ενώ περίμενε να φτάσουν τα υλικά μέσα στη Χερσόνησο, ο Φράνκο αφιερώθηκε στην προπαγάνδα, ιδίως μέσω του ραδιοφώνου, ένα μέσο που θα χρησιμοποιούσε εκτενώς σε όλη του τη ζωή. Οι πρώτες του ομιλίες αποκαλύπτουν πολιτικές κατευθύνσεις που ήταν ακόμη ασαφείς, στις οποίες ο στρατός, το “χωνευτήρι των λαϊκών προσδοκιών”, είχε πρωτεύοντα ρόλο. Υποσχέθηκε ότι το Κίνημα θα φρόντιζε “για την ευημερία της εργατικής και της μέτριας τάξης, καθώς και για την ευημερία της θυσιασμένης μεσαίας τάξης”. Η δήλωσή του στο ραδιόφωνο του Tetouan στις 21 Ιουλίου τελείωνε με ένα “Ζήτω η Ισπανία και η Δημοκρατία”, πιστοποιώντας το γεγονός ότι οι αντάρτες είχαν συμφωνήσει να μην πάρουν καμία θέση σχετικά με τη νομική φύση του καθεστώτος που σκόπευαν να εγκαθιδρύσουν. Οι θρησκευτικές αναφορές ήταν επίσης απούσες ή σχεδόν απούσες.

Μια από τις πρώτες ενέργειες του Φράνκο μετά την άφιξή του στο Τετουάν ήταν να ζητήσει διεθνή βοήθεια. Μέσω του Dragon Rapide, έστειλε τον Luis Bolín πρώτα στη Λισαβόνα, για να ενημερώσει τον Sanjurjo, και στη συνέχεια στην Ιταλία, για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της χώρας αυτής και να διαπραγματευτεί την απόκτηση μαχητικών αεροσκαφών. Στις 22 Ιουλίου 1936, ο μαρκήσιος Luca de Tena και ο Bolín συναντήθηκαν με τον Μουσολίνι στη Ρώμη. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 27 Ιουλίου, η πρώτη μοίρα ιταλικών βομβαρδιστικών Pipistrello έφτασε στην Ισπανία.

Ο Φράνκο αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια και από τη Γερμανία και έστειλε απεσταλμένους, οι οποίοι τελικά εξασφάλισαν μια συνάντηση με τον Χίτλερ, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Μπαϊρόιτ στις 25 Ιουλίου και στην οποία συμμετείχαν ο Χίτλερ, ο Γκέρινγκ και δύο αντιπρόσωποι των Ναζί στο Μαρόκο, οι οποίοι έφεραν μια επιστολή του Φράνκο, η οποία περιέγραφε την κατάσταση στις 23 Ιουλίου, έκανε απολογισμό των πενιχρών διαθέσιμων πόρων και ζητούσε τεχνική βοήθεια, κυρίως αεροπορικό εξοπλισμό, πληρωτέα σε απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Μέσα σε τρεις ώρες, αφού η γερμανική διστακτικότητα, που προκλήθηκε από την ατιμωρησία των Ισπανών ανταρτών, είχε διαλυθεί μετά την επίκληση του κοινού αγώνα κατά του κομμουνιστικού κινδύνου, ο Χίτλερ αποφάσισε να διπλασιάσει τη βοήθειά του, με την ονομασία Επιχείρηση Μαγική Φωτιά (Unternehmen Zauberfeuer, κατά αναφορά στον Βάγκνερ), στέλνοντας είκοσι αεροπλάνα αντί των δέκα που ζητήθηκαν (αεροπλάνα τύπου Junkers Ju-523m), ομολογουμένως με πίστωση. Η υποστήριξη αυτή, αν και πολύ μέτρια, αποτέλεσε την αφετηρία για τη διεθνοποίηση του ισπανικού πολέμου. Η βοήθεια διοχετεύθηκε μυστικά μέσω δύο ιδιωτικών εταιρειών που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό. Έτσι, μέσω του Φράνκο και με δική του πρωτοβουλία, η γερμανική και ιταλική βοήθεια έφτασε στο εθνικιστικό στρατόπεδο.

Μέχρι το τέλος της πρώτης εβδομάδας του Αυγούστου, ο Φράνκο είχε καταφέρει να παραλάβει δεκαπέντε αεροσκάφη Juncker 52, έξι παλιά μαχητικά Henschel, εννέα ιταλικά βομβαρδιστικά S.81 και δώδεκα μαχητικά FIAT CR.32, καθώς και άλλα όπλα και εξοπλισμό, τα οποία εν μέρει πλήρωσε ο τραπεζίτης Juan March. Στη συνέχεια, θα μπορούσε να οργανωθεί μια αερογέφυρα μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας, η οποία θα επέτρεπε τη μεταφορά 300 ανδρών κάθε μέρα. Ταυτόχρονα, η αεροπορία σφυροκόπησε τον ρεπουμπλικανικό στόλο που ήλεγχε τα Στενά του Γιβραλτάρ. Καθώς η μεταφορική ικανότητα εξακολουθούσε να είναι ανεπαρκής, ο Φράνκο, ο οποίος περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να μπορέσει να μεταφέρει στρατεύματα μέσω θαλάσσης, έλαβε την απόφαση να το πράξει στις 5 Αυγούστου, μόλις είχε επιτευχθεί ικανοποιητική αεροπορική κάλυψη. Εκείνη την ημερομηνία, ενώ η ιταλική αεροπορία εξουδετέρωσε την αντίσταση του ρεπουμπλικανικού ναυτικού, ο Φράνκο κατάφερε να μεταφέρει 8.000 στρατιώτες και διάφορους εξοπλισμούς με τη λεγόμενη νηοπομπή της Νίκης, παρά τον αποκλεισμό του ρεπουμπλικανικού στόλου και την απροθυμία των συνεργατών του. Την επόμενη ημέρα, η Γερμανία συμμετείχε στην ιταλική αεροπορική κάλυψη στέλνοντας έξι μαχητικά Heinkel He 51 και 95 εθελοντές πιλότους και μηχανικούς της Luftwaffe. Από τότε, οι αντάρτες έλαβαν τακτικές προμήθειες όπλων και πυρομαχικών από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι. Τα μεταγωγικά πλοία των ανταρτών διέσχιζαν πλέον τα Στενά του Γιβραλτάρ σε τακτά χρονικά διαστήματα και οι αεροπορικές μεταφορές αυξήθηκαν επίσης. Τους επόμενους τρεις μήνες, 868 πτήσεις μετέφεραν σχεδόν 14.000 άνδρες, 44 πυροβόλα και 500 τόνους εξοπλισμού, μια πρωτοποριακή στρατιωτική επιχείρηση που συνέβαλε στην ενίσχυση του κύρους του Φράνκο. Μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, ο αποκλεισμός είχε σπάσει εντελώς και μόνο με αεροπλάνο είχαν μεταφερθεί 21.000 άνδρες και 350 τόνοι εξοπλισμού. Ο Φράνκο είχε πιθανότατα συνειδητοποιήσει ότι τα πληρώματα των δημοκρατικών πλοίων είχαν αρνηθεί να υπακούσουν στους αξιωματικούς τους και τους είχαν σφαγιάσει- ο δημοκρατικός στόλος, αποδιοργανωμένος, δεν θα ήταν επομένως σε θέση να αντιταχθεί στη μεταφορά των στρατευμάτων του. Σύμφωνα με τον Bennassar, “δεν ήταν τα ιταλικά και τα γερμανικά αεροπλάνα που ουσιαστικά έκαναν δυνατή τη διάβαση των Στενών- ήταν χρήσιμα, αλλά τίποτα περισσότερο”.

Στις 20 Ιουλίου 1936, συνέβη ένα κρίσιμο γεγονός για τη μελλοντική ανάληψη της ηγεσίας του κράτους από τον Φράνκο. Στο Εστορίλ, το αεροπλάνο που επρόκειτο να μεταφέρει τον Sanjurjo στην Παμπλόνα ήταν υπερβολικά φορτωμένο (ο Sanjurjo είχε πάρει ένα μεγάλο μπαούλο που περιείχε στολές και μετάλλια ενόψει της πανηγυρικής εισόδου του στη Μαδρίτη) και συνετρίβη λίγο μετά την απογείωση. Ο Sanjurjo, ο οποίος επρόκειτο να ηγηθεί του πραξικοπήματος, κάηκε μέχρι θανάτου. Κατά παράδοξο τρόπο, ο θάνατός του ήταν ένα τυχερό χτύπημα για το Εθνικό Κίνημα, καθώς άφησε το δρόμο ελεύθερο δύο μήνες αργότερα για έναν νεότερο και ικανότερο αρχιστράτηγο. Είναι αμφίβολο αν ο Σαντζούρχο θα είχε την ικανότητα να κερδίσει έναν μακρύ, σκληρό και πολύπλοκο εμφύλιο πόλεμο.

Από τον θάνατο του Sanjurjo, ο κατακερματισμός της εθνικιστικής ζώνης οδήγησε στην ανάδειξη τριών ηγετών: του Queipo de Llano στο μέτωπο της Ανδαλουσίας, του Mola στην Παμπλόνα και του Franco στο Tetuan. Ο Μόλα είχε δημιουργήσει στις 23 Ιουλίου την Επιτροπή Εθνικής Άμυνας (Junta de Defensa Nacional), αποτελούμενη από τον ίδιο και τους επτά κύριους διοικητές της βόρειας εθνικιστικής ζώνης, με πρόεδρο θεωρητικά τον παλαιό στρατηγό Μιγκέλ Καμπανέλλας, πρώην βουλευτή του Ριζοσπαστικού Κόμματος, κεντρώο και μασόνο, τον οποίο η αρχαιότητά του όρισε στην προεδρία, αλλά στην πραγματικότητα τον στρατηγό Νταβίλα. Ο Φράνκο δεν ήταν μέλος της Χούντας, αλλά στις 25 του μηνός η Χούντα αναγνώρισε τον θεμελιώδη ρόλο του και τον διόρισε αρχιστράτηγο της Στρατιάς του Μαρόκου και της Νότιας Ισπανίας, δηλαδή διοικητή του σημαντικότερου τμήματος του εθνικιστικού στρατού. Ο Queipo de Llano, ο Franco και ο Mola συνεργάστηκαν, αν και ο καθένας είχε έναν ορισμένο βαθμό αυτονομίας. Από την αρχή, ο Φράνκο ενήργησε ως ηγετικός ηγέτης του Κινήματος και όχι ως περιφερειακός υποτακτικός, δίνοντας εντολές στους διοικητές του Νότου και στέλνοντας τους αντιπροσώπους του απευθείας στη Ρώμη και το Βερολίνο.

Η διέλευση των αφρικανικών στρατευμάτων από τα Στενά του Γιβραλτάρ προκάλεσε κάποια αποθάρρυνση στη ρεπουμπλικανική ζώνη, όπου είχε παραμείνει η ανάμνηση της βίαιης κατασταλτικής δράσης των στρατευμάτων αυτών κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Αστουριών τον Οκτώβριο του 1934. Αυτή η μεταφορά στρατευμάτων, μια δύσκολη πρόκληση την οποία ο Φράνκο κατάφερε να αντέξει με λαμπρότητα, του επέτρεψε να εδραιώσει τις θέσεις των ανταρτών στη νότια Ισπανία, γεγονός που αποτέλεσε επιτυχία τόσο σε διπλωματικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο.

Στις 7 Αυγούστου 1936, ο Φράνκο πέταξε στη Σεβίλλη και εγκατέστησε το αρχηγείο του στο πολυτελές παλάτι Yanduri, το οποίο είχε τεθεί στη διάθεσή του. Από εκεί, μαζί με τον Queipo de Llano, ξεκίνησε να κατακτήσει την περιοχή της Ανδαλουσίας, καθώς και την Εξτρεμαδούρα. Οι στόχοι του ήταν να συνδεθεί με τη βόρεια ζώνη που ελεγχόταν από τον Mola και στη συνέχεια να καταλάβει την πρωτεύουσα. Μόλις η κατάσταση στη δυτική Ανδαλουσία σταθεροποιήθηκε επαρκώς, ήταν δυνατόν να οργανωθούν αρχικά δύο φάλαγγες εφόδου, με 2.000 έως 2.500 άνδρες η καθεμία, και στη συνέχεια μια τρίτη φάλαγγα περίπου 15.000 ανδρών. Οι φάλαγγες αυτές, αποτελούμενες από λεγεωνάριους και ντόπιους στρατιώτες υπό τη διοίκηση του Juan Yagüe, αντισυνταγματάρχη τότε, ξεκίνησαν στις 2 Αυγούστου 1936 μέσω της Εξτρεμαδούρα προς τα βόρεια και τη Μαδρίτη και κατάφεραν να προχωρήσουν 80 χιλιόμετρα τις πρώτες ημέρες. Η υπεράσπιση της Μαδρίτης απορρόφησε ένα μεγάλο μέρος των δημοκρατικών δυνάμεων- οι πολιτοφυλακές που συνάντησαν στο δρόμο προς τη Μαδρίτη τα σκληροτράχηλα στρατεύματα του Φράνκο δεν ήταν αντάξιοι τους. Χάρη στην αεροπορική υπεροχή που παρείχαν οι ιταλικές και οι γερμανικές αεροπορικές δυνάμεις, τα αντάρτικα στρατεύματα κατέλαβαν πολλά χωριά και πόλεις στο δρόμο από τη Σεβίλλη προς την Μπανταχόθ με μικρό κόστος. Οι αριστεροί πολιτοφύλακες και όλοι όσοι ήταν ύποπτοι για συμπάθεια προς το Λαϊκό Μέτωπο εξοντώθηκαν συστηματικά. Στο Almendralejo, χίλιοι κρατούμενοι, μεταξύ των οποίων εκατό γυναίκες, εκτελέστηκαν. Μέσα σε μία μόλις εβδομάδα, η φάλαγγα των ανταρτών προχώρησε 200 χιλιόμετρα- η ταχεία προέλαση των μαροκινών στρατευμάτων έκανε θαύματα σε ανοιχτό έδαφος απέναντι σε ανεπαρκώς διοικούμενες, απείθαρχες και άπειρες πολιτοφυλακές.

Στο βόρειο μέτωπο, ωστόσο, μετά από μια εβδομάδα μαχών, η προέλαση του Μόλα προς τη Μαδρίτη είχε σταματήσει. Τα στρατεύματά του και οι εθελοντές πολιτοφύλακες, που ήταν λιγότεροι από τον αντίπαλό του, ξέμεναν από πυρομαχικά. Ο Mola σκέφτηκε ακόμη και να υποχωρήσει σε αμυντική θέση κατά μήκος του ποταμού Duero. Ο Φράνκο επέμεινε ότι δεν θα υποχωρούσε ούτε θα παραχωρούσε εδάφη, μια από τις βασικές αρχές του καθ” όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης. Ο Mola κατάφερε να κρατήσει τη θέση του, αλλά δεν μπορούσε να προχωρήσει.

Στις 11 Αυγούστου, οι τρεις φάλαγγες του Yagüe κατέλαβαν τη Mérida και στις 14 Αυγούστου εισήλθαν στο Badajoz για να καθαρίσουν τα σύνορα με τη φίλη Πορτογαλία. Η μάχη στην πόλη διήρκεσε μόνο 36 ώρες, στο τέλος της οποίας οι περισσότεροι από τους μαχητές της πόλης, που αριθμούσαν σχεδόν 2.000, εκτελέστηκαν στην Plaza de Toros από τα μαυριτανικά στρατεύματα. Αυτή η σφαγή, που έμεινε γνωστή ως η σφαγή της Μπανταχόθ, δυσφήμισε τον Φράνκο, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την όλη επιχείρηση, περισσότερο από τον Γιαγκούε, τον εκτελεστή του. Σύμφωνα με τη στρατηγική του Φράνκο, στόχος ήταν η εν ψυχρώ φυσική καταστροφή του δημοκρατικού εχθρού. Αυτού του είδους οι απαιτήσεις θα επαναλαμβάνονταν καθ” όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης και θα κηρύσσονταν κατάσταση πολέμου σε κάθε κατακτημένη πόλη. Επιπλέον, ο Φράνκο δεν συγκινήθηκε από τη διεθνή αποδοκιμασία. Ο Paul Preston σημειώνει ότι ο τρόμος των Μαυριτανών και των λεγεωνάριων που προέλαυναν ήταν ένα από τα καλύτερα όπλα των εθνικιστών στην πορεία τους προς τη Μαδρίτη. Δεδομένης της σιδηράς πειθαρχίας με την οποία ο Φράνκο διεύθυνε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, είναι απίθανο, υποστηρίζει ο Πρέστον, η χρήση του τρόμου σε αυτή την περίπτωση να ήταν ένα αυθόρμητο υποπροϊόν του πολέμου, χωρίς να το αντιληφθεί ο Φράνκο. Σύμφωνα με την Andrée Bachoud:

“Η νικηφόρα πορεία των ανδρών του σκόρπισε τον τρόμο. Οι μέθοδοι του στρατιωτικού ηγέτη δεν έχουν αλλάξει από τον μαροκινό πόλεμο ή την καταστολή στις Αστούριες. Η σκόπιμη επιθυμία ενός ηγέτη να προκαλέσει εντύπωση και η επιθυμία που είχε ήδη εκφραστεί κατά τη διάρκεια των πρώτων μαροκινών εκστρατειών ότι η διαπραγμάτευση ή η συγχώρεση θα έδινε στον εχθρό την ευκαιρία να ανακτήσει τις δυνάμεις του και το πλεονέκτημα. Αυτός ο τύπος συλλογισμού δεν ανήκει μόνο στα στρατεύματα του Φράνκο: η βία ασκείται παντού με τον ίδιο παροξυσμό, χωρίς ποτέ να καταστέλλεται ή να καταδικάζεται σε αυτά τα τάγματα που διοικούνται από αξιωματικούς που δεν έχουν άλλη εμπειρία από τον πόλεμο στην Αφρική. Οι αποικιακοί πόλεμοι τους δίδαξαν την υπεροχή του νόμου του ισχυρότερου έναντι του σεβασμού των ανθρώπων. Δεν θα αλλάξουν τις μεθόδους τους στο εθνικό έδαφος. Είναι βέβαιο ότι η ενιαία διοίκηση δεν υπάρχει ακόμη και ότι είναι δύσκολο να επιβληθεί μια συμπεριφορά σε άνδρες που βρίσκονται υπό πολλαπλές διοικήσεις- είναι εξίσου βέβαιο ότι κανένας στρατιωτικός ηγέτης δεν ασχολείται με το να δίνει οδηγίες για μετριοπάθεια- οι σφαγές αποτελούν μέρος μιας αποδεκτής και ποτέ δεν μετανιώνεται για την τάξη πραγμάτων.

Οι δυσκολίες του Yagüe στην κατάληψη της Μπανταχόθ ώθησαν την Ιταλία και τη Γερμανία να αυξήσουν την υποστήριξή τους στον Φράνκο. Ο Μουσολίνι έστειλε έναν εθελοντικό στρατό, το Corpo Truppe Volontarie (CTV), αποτελούμενο από περίπου 2.000 Ιταλούς και πλήρως μηχανοκίνητο, και ο Χίτλερ ένα σμήνος επαγγελματιών της Luftwaffe (το 2JG88), με περίπου 24 αεροσκάφη.

Χάρη στην πειθαρχία των στρατευμάτων και την έλλειψη ενιαίας διοίκησης στο δημοκρατικό στρατόπεδο, οι αντάρτες των δύο ζωνών, βόρεια και νότια, κατάφεραν να ενώσουν τις δυνάμεις τους στις αρχές Σεπτεμβρίου. Έτσι, η αρχική κατάσταση είχε αντιστραφεί- μέχρι τον Οκτώβριο, η δυτική Ισπανία, με εξαίρεση τις βόρειες παράκτιες περιοχές, αποτελούσε ένα ενιαίο έδαφος υπό εθνικιστική κυριαρχία. Ο Φράνκο ενεργούσε όλο και περισσότερο ως ο τιτλούχος ηγέτης της εξέγερσης. Επανέφερε τη χρήση της δίχρωμης αιματοχρυσής σημαίας χωρίς να ζητήσει τη συγκατάθεση των ομοίων του. Εκτρέπει τη συμπάθεια της τεράστιας μοναρχικής και παραδοσιοκρατικής συνομοταξίας προς όφελός του, αποστασιοποιούμενος παράλληλα από τις φασιστικές χειρονομίες. Ο μόνος με διεθνή αναγνώριση, ήταν ο αποδέκτης της ξένης βοήθειας και ο ηγέτης των αποφασιστικών μαχητικών δυνάμεων. Ενώ ο Μόλα αποδέχθηκε γενικά τις πρωτοβουλίες του, οι σχέσεις του με τον Κουέιπο ντε Λλάνο στο νότο παρέμειναν πιο τεταμένες.

Στις 26 Αυγούστου, ο Φράνκο μετέφερε το αρχηγείο του στο παλάτι Golfines de Arriba στο Cáceres, όπου δημιούργησε μια εμβρυακή κυβέρνηση, κάτι που δεν είχαν κάνει ούτε ο Mola ούτε ο Queipo de Llano. Πρόκειται για τον αδελφό του Νικολάς, έναν συγκεχυμένο πολιτικό γραμματέα, υπεύθυνο για τα πολιτικά θέματα, τον Χοσέ Σανγκρονίζ, βοηθό για τις εξωτερικές υποθέσεις, τον Μαρτίνεζ Φουσέτ, νομικό σύμβουλο, υπεύθυνο για τη στρατιωτική δικαιοσύνη, και τον Μιλάν-Αστραϊ, επικεφαλής της προπαγάνδας. Στο πλευρό του ήταν ο αναπόφευκτος Pacón, μερικοί παλιοί σύντροφοι από την Αφρική, ο Kindelán, υπεύθυνος για την αεροναυπηγική, και ο Luis Bolín, υπεύθυνος για την προπαγάνδα. Ο Χουάν Μαρτς, ο οποίος λειτούργησε ως σύνδεσμος μεταξύ του Φράνκο και του επιχειρηματικού κόσμου, διαδραμάτισε επίσης ηγετικό ρόλο. Σύντομα προσχώρησαν σε αυτόν ο Serrano Suñer και ο αδελφός του Ramón, ο οποίος σύντομα αποκήρυξε τις προηγούμενες πεποιθήσεις του. Ο Φράνκο είχε ανασυγκροτήσει έτσι τον οικείο κόσμο του γύρω του.

Στις 3 Σεπτεμβρίου, τα στρατεύματα του Φράνκο κατέλαβαν την Talavera de la Reina. Καθώς έγινε γνωστή η αγριότητα των μαυριτανικών στρατευμάτων στην Μπανταχόθ, μέρος του πληθυσμού εγκατέλειψε την πόλη, όπως και μέρος της δημοκρατικής πολιτοφυλακής, πριν ακόμη δοθεί η μάχη. Στις 20 Σεπτεμβρίου, οι φάλαγγες έφτασαν στη Μακέντα, περίπου 80 χιλιόμετρα από τη Μαδρίτη.

Μέχρι τότε ο Φράνκο είχε ήδη ανέλθει πάνω από τους άλλους εθνικιστές ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Μόλα, ενώ ο Καμπανέλλας, ο πρόεδρος της Χούντας, ήταν κάτι περισσότερο από ένα σύμβολο στην πολιτική και στρατιωτική δομή. Ταυτόχρονα, οι εθνικιστές διοικητές των διαφόρων ζωνών είχαν διατηρήσει σημαντική αυτονομία. Ο Φράνκο είχε ενισχύσει τις σχέσεις του με τη Ρώμη και το Βερολίνο, παραλαμβάνοντας όλες τις ιταλικές προμήθειες και μεγάλο μέρος των γερμανικών και αναδιανέμοντάς τες στις βόρειες μονάδες. Οι τρεις φιλικές κυβερνήσεις που υποστήριζαν τον στρατό -η Ιταλία, η Γερμανία και η Πορτογαλία- τον θεωρούσαν ως τον κύριο ηγέτη. Στις 16 Αυγούστου πέταξε για πρώτη φορά στο Μπούργκος, την έδρα της Χούντας, για να σχεδιάσει και να συντονίσει τη στρατιωτική εκστρατεία με τον στρατηγό του Βορρά, Μόλα, ο οποίος ήταν ανοιχτός και συνεργάσιμος.

Εν τω μεταξύ, στο προτεκτοράτο, οι υπαρχηγοί του Φράνκο είχαν καταλήξει σε συμφωνία με τους ντόπιους αρχηγούς, η οποία επέτρεπε στο εθνικιστικό στρατόπεδο να μετατρέψει το Μαρόκο σε μια πλούσια δεξαμενή μουσουλμάνων εθελοντών, η δύναμη των οποίων θα έφτανε τις 60 ή 70 χιλιάδες άνδρες.

Στη Maqueda, σχεδόν προ των πυλών της Μαδρίτης, ο Φράνκο έστρεψε μέρος των στρατευμάτων του στο Τολέδο για να απεμπλακεί από το Αλκαζάρ, το οποίο πολιορκούσαν οι Ρεπουμπλικάνοι. Η αμφιλεγόμενη αυτή απόφαση, η οποία άφησε τους Ρεπουμπλικάνους ελεύθερους να ενισχύσουν την άμυνα της Μαδρίτης, του χάρισε μεγάλη προσωπική προπαγανδιστική επιτυχία. Το Αλκαζάρ ήταν εστία εθνικιστικής αντίστασης, όπου τις πρώτες ημέρες της εξέγερσης είχαν πάει να οχυρωθούν χίλιοι Πολιτοφύλακες και Φαλαγγίτες με γυναίκες και παιδιά, και από όπου προέβαλαν απελπισμένη αντίσταση στους επιτιθέμενους. Μετά την απελευθέρωσή τους στις 27 Σεπτεμβρίου 1936, οι υποστηρικτές του Φράνκο κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια να μετατρέψουν την επιχείρηση αυτή σε θρύλο, εδραιώνοντας περαιτέρω τη θέση του Φράνκο μεταξύ των επαναστατών ηγετών. Η φωτογραφία του που τον δείχνει με τον Χοσέ Μοσκαρντό και τον Βαρέλα να περπατάει μέσα στα ερείπια του Αλκαζάρ και πολύ συγκινημένος να αγκαλιάζει τους επιζώντες, έκανε το γύρο του κόσμου και τον έκανε να αναγνωριστεί ως ο ηγέτης της στρατιωτικής εξέγερσης.

Η στρατηγική επιλογή να δοθεί προτεραιότητα στην πολιορκημένη Στρατιωτική Ακαδημία του Τολέδο έναντι της Μαδρίτης έχει επικριθεί, αλλά ο Φράνκο είχε πλήρη επίγνωση της καθυστέρησης που θα προκαλούσε αυτή η απόφαση. Ήθελε να επωφεληθεί από την επίδραση που θα είχε στο κύρος του η διάσωση του Αλκαζάρ, σε μια εποχή που συζητιόταν η σκοπιμότητα μιας ενιαίας στρατιωτικής ηγεσίας και που οι εθνικιστές στρατηγοί έπρεπε να πάρουν μια οριστική απόφαση για την ενοποίηση της στρατιωτικής διοίκησης και, κατ” επέκταση, για τη φύση της πολιτικής εξουσίας που θα εγκαθιδρυόταν στην εθνικιστική ζώνη, μιας πολιτικής εξουσίας της οποίας ο Φράνκο φιλοδοξούσε να γίνει ο θεματοφύλακας- η πολιτική λογική υπαγόρευε να απελευθερώσει τους πολιορκημένους ήρωες του Τολέδο και να εμφανιστεί έτσι ως απελευθερωτής τους. Επιπλέον, η πόλη, επί μακρόν αυτοκρατορική πρωτεύουσα της Ισπανίας, αποτελούσε βασικό συμβολικό ζήτημα. Άλλοι συγγραφείς είδαν σε αυτό την εκδήλωση του μακιαβελισμού του Φράνκο και την προσεκτικά μελετημένη απόφαση να παρατείνει τον πόλεμο για να έχει χρόνο να εδραιώσει οριστικά την εξουσία του: η κατάληψη της Μαδρίτης θα ήταν πολύ πρόωρη και δεν θα επέτρεπε την ολοκληρωτική συντριβή του αντιπάλου- για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, ο πόλεμος έπρεπε να διαρκέσει. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, ο πόλεμος έπρεπε να διαρκέσει. Αν ο Φράνκο ήταν αποφασισμένος να οργανώσει τη νίκη της πλευράς του, θα το έκανε χωρίς υπερβολική βιασύνη, διότι έπρεπε να αφήσει το κύρος του να ωριμάσει και να εδραιώσει την εξουσία του. Η κατάληψη της Μαδρίτης στα τέλη Σεπτεμβρίου θα σήμαινε αναμφίβολα το τέλος του πολέμου, καθιστώντας περιττή τη δημιουργία μιας ενιαίας διοίκησης- ο Διευθυντής των Στρατηγών θα έπρεπε αναμφίβολα να επιλύσει το πρόβλημα της φύσης του κράτους χωρίς καθυστέρηση, πριν ο Φράνκο αποκτήσει την προνομιακή θέση που ήθελε.

Άλλοι συγγραφείς διαψεύδουν το επιχείρημα ότι ο Φράνκο είχε κάνει ένα πολύ σοβαρό επιχειρησιακό λάθος καθυστερώντας την πορεία προς τη Μαδρίτη κατά μία εβδομάδα. Είναι αλήθεια ότι στις αρχές Οκτωβρίου η Μαδρίτη δεν διέθετε ισχυρή άμυνα και θα μπορούσε να είχε καταληφθεί εύκολα, προτού η στρατιωτική κατάσταση αλλάξει μια εβδομάδα αργότερα, όταν τα σοβιετικά όπλα και οι στρατιωτικοί ειδικοί μπήκαν σε δράση σε σημαντικό αριθμό. Ωστόσο, φαίνεται αμφίβολο ότι μια αποφασιστική προέλαση στη Μαδρίτη τον Σεπτέμβριο, με τα πλευρά να είναι ελάχιστα προστατευμένα, με αδύναμη υλικοτεχνική υποδομή και αγνοώντας εντελώς τα άλλα μέτωπα, θα επέτρεπε στον Φράνκο να καταλάβει γρήγορα την πρωτεύουσα και να θέσει έτσι τέρμα στον εμφύλιο πόλεμο. Στην πράξη, ήταν απίθανο ο Φράνκο να υιοθετήσει μια τόσο τολμηρή στρατηγική, καθώς ήταν αντίθετη με τις αρχές και τις συνήθειές του. Η καθυστέρηση ενός μήνα δεν οφειλόταν μόνο στην απελευθέρωση του Αλκαζάρ, αλλά επίσης, και κυρίως, στους περιορισμένους πόρους των εθνικιστών- στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Φράνκο, ο οποίος έπρεπε να διαθέσει ενισχύσεις σε άλλα μέτωπα που απειλούσαν να υποκύψουν, δεν μπορούσε να βασιστεί σε επαρκή συγκέντρωση στρατευμάτων. Επιπλέον, η εκλογή του Φράνκο από τη Junta de Defensa δεν εξαρτήθηκε στην πραγματικότητα από την απελευθέρωση του Αλκαζάρ. Τέλος, δίνοντας προτεραιότητα στην κατάκτηση της βόρειας, αποκλεισμένης από την ξηρά ρεπουμπλικανικής ζώνης, η οποία διέθετε το μεγαλύτερο μέρος της βαριάς βιομηχανίας, τα ορυχεία άνθρακα και σιδήρου, έναν εξειδικευμένο πληθυσμό και την κύρια βιομηχανία όπλων, σε βάρος της επίθεσης στη Μαδρίτη, ο Φράνκο έγειρε την ισορροπία δυνάμεων υπέρ του.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Χετταίοι

Πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια

Με τον τυχαίο θάνατο του Sanjurjo, η εξέγερση αποκεφαλίστηκε και οι αποτυχίες του Goded στη Βαρκελώνη και του Fanjul στη Μαδρίτη είχαν αφήσει τον στρατηγό Mola χωρίς ανταγωνιστές στον αγώνα για την ηγεσία της εξέγερσης. Στις 23 Ιουλίου 1936, ο Mola δημιούργησε μια επταμελή Junta de Defensa Nacional με επικεφαλής τον Miguel Cabanellas, στην οποία ο Franco δεν συμμετείχε ακόμη. Ο Φράνκο έγινε δεκτός στη Χούντα μόλις στις 3 Αυγούστου, όταν οι πρώτες μονάδες από την Αφρική είχαν διασχίσει τα Στενά του Γιβραλτάρ και ο Φράνκο είχε δημιουργήσει προνομιακές σχέσεις με την Ιταλία και τη Γερμανία. Στις διαπραγματεύσεις για την ιταλική βοήθεια, ο Φράνκο ήταν αυτός που ανέλαβε την πρωτοβουλία και τις οδήγησε σε επιτυχή κατάληξη. Ο Μουσολίνι και ο υπουργός Εξωτερικών του Τσιάνο προτιμούσαν αναμφισβήτητα τον Φράνκο από τον Μόλα. Στη Γερμανία, επίσης, αυξάνονταν οι επαφές με τον Φράνκο, ο οποίος είχε την τύχη να έχει την υποστήριξη των ενεργών ναζί που ζούσαν στο Μαρόκο. Στις 11 Αυγούστου, σε μια τηλεφωνική συνομιλία, ο Mola και ο Franco συμφώνησαν ότι δεν ήταν αποτελεσματικό να διπλασιαστούν οι προσπάθειες για την απόκτηση διεθνούς βοήθειας και ο Mola ανέθεσε έκτοτε στον Franco το καθήκον της διατήρησης των σχέσεων με εκείνους που ήταν ήδη σύμμαχοί τους και, ως εκ τούτου, την εποπτεία της προμήθειας υλικών.

Η σύνθεση της Junta de defensa αντανακλούσε τη διαίρεση των εξεγερμένων. Περιελάμβανε τέσσερις καιροσκόπους ή πολιτικά ασαφείς αξιωματικούς, τους στρατηγούς Mola και Dávila και τους συνταγματάρχες Montaner και Moreno. Στην αρχική της σύνθεση είχε δύο μοναρχικούς, τον Saliquet και τον Ponte. Ο στρατηγός Καμπανέλλας ήταν αντιπαθής στην ακροδεξιά λόγω του ρεπουμπλικανισμού του και της ιδιότητάς του ως μέλους των μασόνων. Η διαίρεση περιπλέχθηκε περαιτέρω με την ένταξη του Φράνκο στις 3 Αυγούστου, ακολουθούμενη από την ένταξη των στρατηγών Queipo de Llano (Ρεπουμπλικανός) και Orgaz (Μοναρχικός) στις 17 Σεπτεμβρίου. Σε αυτό το πλαίσιο διχόνοιας, σύντομα έγινε σαφές ότι η Χούντα ήταν ανίκανη να δώσει συνοχή σε έναν τόσο ανομοιογενή συνασπισμό, πόσο μάλλον να δημιουργήσει ένα νέο κράτος απέναντι στον ρεπουμπλικανικό μηχανισμό. Η επιτροπή αυτή, όπου οι στρατιωτικοί ηγέτες της εξέγερσης, αποκλείοντας όλους τους πολίτες, αποφάσιζαν επί ίσοις όροις, δεν είχε επαρκή εξουσία για να θέσει τέλος στην de facto ανεξαρτησία που απολάμβαναν τα γεωγραφικά διασκορπισμένα μέλη της, καθένα από τα οποία ενεργούσε ως απόλυτος κύριος των αντίστοιχων εδαφών που είχαν κατακτηθεί με τα όπλα. Στις 26 Ιουλίου 1936, ελλείψει πραγματικής συμφωνίας, παραιτήθηκαν από το να αναθέσουν την προεδρία στο παλαιότερο μέλος τους, τον στρατηγό Καμπανέλλα.

Ο Φράνκο, όπως και ο Γκοντέντ, ήταν πιο δημοφιλής από τους συναδέλφους του, και παρόλο που η υποψηφιότητά του υπερασπίσθηκε από τους μοναρχικούς συντρόφους του, οι οποίοι παραπλανήθηκαν σχετικά με τις προθέσεις του, ο Φράνκο δεν συνδεόταν με καμία φατρία και εμφανιζόταν ως ο άνθρωπος της σοφίας και του μεσαίου χώρου. Αν και δεν ήταν στην πραγματικότητα ένα από τα ιδρυτικά μέλη της συνωμοσίας, είχε σώσει τους συναδέλφους του από ένα θανατηφόρο αδιέξοδο και ήταν σε θέση να επιβληθεί ως προνοητικός διαιτητής τους. Από τον Σεπτέμβριο και μετά (δηλαδή μετά από μόλις δύο μήνες), ήταν ήδη ο ισχυρότερος υποψήφιος για να ηγηθεί της εξέγερσης. Στις 15 Αυγούστου, ο Φράνκο ανέλαβε μια πρωτοβουλία, η οποία μπορεί να συναχθεί από το γεγονός ότι ήδη εξέταζε αυτό το ενδεχόμενο και η οποία πιθανότατα συνέβαλε στην περαιτέρω εδραίωση της θέσης του: χωρίς να έχει συμβουλευτεί τον Μόλα, ο Φράνκο υιοθέτησε την ερυθρόχρυση σημαία σε μια επίσημη δημόσια τελετή στη Σεβίλλη, έτσι ώστε αργότερα η Χούντα, την οποία ο Φράνκο είχε αναγκάσει να αποδεχτεί αυτή την πρωτοβουλία, να την επικυρώσει μόνο επίσημα. Με την πρωτοβουλία αυτή, ο Φράνκο εξασφάλισε την υποστήριξη των μοναρχικών, ενώ μόλις δύο εβδομάδες νωρίτερα ο Μόλα είχε απορρίψει ευθέως τον Ιωάννη των Βουρβόνων, τον διάδοχο του στέμματος, όταν ήθελε να συμμετάσχει στην εξέγερση. Ο Φράνκο μπορούσε πλέον να υπολογίζει σε μια ομάδα στρατιωτικών – συγκεκριμένα τους Κιντελάν, Νικολάς Φράνκο, Οργκάς, Γιαγκούε και Μιλλάν-Αστραϊ – οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να ελιχθούν για να τον αναδείξουν στη θέση του αρχιστράτηγου και του αρχηγού του κράτους.

Στις 4 Σεπτεμβρίου 1936 σχηματίστηκε η πρώτη ενιαία κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, με πρόεδρο τον σοσιαλιστή Francisco Largo Caballero, στον οποίο προστέθηκαν δύο μήνες αργότερα τέσσερις αναρχοσυνδικαλιστές εκπρόσωποι. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση αυτή άρχισε να συγκροτεί έναν νέο, συγκεντρωτικό και πειθαρχημένο δημοκρατικό στρατό. Τα πρώτα σοβιετικά όπλα έφτασαν στις αρχές Οκτωβρίου, μαζί με μια μεγάλη ομάδα σοβιετικών στρατιωτικών συμβούλων, εκατοντάδες αεροπόρους και οδηγούς τεθωρακισμένων, στους οποίους σύντομα προστέθηκαν οι Διεθνείς Ταξιαρχίες.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1936, η Χούντα συνεδρίασε στο Μπούργος, όπου συζητήθηκε το πρόβλημα της ενιαίας διοίκησης. Η πρωτοβουλία αυτή δεν προήλθε τόσο από τον Φράνκο όσο από τους μοναρχικούς στρατηγούς Κιντελάν και Οργκάς, οι οποίοι πίστευαν ότι η ενιαία διοίκηση ήταν απαραίτητη για τη νίκη και είχαν ως στόχο να μετακινήσουν το στρατιωτικό καθεστώς προς τη μοναρχία. Ο Φράνκο είχε την υποστήριξη των στενότερων συμβούλων του και οι Ιταλοί και οι Γερμανοί έβλεπαν τον Φράνκο ως τον άνθρωπο-κλειδί στο εθνικιστικό στρατόπεδο. Το ζήτημα γινόταν όλο και πιο σημαντικό καθώς οι φάλαγγες του Φράνκο πλησίαζαν στα περίχωρα της Μαδρίτης. Οι προστριβές που ο Φράνκο δεν είχε καταφέρει να αποφύγει με τον Queipo de Llano στο νότο, και οι λίγες διαφωνίες μεταξύ του Mola και του Yagüe, αρχηγού των φάλαγγες επίθεσης κατά της Μαδρίτης στο κέντρο, είχαν κάνει την ανάγκη για έναν αρχιστράτηγο όλο και πιο προφανή. Ως εκ τούτου, ο Κιντελάν είχε παροτρύνει τον Φράνκο να συγκαλέσει συνεδρίαση ολόκληρης της Χούντας για να υποβάλει την πρόταση για την ενότητα της διοίκησης. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1936, σε μια μυστική συνεδρίαση στη Σαλαμάνκα, η Χούντα προετοίμασε αρχικά ένα σχέδιο διατάγματος που καθόριζε τις λεπτομέρειες μιας ενιαίας πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης. Το κείμενο αυτό, η σύνταξη του οποίου ανατέθηκε στον José de Yanguas Messía, καθηγητή διεθνούς δικαίου, προέβλεπε τη διάλυση της Junta de Defensa, τη δημιουργία μιας ενιαίας διοίκησης για όλα τα σώματα στρατού, η οποία ανατίθετο σε έναν generalísimo, “επικεφαλής της κρατικής κυβέρνησης για όλη τη διάρκεια του πολέμου”, που θα ασκούσε την εξουσία του “σε όλες τις εθνικές πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες”. Η αποφασιστική συνάντηση ορίστηκε για τις 21 Σεπτεμβρίου, σε ένα μικρό ξύλινο κτίριο στα περίχωρα της Σαλαμάνκα, όπου είχε αυτοσχεδιαστεί ένας μικρός αεροδιάδρομος, καθώς οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες θα έφταναν με αεροπλάνο. Στη συνάντηση αυτή, που συγκάλεσε ο Φράνκο τη συμφωνημένη ημερομηνία και η οποία ήταν τεταμένη, ο Κιντελάν, επανειλημμένα και με την υποστήριξη του Οργκάζ, επέμεινε ότι έπρεπε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ενιαίας διοίκησης. Η συνεδρίαση άνοιξε στις 11 π.μ., διακόπηκε το μεσημέρι και συνεχίστηκε στις 4 μ.μ. Ο Κιντελάν επέμεινε και πάλι: “Αν δεν διοριστεί αρχιστράτηγος εντός οκτώ ημερών, φεύγω”. Αφού ο Κιντελάν πρότεινε το όνομα του Φράνκο, ο οποίος φαινόταν να είναι ο λιγότερο εκτεθειμένος από προηγούμενες πολιτικές δεσμεύσεις, ο οποίος είχε επιτύχει τις περισσότερες στρατιωτικές επιτυχίες και ο οποίος μπορούσε να υπολογίζει και στην υποστήριξη του Μόλα, διορίστηκε Generalísimo, δηλαδή ανώτατος διοικητής του στρατού. Δεν είχε την υποστήριξη του Καμπανέλλα, ο οποίος υποστήριζε μια συλλογική ηγεσία και υπενθύμισε τους δισταγμούς που είχε ο Φράνκο μέχρι την τελευταία στιγμή πριν αποφασίσει να συμμετάσχει στην εξέγερση. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε με τη δέσμευση των συμμετεχόντων να κρατήσουν την απόφαση μυστική μέχρι ο στρατηγός Cabanellas να την επισημοποιήσει με διάταγμα- ωστόσο, οι ημέρες πέρασαν χωρίς ο πρόεδρος της χούντας να προβεί σε επίσημη ανακοίνωση.

Ήταν επίσης αυτή η ημέρα που ο Φράνκο, καθυστερώντας την πορεία προς τη Μαδρίτη, αποφάσισε να εκτρέψει τα στρατεύματά του στο Τολέδο για να απελευθερώσει το Αλκαζάρ. Στις 27 Σεπτεμβρίου απελευθερώθηκε το Αλκαζάρ και πραγματοποιήθηκε διαδήλωση προς τιμήν του Φράνκο στο Καζέρες. Την επόμενη ημέρα, στις 28 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε νέα συνεδρίαση της Χούντας στη Σαλαμάνκα για να αποφασίσει σχετικά με τις εξουσίες του ενιαίου διοικητή, και ο Κιντελάν έφερε ένα σχέδιο του διατάγματος που είχαν συντάξει ο ίδιος και ο Νικολάς την προηγούμενη ημέρα, σύμφωνα με το οποίο ο Φράνκο θα διοριζόταν Ανώτατος Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων (Generalísimo) με εξουσίες που περιλάμβαναν και αυτές του “αρχηγού του κράτους”, “για όσο διαρκεί ο πόλεμος”. Αντιμέτωπος με την απροθυμία των άλλων μελών της Χούντας να αποδεχτούν την ιδέα του συνδυασμού της στρατιωτικής διοίκησης και της πολιτικής εξουσίας σε ένα πρόσωπο, ο Κιντελάν πρότεινε ένα διάλειμμα για γεύμα, κατά τη διάρκεια του οποίου αυτός και ο Γιαγκούε πίεσαν τα άλλα μέλη του συμβουλίου να υποστηρίξουν την πρόταση. Όταν επανήλθε η συνεδρίαση, η πρόταση έγινε δεκτή από όλους, εκτός από τον Cabanellas, και με επιφυλάξεις από τον Mola, και το Συμβούλιο έλαβε εντολή να συντάξει το οριστικό διάταγμα. Φεύγοντας από τη συνάντηση, ο Φράνκο δήλωσε ότι “αυτή είναι η πιο σημαντική στιγμή της ζωής μου”.

Το διάταγμα, που συντάχθηκε από τον Yanguas Messía, ανέφερε στην πρώτη παράγραφο ότι “σε εκτέλεση της συμφωνίας που επιτεύχθηκε από τη Junta de De Defensa Nacional, ο εξοχότατος υποστράτηγος don Francisco Franco Bahamonde διορίστηκε επικεφαλής της κυβέρνησης του ισπανικού κράτους, ο οποίος θα αναλάβει όλες τις εξουσίες του νέου κράτους”. Παρόλο που η πρόταση του Kindelán προϋπέθετε ότι ο διορισμός αυτός θα ίσχυε μόνο για τη διάρκεια του πολέμου, ο περιορισμός αυτός δεν διατηρήθηκε στο διάταγμα που τελικά εγκρίθηκε. Ο Ramón Garriga, ο οποίος αργότερα έγινε μέλος της υπηρεσίας Τύπου του Φράνκο στο Μπούργκος, ισχυρίστηκε ότι ο Φράνκο διάβασε στο σχέδιο διατάγματος την αναφορά ότι θα ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης του ισπανικού κράτους μόνο σε προσωρινή βάση “για όσο διαρκεί ο πόλεμος” και ότι το διέγραψε πριν το υποβάλει στον Cabanellas για υπογραφή.

Το διάταγμα που εξέδωσε τελικά ο Καμπανέλλας στις 30 Σεπτεμβρίου 1936 ανακήρυξε τον Φράνκο “επικεφαλής της κυβέρνησης του ισπανικού κράτους”, επομένως χωρίς τη ρήτρα για τον περιορισμό των εξουσιών του στη διάρκεια του πολέμου. Χάρη σε αυτή την παράλειψη, ο Φράνκο επρόκειτο να αναλάβει μια εξουσία απεριόριστη τόσο σε έκταση όσο και σε διάρκεια. Το διάταγμα αποστρατιωτικοποίησε επίσης την εξουσία, δημιουργώντας στην πραγματικότητα μια Τεχνική Επιτροπή, τα μέλη της οποίας ήταν ως επί το πλείστον ασήμαντοι πολίτες που κλήθηκαν να παίξουν το ρόλο των υπουργών. Κατά την άποψη του Mola, τα μέτρα αυτά ήταν μέτρα έκτακτης ανάγκης που θα εφαρμόζονταν μόνο για τη διάρκεια του πολέμου, μετά την οποία θα επέστρεφαν στο αρχικό σχέδιο, δηλαδή σε μια πολιτική διαδικασία που θα περιελάμβανε ένα εθνικό δημοψήφισμα, το οποίο θα υποβαλλόταν σε προσεκτικούς ελέγχους και θα καθόριζε το μελλοντικό καθεστώς της Ισπανίας. Τα μέλη της Χούντας δεν προέβλεπαν την εγκαθίδρυση μόνιμης πολιτικής δικτατορίας από έναν άνθρωπο. Συμπτωματικά, ο Φράνκο, παρά το γεγονός ότι είχε διοριστεί μόνο “αρχηγός της κυβέρνησης”, άρχισε να αναφέρεται στον εαυτό του ως “αρχηγός του κράτους”. Την επόμενη ημέρα, τα μέσα ενημέρωσης του Φράνκο δημοσίευσαν την είδηση ότι είχε ανακηρυχθεί “αρχηγός του κράτους” και την ίδια ημέρα ο Φράνκο υπέγραψε το πρώτο του διάταγμα ως “αρχηγός του κράτους”.

Η ενθρόνιση του Φράνκο ως αρχηγού του κράτους πραγματοποιήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1936 στο Μπούργος και γιορτάστηκε με μεγάλη λαμπρότητα και με την παρουσία εκπροσώπων της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας. Ο Generalísimo δήλωσε με την ευκαιρία αυτή: “Κύριοι στρατηγοί και αρχηγοί της Χούντας, μπορείτε να είστε υπερήφανοι, παραλάβατε μια διαλυμένη Ισπανία και μου παραδίδετε μια Ισπανία ενωμένη σε ένα ομόφωνο και μεγαλειώδες ιδανικό. Η νίκη είναι με το μέρος μας”- και πάλι: “Το χέρι μου θα είναι σταθερό, ο καρπός μου δεν θα τρέμει, και θα προσπαθήσω να αναδείξω την Ισπανία στη θέση που της αναλογεί με βάση την ιστορία της και τη θέση που κατείχε στο παρελθόν”. Παρόλο που σε αυτή την ομιλία περιέγραψε ένα καθεστώς που έμοιαζε αρκετά με τα υπάρχοντα ολοκληρωτικά καθεστώτα και κατέστησε σαφές ότι δεν σκεφτόταν μια περιορισμένη θητεία, μόλις κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου ήρθε στο φως η φιλοδοξία του να είναι δικτάτορας εφ” όρου ζωής, με τον Φράνκο να αποκαλύπτει ως επί το πλείστον ανύποπτες πολιτικές ορέξεις.

Μόλις ο στρατηγός Φράνκο διορίστηκε αρχηγός του κράτους, δημιουργήθηκε μια λατρεία της προσωπικότητάς του και ξεκίνησε μια προπαγανδιστική εκστρατεία φασιστικού τύπου, κατά την οποία η εξεγερμένη ζώνη κατακλύστηκε από αφίσες με την εικόνα του και οι εφημερίδες έπρεπε να αναγράφουν το σύνθημα: “Una Patria, un Estado, un Caudillo”, το οποίο ήταν διαφορετικό από το “Ein Volk, ein Reich, ein Führer” του Αδόλφου Χίτλερ. Ο Φράνκο υιοθέτησε το επίθετο Caudillo, έναν μεσαιωνικό τίτλο που σημαίνει “ηγέτης πολεμιστών”, πιο συγκεκριμένα “αρχηγός ανταρτών”, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1923 και για τον οποίο είχε εξαρχής ένα δίλημμα, καθώς είχε τις ρίζες του στο μεσαιωνικό παρελθόν της Ισπανίας και της Reconquista και ήταν μέρος μιας επικής παράδοσης, της εθνικής και καθολικής χειρονομίας. Ακριβώς, ο καουντίγιο είναι μια χαρισματική μορφή, ένα δώρο της Θείας Πρόνοιας σε έναν λαό, ένας μεσσίας με μια λυτρωτική αποστολή, την οποία χρειαζόταν η Ισπανία, διεστραμμένη από τον μαρξισμό, τον αναρχισμό και τη μασονία. Έγινε έτσι το αντικείμενο μιας λατρείας που ενορχηστρώθηκε από έναν όλο και πιο πειθαρχημένο και ελεγχόμενο Τύπο, μια λατρεία που σύντομα ξεπέρασε εκείνη οποιασδήποτε άλλης ζωντανής προσωπικότητας στην ισπανική ιστορία. Καθώς περνούσε, κατά τη διάρκεια των ομιλιών του και σε δημόσιες συγκεντρώσεις, τον επευφημούσαν με το “Φράνκο, Φράνκο, Φράνκο” και οι υποτιθέμενες αρετές του εξυμνούνταν άφθονα: εξυπνάδα, θέληση, δικαιοσύνη, λιτότητα… Εμφανίστηκαν οι πρώτοι αγιογράφοι του, οι οποίοι τον περιέγραψαν ως “Σταυροφόρο της Δύσης, Πρίγκιπα των Στρατών”. Οι εκφράσεις, τα αποφθέγματα, τα λόγια και οι ομιλίες του υιοθετήθηκαν εν χορώ από όλα τα μέσα ενημέρωσης, και έκτοτε, μια από τις εμμονές του θα είναι να έχει το πάνω χέρι σε αυτά τα μέσα ενημέρωσης. Από την άλλη πλευρά, στις 30 Σεπτεμβρίου 1936, ο επίσκοπος της Σαλαμάνκα, Enrique Plá y Deniel, δημοσίευσε μια ποιμαντική επιστολή με τίτλο Las dos ciudades (κυριολεκτικά, οι δύο πόλεις) – σε αναφορά στην Πόλη του Θεού του Αγίου Αυγουστίνου – στην οποία η εξέγερση περιγράφεται για πρώτη φορά ως “σταυροφορία” (αν και σε αυτό το σημείο ο κλήρος είχε προηγηθεί από τους καρλιστές ηγέτες, οι οποίοι είχαν εγκαινιάσει τη χρήση του όρου). Μια ολόκληρη οιονεί θρησκευτική τελετή συνόδευε τον χαρακτήρα του, και ο Φράνκο προσχώρησε σε αυτή την αναπαράσταση, είτε από πεποίθηση είτε από υπολογισμό. Στις 3 Οκτωβρίου μετακόμισε στη Σαλαμάνκα και, αποδεχόμενος την προσφορά του επισκόπου Plá y Deniel, εγκαταστάθηκε στο επισκοπικό παλάτι, συγχωνεύοντας έτσι, όπως είχε συνηθίσει να κάνει, λειτουργίες και συμβολικούς χώρους – αν και για μια διαμονή που περίμενε ότι θα ήταν σύντομη, μέχρι να μετακομίσει σύντομα και οριστικά στην πρωτεύουσα.

Από τότε, επίσης, ο θρησκευτικός του ζήλος είχε ενταθεί, και παρακολουθούσε καθημερινά τη λειτουργία τις πρώτες πρωινές ώρες στο παρεκκλήσι της επίσημης κατοικίας του- κάποια απογεύματα απαγγέλλει το κομποσχοίνι στο πλευρό της συζύγου του- και, τέλος, από τότε και μετά, είχε προσωπικό εξομολογητή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν καθολικός, παρόλο που η δημόσια έκφρασή του ως νεαρός αξιωματικός ήταν περιορισμένη. Ο Εμφύλιος Πόλεμος τον οδήγησε σε μια εντατική θρησκευτική πρακτική, όχι άσχετη με την αίσθηση του προορατικού πεπρωμένου που είχε αρχίσει να αναπτύσσει. Η έννοια της θρησκείας επρόκειτο να αποτελέσει, πάνω από την έννοια του έθνους, το κύριο ηθικό στήριγμα του Εθνικού Κινήματος- το νέο του κράτος θα ήταν ομολογιακό. Η διάσταση ενός αγώνα για τον χριστιανισμό – μιας “σταυροφορίας” – δεν θα έπαυε να τον υπηρετεί. Ο Andrée Bachoud εξηγεί:

“Ήταν η εγγύηση μιας ταυτότητας που πολλοί Ισπανοί φοβόντουσαν να χάσουν. Είναι αλήθεια ότι τις πρώτες ημέρες χρησιμοποίησε νεοφασιστική φρασεολογία προσαρμοσμένη στον ισπανικό τρόπο, αλλά οι περισσότεροι από τους οπαδούς του αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στην αποκατάσταση μιας αρχαίας τελετουργίας. Οι ομιλίες του δείχνουν ότι βρίσκεται φυσικά στο ίδιο επίπεδο με τη σύνταξη μιας αρχαϊκής, δημιουργικής και συμβολικής δεξιάς, σύμφωνα με την πολιτική φαντασία μιας κοινωνιολογικής ομάδας που δεν συμβαδίζει με αυτό που μπορεί να ονομαστεί “νεωτερικότητα” της στιγμής. Η συμμόρφωσή του με ένα μεγάλο μέρος του περιβάλλοντός του είναι ένα από τα κλειδιά της επιτυχίας του, και οι μαρτυρίες υποστήριξης ενισχύουν αναμφίβολα την ιδέα ότι είναι προορισμένος να εκπληρώσει μια ανώτερη αποστολή.

Έτσι, όλοι οι Ισπανοί που απειλούνταν από την επανάσταση του Λαϊκού Μετώπου, από τους μοναρχικούς αριστοκράτες μέχρι τη μεσαία τάξη και τους μικρούς καθολικούς αγρότες των βόρειων επαρχιών, συσπειρώθηκαν γύρω από τον Φράνκο ως ηγέτη τους σε έναν απελπισμένο αγώνα επιβίωσης. Οι εθνικιστές έθεσαν σε κίνηση μια τεράστια δεξιά αντεπανάσταση που ενσωματώθηκε σε έναν πρωτοφανή πολιτιστικό και πνευματικό νεοπαραδοτισμό. Τα σχολεία και οι βιβλιοθήκες εκκαθαρίστηκαν όχι μόνο από τον αριστερό ριζοσπαστισμό, αλλά και από όλες σχεδόν τις φιλελεύθερες επιρροές, και η ισπανική παράδοση κατοχυρώθηκε ως πυξίδα ενός έθνους που λέγεται ότι έχασε το δρόμο του ακολουθώντας τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης και του φιλελευθερισμού.

Ενώ παραχωρούσε σημαντική αυτονομία στους υφισταμένους του, ασκούσε εξαρχής πλήρη προσωπική εξουσία και αυστηρή εξουσία σε όλους τους στρατιωτικούς διοικητές, σε τέτοιο βαθμό που κάποιοι από αυτούς που τον είχαν ψηφίσει εξεπλάγησαν με τον απόμακρο και απρόσωπο τρόπο του και την επέκταση της εξουσίας του. Η πολιτική δραστηριότητα των ομάδων και των κομμάτων έπαψε να υφίσταται στην Εθνική Ζώνη- όλες οι αριστερές οργανώσεις απαγορεύτηκαν με στρατιωτικό νόμο από την αρχή της σύγκρουσης και ο Gil-Robles διέταξε με επιστολή του στις 7 Οκτωβρίου 1936, μία εβδομάδα μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Φράνκο, όλα τα μέλη της CEDA και της πολιτοφυλακής της να υποταχθούν πλήρως στη στρατιωτική διοίκηση. Μόνο οι Φαλαγγίτες και οι Καρλιστές διατήρησαν την αυτονομία τους από τη νέα αρχή, αλλά όταν οι Καρλιστές προσπάθησαν τον Δεκέμβριο να ανοίξουν τη δική τους ανεξάρτητη σχολή αξιωματικών, ο Φράνκο την έκλεισε αμέσως και έστειλε τον ηγέτη των Καρλιστών, Μανουέλ Φαλ Κόντε, στην εξορία. Από την άλλη πλευρά, ενώ οι Φαλαγγίτες είχαν τη δυνατότητα να έχουν για ένα διάστημα δύο στρατιωτικές σχολές, ο Φράνκο φρόντισε να ενοποιήσει όλες τις πολιτοφυλακές κάτω από μία τακτική διοίκηση. Στους λίγους στρατιωτικούς ηγέτες που του ζήτησαν να παροτρύνει τον Φράνκο να υιοθετήσει ένα πιο συλλογικό σύστημα διακυβέρνησης, ο Μόλα απάντησε ότι γι” αυτόν το κύριο πράγμα ήταν να κερδίσει τον πόλεμο και ότι σε μια τέτοια στιγμή ήταν απαραίτητο να μην διακυβευθεί η ενότητα.

Στη Σαλαμάνκα, ο Φράνκο είχε ένα πρωτοπαλίκαρο, τον Lorenzo Martínez Fuset, του οποίου η αποστολή ήταν να εξολοθρεύσει κάθε τι που θα μπορούσε να βλάψει την τάξη του Φράνκο, δηλαδή μασόνους, φιλελεύθερους, αναρχικούς, ρεπουμπλικάνους, σοσιαλιστές ή κομμουνιστές, και με αυτόν τον τρόπο πέτυχε μεγάλο αριθμό συσπειρώσεων στη Falange και στρατολογήσεων. Ο Φράνκο, σημειώνει η Andrée Bachoud, “απολάμβανε τον ρόλο του φαινομενικά καλοκάγαθου πατριάρχη, που ασκούσε διαρκώς διανεμητική δικαιοσύνη, την οποία όμως συνδύαζε με την πραγματικότητα μιας αδίστακτης κατασταλτικής δράσης”.

Ο Φράνκο έστειλε τηλεγραφήματα στον Χίτλερ και τον Ρούντολφ Ες για να τους ενημερώσει για την ενθρόνισή του σε εγκάρδιο τόνο. Ο Χίτλερ απάντησε μέσω του Γερμανού διπλωμάτη Du Moulin-Eckart, ο οποίος σε συνάντησή του με τον Φράνκο στις 6 Οκτωβρίου του προσέφερε γερμανική υποστήριξη, αλλά ανέβαλε την αναγνώριση της επαναστατικής κυβέρνησης μέχρι την αναμενόμενη κατάληψη της Μαδρίτης. Ο Du Moulin ενημέρωσε τις αρχές του Βερολίνου για τη διάθεση του Φράνκο: “Η φιλικότητα με την οποία ο Φράνκο εξέφρασε το σεβασμό του για τον Φύρερ και τον Καγκελάριο, τη συμπάθειά του για τη Γερμανία και η λεπτή και θερμή υποδοχή που έτυχα δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για την ειλικρίνεια της στάσης του απέναντί μας.

Ο Ραμόν, ο οποίος παρέμενε σε τακτική επαφή με τον Νικολάς, είχε αποφασίσει στα μέσα Σεπτεμβρίου 1936, δύο εβδομάδες πριν ο αδελφός του γίνει στρατηγός, να έρθει σε ρήξη με τη ρεπουμπλικανική ζώνη. Όταν ο Ραμόν παρουσιάστηκε στη Σαλαμάνκα στις 6 Οκτωβρίου 1936, ο Φράνκο του συγχώρεσε όλες τις προηγούμενες πολιτικές αμαρτίες του και, για να τον προστατεύσει από πιθανά αντίποινα, τον επανέφερε στην οικογενειακή ομάδα και διέταξε ταχεία δικαστική δίκη, από την οποία ο Ραμόν αναδείχθηκε αθώος στις 23 Νοεμβρίου. Στο τέλος του μήνα, ο Φράνκο τον έκανε αντισυνταγματάρχη και τον διόρισε επικεφαλής της σημαντικής αεροπορικής βάσης της Μαγιόρκα. Στις 26 Νοεμβρίου ο Κιντελάν, ο οποίος δεν είχε ενημερωθεί σχετικά, έστειλε στον Φράνκο την πιο θυμωμένη ίσως επιστολή που είχε λάβει ποτέ από υφιστάμενό του. Ο Ραμόν, θέτοντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του αγώνα των ανταρτών, κέρδισε τον σεβασμό των συναδέλφων του με την αφοσίωση και την επαγγελματική του επάρκεια, και κυρίως με το παράδειγμά του, καθώς ηγήθηκε προσωπικά πολλών ενεργειών και πραγματοποίησε 51 αποστολές βομβαρδισμού των δημοκρατικών πόλεων Βαλένθια, Αλικάντε και Βαρκελώνη. Πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα στις 28 Οκτωβρίου 1938.

Η θέση του Φράνκο εδραιώθηκε περαιτέρω μετά την εκτέλεση του Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα από τους Ρεπουμπλικάνους στο Αλικάντε στις 20 Νοεμβρίου 1936, γεγονός που έφερε τη Φαλάνγκα στην τροχιά του Φράνκο. Ήταν επίσης εκείνη την εποχή που ο Φράνκο δημιούργησε μια φανταχτερή μαυριτανική φρουρά για την προσωπική του προστασία.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Τόμας Έντισον

Παγίωση της εξουσίας του Φράνκο και δημιουργία ενιαίου κόμματος (Απρίλιος 1937)

Κατά τους πρώτους μήνες της διακυβέρνησής του, ο Φράνκο επικεντρώθηκε σε στρατιωτικές υποθέσεις και διπλωματικές σχέσεις. Οι πολιτικές δραστηριότητες απαγορεύτηκαν και όλες οι δεξιές δυνάμεις υποστήριξαν το νέο καθεστώς. Μόνο η Falange συνέχισε να προσηλυτίζει, αλλά φρόντισε να μην παρεμβαίνει στη στρατιωτική διοίκηση. Από τον Απρίλιο του 1937 και μετά, ο Φράνκο άρχισε να εδραιώνει την πολιτική του θέση, με την πολύτιμη βοήθεια του Ramón Serrano Súñer, ο οποίος έφτασε στη Σαλαμάνκα στις 20 Φεβρουαρίου 1937. Ο Serrano Suñer, ένας έμπειρος και επιδέξιος πολιτικός που ήταν πολύ πιο ικανός από τον Φράνκο και τον αδελφό του Νικολάς να λύσει τα προβλήματα που έθετε η οικοδόμηση ενός νέου κράτους και η ενοποίηση των ετερόκλητων, ετερογενών και ενίοτε αντιτιθέμενων δυνάμεων που υποστήριζαν τον Φράνκο, αντικατέστησε σύντομα τον Νικολάς ως πολιτικός σύμβουλος του Φράνκο και προσπάθησε να δώσει στην εθνικιστική Ισπανία την όψη ενός οργανωμένου κράτους, αντλώντας έμπνευση από το μουσολινικό σύστημα. Το 1937, ο Φράνκο προσπάθησε κυρίως να εκμηδενίσει την οιονεί αυτόνομη εξουσία που ασκούσαν ακόμη ορισμένοι από τους στρατιωτικούς συναδέλφους του σε διάφορες περιοχές, ιδίως στη Σεβίλλη και την Ανδαλουσία, οι οποίες είχαν υποταχθεί επί μήνες στην καλή θέληση του Queipo de Llano. Έπρεπε επίσης να πειθαρχήσει και να ενσωματώσει τις πολιτοφυλακές των ακροδεξιών οργανώσεων και των Καρλιστών στο στρατό. Μόνο μετά την ολοκλήρωση αυτών των εσωτερικών ενεργειών ο Φράνκο μπόρεσε να πραγματοποιήσει την κυβερνητική του δράση, ιδίως με τη δημοσίευση, στις 31 Ιανουαρίου 1938, ενός οργανικού νόμου που έθεσε τέλος στις λειτουργίες της Τεχνικής Χούντας, αναδιοργανώνοντάς την σε μια κυβέρνηση αποτελούμενη από κλασικά υπουργικά τμήματα.

Το δεύτερο μεγάλο πολιτικό πραξικόπημα του Φράνκο ήταν να επιβάλει ένα ενιαίο κόμμα και να διαπράξει, σύμφωνα με τα λόγια του Guy Hermet, ένα “πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα”. Ο αντιδημοκρατικός συνασπισμός περιλάμβανε ένα πολύ διαφορετικό και ενίοτε ανταγωνιστικό σύνολο επιδιώξεων: μοναρχικοί (που ανέμεναν την αποκατάσταση της δυναστείας των Βουρβόνων), η CEDA (εκείνη την εποχή ακόμα ένα δεξιό δημοκρατικό κίνημα) και η Falange (το κυρίαρχο κόμμα, με 240.000 αγωνιστές το 1937). Οι περισσότεροι είδαν τη θητεία του Φράνκο ως μια προσωρινή, στην καλύτερη περίπτωση ως μια αντιβασιλεία, μέχρι το τέλος του πολέμου.

Αρχικά, ο Φράνκο προσπάθησε να ιδρύσει ένα πολιτικό κόμμα βασισμένο στην CEDA, παρόμοιο με αυτό που είχε δημιουργήσει ο δικτάτορας Πρίμο ντε Ριβέρα, αλλά η απροθυμία ορισμένων Φαλαγγιστών και Καρλιστών, τα κινήματα των οποίων είχαν αποκτήσει σημαντική δύναμη μετά την εξέγερση, τον έκανε να εγκαταλείψει και να αλλάξει στρατηγική. Σε γενικές γραμμές, η Φαλάνγκα διέφερε σημαντικά από την αντιδραστική σκέψη που κυριαρχούσε στην εθνική Ισπανία, ιδίως σε θρησκευτικά θέματα, με πολλούς Φαλαγγίτες να δηλώνουν ευθεία εχθρότητα προς τον καθιερωμένο καθολικισμό, καθώς και προς τον κλασικού τύπου στρατό. Ωστόσο, αντιλαμβανόμενοι ότι η λογική των περιστάσεων καθιστούσε αναγκαία την κίνηση προς μια νέα μεγάλη πολιτική οργάνωση, οι Φαλαγγίτες άρχισαν τον Φεβρουάριο του 1937 να διαπραγματεύονται τους όρους για μια πιθανή συγχώνευση με τους Καρλιστές. Οι τελευταίοι, ωστόσο, ήταν υπερπαραδοσιακοί καθολικοί και πολύ επιφυλακτικοί απέναντι στον φασισμό, και δεν κατέστη δυνατή η επίτευξη μιας αποδεκτής συμφωνίας συγχώνευσης.

Ο Serrano Suñer πρότεινε να δημιουργηθεί ένα είδος θεσμοθετημένου ισοδύναμου του ιταλικού φασισμού, αλλά με περισσότερες ρίζες στον καθολικισμό από ό,τι η ιταλική ιδεολογία. Αυτό σήμαινε την ίδρυση ενός κρατικού πολιτικού κόμματος που θα βασιζόταν στη Falange ως κύρια δύναμη, καθώς, σύμφωνα με τον Serrano Suñer, “ο Καρλισμός υπέφερε από μια κάποια πολιτική αδράνεια- από την άλλη πλευρά, μεγάλο μέρος του δόγματός του περιλαμβανόταν στη σκέψη της Falange, και η τελευταία είχε το κοινωνικό και επαναστατικό περιεχόμενο που θα επέτρεπε στην Εθνικιστική Ισπανία να απορροφήσει ιδεολογικά την Κόκκινη Ισπανία, που είναι η μεγάλη μας φιλοδοξία και καθήκον”. Προκειμένου να δημιουργήσει αυτό το νεοφασιστικό σύστημα, ο Serrano Suñer προσπάθησε να βάλει τάξη στο μάγμα των αντιφατικών επιδιώξεων που ήταν το εθνικιστικό στρατόπεδο, περικλείοντάς το σε ένα ενιαίο κόμμα υπό την ηγεσία του Φράνκο, το οποίο θα επέτρεπε τη δημιουργία ενός “πραγματικά νέου” κράτους, διαφορετικού από τις προηγούμενες κατασκευές, διατηρώντας ταυτόχρονα την ισορροπία των κομμάτων, χωρίς να δίνει προτεραιότητα επιρροής σε κάποιον από τους υποστηρικτές της εθνικιστικής υπόθεσης.

Όσον αφορά τον José Antonio Primo de Rivera, φυλακίστηκε στην επαρχιακή φυλακή του Αλικάντε. Ο Φράνκο δεν ήταν αναμενόμενο να ενθουσιαστεί ιδιαίτερα με την απελευθέρωση του Χοσέ Αντόνιο, ο οποίος ήταν πιθανό να γίνει πολιτικός αντίπαλος, αλλά ούτε μπορούσε να απορρίψει τα αιτήματα των Φαλαγγιτών. Τους παρείχε τα μέσα και ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για να προσπαθήσουν να υπονομεύσουν τους Ρεπουμπλικάνους δεσμοφύλακες. Ο Paul Preston υποθέτει ότι ο Φράνκο καθυστέρησε οικειοθελώς τα βήματα που έκαναν οι κόμητες Mayalde και Romanones με τον Leon Blum για να πετύχουν τη χάρη του José Antonio, και παρατηρεί ότι η εκτέλεση του José Antonio τον Νοέμβριο του 1936 εξυπηρετούσε τον Φράνκο, ο οποίος είχε το μεγαλύτερο συμφέρον να χρησιμοποιήσει τη Falange ως πολιτικό μέσο, το οποίο όμως δεν θα μπορούσε, παρουσία του ηγέτη του, να χειριστεί όπως ήθελε.

Ωστόσο, το μόνο πραγματικό εμπόδιο για τη δημιουργία ενός τέτοιου ενιαίου κόμματος αφιερωμένου στον Φράνκο παρέμενε η Φαλάνγκα. Η Falange είχε αναπτυχθεί πάρα πολύ, αλλά φαινόταν ευάλωτη, καθώς οι κύριοι ηγέτες της είχαν δολοφονηθεί από την καταπιεστική αριστερά, και οι επιζώντες ηγέτες της, συμπεριλαμβανομένου του νέου ηγέτη Manuel Hedilla, δεν είχαν κύρος, ταλέντο, σαφείς ιδέες και ηγετική ικανότητα, και ήταν διαιρεμένοι σε μικρές ομάδες. Με τη βοήθεια του αδελφού του Νικολάου και του διοικητή Ντοβάλ, ανέλαβε τον έλεγχο της Φάλαγγας μέσα σε δέκα ημέρες: πρώτα, με την τηλεκαθοδήγηση του Hedilla εναντίον της ομάδας Aznar-Dávila-Garcerán που κατηγορούσε τον Hedilla ότι είχε προδώσει τον Franco, και στη συνέχεια με τον υποβιβασμό του νικηφόρου Hedilla σε υποδεέστερη θέση, Ο τελευταίος, αφού εξεγέρθηκε στις 23 Απριλίου 1937, συνελήφθη στις 25 Απριλίου ως αποτέλεσμα μιας χειραγώγησης που ενορχήστρωσαν ο Ντοβάλ και οι υπηρεσίες του, δικάστηκε από ένα ad hoc στρατιωτικό δικαστήριο για συνωμοσία και απόπειρα δολοφονίας του Φράνκο και καταδικάστηκε σε θάνατο στις 29 Απριλίου, στη συνέχεια αμνηστεύθηκε με παρέμβαση του Γερμανού πρεσβευτή και υπό την πίεση του Serrano Suñer, αλλά κατεδαφίστηκε πολιτικά, και ταυτόχρονα, η φατρία του Πρίμο ντε Ριβέρα, πολύ απρόθυμη στην ιδέα της υποταγής της Φάλαντζ στον Φράνκο, περιθωριοποιήθηκε.

Το διάταγμα της πολιτικής ενοποίησης, το οποίο οριστικοποίησε ο Serrano Suñer και το οποίο δημοσιοποιήθηκε στο ραδιόφωνο στις 19 Απριλίου 1937, ίδρυσε ένα ενιαίο κόμμα με την ονομασία Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista, συντομογραφία PET y de las JONS. Παραδοσιακοί ή Καρλιστές, Φαλαγγίτες και άλλοι νεοφασίστες αποτελούσαν πλέον ένα σύνολο υπό τον αυστηρό έλεγχο του επικεφαλής της κυβέρνησης. Έμενε στον Caudillo, ο οποίος είχε ήδη στολίσει την εξουσία του με μια ορισμένη διεθνή νομιμότητα και την είχε προικίσει με την κατάλληλη διοικητική αποτελεσματικότητα, να στολίσει το καθεστώς του με μια νομιμότητα που στηριζόταν σε μια ιδεολογική βάση προσαρμοσμένη στις δικές του ανάγκες, Σύμφωνα με τον Guy Hermet, η λύση ήρθε με τη μορφή ενός ενιαίου κόμματος “χωρίς ξεκάθαρο δόγμα, μια συλλογή αντιφατικών τάσεων που αλληλοεξουδετερώνονταν, αρκετά ανίσχυρη για να καθησυχάσει τους καθολικούς, αλλά επαρκώς επικαλυμμένη με ολοκληρωτικό λεξιλόγιο για να ικανοποιήσει τους νέους ακροδεξιούς καθώς και τους Γερμανούς και Ιταλούς προστάτες του εθνικού κράτους”. Ενώ το νέο επίσημο κόμμα, το μόνο εγκεκριμένο, και το κράτος υιοθέτησαν τα 26 σημεία του φασιστικού δόγματος της Φάλαγγας ως το πιστεύω τους, ο Φράνκο τόνισε ότι αυτό δεν ήταν ένα οριστικό, απόλυτο και αμετάβλητο πρόγραμμα, αλλά ότι μπορούσε να τροποποιηθεί στο μέλλον. Η νέα δομή δεν απέκλειε μια πιθανή μοναρχική αποκατάσταση. Όλες οι άλλες πολιτικές οργανώσεις διαλύθηκαν και αναμενόταν ότι τα μέλη τους θα προσχωρούσαν στη FET y de las JONS, υπό την ηγεσία του Φράνκο, ο οποίος αυτοδιορίστηκε εθνικός ηγέτης. Η οργάνωση θα είχε έναν Γενικό Γραμματέα, μια Πολιτική Επιτροπή ως εκτελεστικό όργανο και ένα μεγαλύτερο Εθνικό Συμβούλιο, του οποίου τα 50 μέλη ο Φράνκο, με τη βοήθεια του Serrano Suñer, επέλεξε σύμφωνα με ένα λεπτό μείγμα διαφορετικών τάσεων.

Έτσι, σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί στη φασιστική Ιταλία ή τη ναζιστική Γερμανία, επισημαίνει ο Guy Hermet, “το ισπανικό ενιαίο κόμμα έγινε το υποδεέστερο εξάρτημα του δικτατορικού κράτους, αντί να το κυβερνά σαν κύριος. Το καθεστώς του Φράνκο δεν ήταν ποτέ ολοκληρωτικό στην πράξη”- πράγματι, “ενώ ο Καουντίγιο θεώρησε σκόπιμο να κολακεύσει τους Γερμανούς και Ιταλούς συμμάχους του, στηρίζοντας την εξουσία του σε ένα φασιστικού τύπου κόμμα, κατά βάθος ήταν εχθρικός προς τις ψευδοεπαναστατικές παρορμήσεις των Φαλαγγιτών. Επιπλέον, η καλή κοινωνία θεωρούσε τη Falange χυδαία και λαϊκή και δεν θα δεχόταν ότι η δικτατορία θα την έκανε τη μόνη ηγετική δομή που προσφερόταν στους Ισπανούς. Το ενιαίο κόμμα θα ήταν επομένως ημιφασιστικό, όχι μια απλή απομίμηση του ιταλικού κόμματος ή οποιουδήποτε άλλου ξένου μοντέλου. Αν και ο Φράνκο δήλωσε ότι ήθελε να εγκαθιδρύσει ένα “ολοκληρωτικό κράτος”, το μοντέλο που επικαλέστηκε ήταν, ωστόσο, η πολιτική δομή των Καθολικών Βασιλέων του 15ου αιώνα, γεγονός που πιστοποιεί ότι αυτό που είχε κατά νου ο Φράνκο δεν ήταν ένα σύστημα απόλυτου ελέγχου όλων των θεσμών, δηλαδή πραγματικός ολοκληρωτισμός, αλλά ένα στρατιωτικό και αυταρχικό κράτος που θα κυριαρχούσε σε όλες τις δημόσιες σφαίρες, αλλά θα επέτρεπε έναν περιορισμένο και παραδοσιακό ημι-πλουραλισμό. Αν, μέσω της δημιουργίας ενός ενιαίου κόμματος και της επακόλουθης κατάσχεσης κάθε δογματικού λόγου, ο Φράνκο βρέθηκε σε θέση αρχηγού κράτους ίσης ισχύος με εκείνη του Φύρερ ή του Ντούτσε, και με μια εξίσου ισχυρή πολεμική πολιτοφυλακή, η όλη επιχείρηση επιτεύχθηκε μέσω μιας αμβλύτητας του φασιστικού λόγου, που τροποποιήθηκε με μια ένεση συντηρητισμού και παραδοσιακού κληρικαλισμού. Η λειτουργία της νέας FET ήταν, σύμφωνα με τα δικά της λόγια, η ενσωμάτωση “της μεγάλης μάζας των ανένταχτων”, με δεδομένο ότι οποιαδήποτε δογματική ακαμψία ήταν επιζήμια. Ομοίως, ένα μήνα μετά την πολιτική ενοποίηση, έπρεπε να πείσει τους καθολικούς επισκόπους ότι η FET δεν θα προπαγάνδιζε “ναζιστικές ιδέες”, που ήταν η κύρια ανησυχία τους.

Κατά την τελετή υπογραφής του διατάγματος ενοποίησης, ο Φράνκο εκφώνησε την περίφημη ομιλία του για την εθνική ανασυγκρότηση, στην οποία ενημέρωσε τον πληθυσμό για τη μορφή της κυβέρνησης που πρότεινε να εγκαθιδρύσει μετά τον πόλεμο. Η ομιλία αυτή επαναλήφθηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια των ετών από τα μέσα προπαγάνδας της δικτατορίας.

“Ένα ολοκληρωτικό κράτος θα εναρμονίσει στην Ισπανία τη λειτουργία όλων των δυνατοτήτων και των ενεργειών της χώρας, στο πλαίσιο της οποίας και της Εθνικής Ενότητας, η εργασία – που κρίνεται ως το λιγότερο νόμιμο από όλα τα καθήκοντα που μπορεί να αποφύγει κανείς – θα είναι ο μοναδικός εκφραστής της λαϊκής βούλησης. Και χάρη σ” αυτό, το γνήσιο συναίσθημα του ισπανικού λαού θα μπορέσει να εκδηλωθεί μέσω των φυσικών αυτών οργάνων που, όπως η οικογένεια, ο δήμος, ο σύλλογος και η εταιρεία, θα κάνουν το υπέρτατο ιδανικό μας να αποκρυσταλλωθεί στην πραγματικότητα.

– Francisco Franco

Η ενοποίηση δεν χαιρετίστηκε ούτε από τους Φαλαγγίτες ούτε από τους Καρλιστές, αλλά λόγω της έκτακτης κατάστασης του ολοκληρωτικού εμφυλίου πολέμου, η συντριπτική πλειοψηφία αποδέχτηκε την επιβολή της εξουσίας του Φράνκο, εκτός από τη Hedilla και μια μικρή ομάδα Φαλαγγιτών με επιρροή, που επέτρεψαν στον εαυτό τους να εκφράσει τις επιφυλάξεις της. Οι ανώτεροι αξιωματικοί του στρατού, πολύ λίγοι από τους οποίους ήταν Φαλαγγίτες και οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως τους θεματοφύλακες του αληθινού πνεύματος του Εθνικού Κινήματος, δεν ικανοποιήθηκαν ούτε με αυτή τη μεταρρύθμιση, αλλά απορροφήθηκαν από τα πολεμικά τους καθήκοντα. Κανείς από το εθνικό στρατόπεδο δεν είχε το θάρρος να εκφράσει τους ενδοιασμούς του, φοβούμενος ότι θα έθετε σε κίνδυνο τη δυναμική της νίκης, και έτσι η παράταση του πολέμου εξυπηρετούσε τα σχέδια του Φράνκο.

Οι ενέργειες του Φράνκο κατά τον πρώτο χρόνο της διακυβέρνησής του έδειξαν τον απολυταρχικό χαρακτήρα που κανείς δεν είχε υποψιαστεί μέχρι τότε. Οι αποφάσεις για την κυβέρνηση και την εξωτερική πολιτική λαμβάνονταν στη Σαλαμάνκα και στην οικογένεια. Δόθηκαν νομικές μορφές σε συνοπτικές εκτελέσεις, φυλακίσεις, απολύσεις ύποπτων αξιωματούχων κ.λπ. Στη Σαλαμάνκα, η κυβέρνηση δημιούργησε επίσης ένα γραφείο πολιτισμού και προπαγάνδας για να αντισταθμίσει τη δέσμευση των δυτικών διανοουμένων στη Δημοκρατία, μια προσπάθεια που κατέληξε σε αποτυχία.

Ο Φράνκο απέλυσε τον διάδοχο του ισπανικού στέμματος, αλλά φρόντισε να μην προσβάλει τους μοναρχικούς που τον υποστήριζαν: όταν ο Ιωάννης των Βουρβόνων θέλησε να ενταχθεί ξανά στο κίνημα στις 12 Ιανουαρίου 1937 αναλαμβάνοντας διοίκηση στο ναυτικό, τον συγκράτησε διπλωματικά στα σύνορα, υποστηρίζοντας ότι ήταν καλύτερο για τον διάδοχο του θρόνου να μην πάρει θέση στον πόλεμο και ότι δεν ήταν επιθυμητό να τον θέσει σε κίνδυνο. Αργότερα δικαιολόγησε τη στάση του λέγοντας: “Πρέπει πρώτα να δημιουργήσω το έθνος- μετά θα αποφασίσουμε αν είναι καλή ιδέα να διοριστεί βασιλιάς”- αυτό ήταν μια αόριστη εγγύηση για τη μελλοντική αποκατάσταση της μοναρχίας και ταυτόχρονα μια άρνηση κάθε ευκαιρίας για τον πρίγκιπα να κερδίσει την αναγνώριση του έθνους.

Το 1937, ο Φράνκο ήταν ο απόλυτος επικεφαλής του κράτους, καθορίζοντας όλες τις δομές της λειτουργίας του και ελέγχοντας όλους τους τροχούς της πολιτικής ζωής. Είχε καθιερώσει ένα τελετουργικό που θεσμοθετούσε και ιεροποιούσε την εξουσία του- η 18η Ιουλίου, η επέτειος της εξέγερσης κατά της δημοκρατίας, και η 1η Οκτωβρίου, η ημερομηνία κατά την οποία έγινε Caudillo, ανακηρύχθηκαν εθνικές εορτές. Λιγότερο από ένα χρόνο μετά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, το σύστημα του Φράνκο είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή με τη μορφή ενός συγκεκριμένου ολοκληρωτισμού που είχε τις ρίζες του στην παράδοση και τη θρησκεία και υποτίθεται ότι αντανακλούσε τις προσδοκίες της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού που ήταν στο πλευρό του. Υπήρξαν προσπάθειες να πείσουν τον Φράνκο να υιοθετήσει μια παραλλαγή του ιταλικού πολιτικού μοντέλου, και του δόθηκαν σχετικές συμβουλές, αλλά αυτό οδήγησε μόνο στη διαβεβαίωση ότι το ισπανικό καθεστώς είχε μια εθνική ιδιαιτερότητα και ότι θα ήταν λάθος να το επιβάλει κανείς.

Εν τω μεταξύ, ο Φράνκο είχε εγκατασταθεί στο Μπούργος, στο Palacio de la Isla, και σύντομα τον ακολούθησαν ο Serrano Suñer και άλλοι στενοί συγγενείς της Carmen Polo. Η οικογένεια Φράνκο υιοθέτησε έναν επαρχιακό τρόπο ζωής και οι επισκέπτες εντυπωσιάστηκαν από το στυλ της “πανσιόν” που χαρακτήριζε αυτή τη φυλετική ομάδα. Στις επίσημες τελετές, ο επαρχιωτισμός του καθεστώτος ήταν ακόμη πιο εμφανής, με τις τελετουργίες των μαζών, των πάρτι και των φουσκωμένων λόγων.

Μεταξύ 1937 και 1938, ο εμφύλιος πόλεμος εισήλθε σε φάση πολέμου φθοράς, με τις εθνικιστικές δυνάμεις να κερδίζουν σταδιακά έδαφος. Στις 3 Ιουνίου 1937, ο στρατηγός Mola, ίσως ο μόνος πολιτικός αντίπαλος στην ανώτατη διοίκηση ικανός να αντισταθμίσει την επιρροή του Caudillo, πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα, ενισχύοντας περαιτέρω τη θέση του Φράνκο ως αδιαμφισβήτητου ηγέτη του Κινήματος. Σύμφωνα με τα λόγια του Γερμανού στρατηγού Wilhelm Faupel, του Γερμανού πρεσβευτή στη Σαλαμάνκα, “χωρίς αμφιβολία, ο Generalísimo αισθάνεται ανακουφισμένος από το θάνατο του στρατηγού Mola”, αλλά οι συνεργάτες του Mola δεν μπόρεσαν να βρουν κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι ο θάνατός του ήταν κάτι άλλο από ένα μοιραίο ατύχημα. Η διοίκηση του Βορρά θα περάσει τότε στον στρατηγό Dávila, έναν άνδρα που είχε γίνει απόλυτα πιστός στον Φράνκο. Ο Χίτλερ σχολίασε: “Η πραγματική τραγωδία για την Ισπανία ήταν ο θάνατος του Μόλα- ήταν ο πραγματικός εγκέφαλος, ο πραγματικός ηγέτης. Ο Φράνκο έφτασε στην κορυφή όπως ο Πόντιος Πιλάτος στο Σύμβολο της Πίστεως.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Νέρων

Εγγύηση της Εκκλησίας

Ο Καουντίγιο κατάφερε να εξασφαλίσει την άνευ όρων υποστήριξη της ισπανικής εκκλησίας και να ξεπεράσει την αρχική απροθυμία του Βατικανού, έως ότου αποκτήσει και την υποστήριξή του. Ο Φράνκο ήταν περήφανος που έλαβε τηλεγράφημα από τον Πάπα την ημέρα της νίκης. Ενόψει του αυξανόμενου καθολικού αισθήματος μεταξύ των ηγετών και του πληθυσμού της εθνικιστικής ζώνης, ο Φράνκο, από πεποίθηση ή στρατηγική, οδηγήθηκε να ζητήσει κατά προτεραιότητα την υποστήριξη του Πίου ΙΑ” και κυρίως του καρδινάλιου Πατσέλι, τότε καρδινάλιου υπουργού Εξωτερικών, ο οποίος καθόριζε την εξωτερική πολιτική της Αγίας Έδρας.

Ωστόσο, η Εκκλησία φοβήθηκε αρχικά μια παρέκκλιση γερμανικού τύπου, αλλά η μάζα του ισπανικού κλήρου είχε παράσχει ηθική υποστήριξη στους εξεγερμένους στρατιωτικούς από την αρχή, και οι επίσκοποι είχαν στη συνέχεια υποστηρίξει την ιερότητα του αγώνα, καθιστώντας τον “σταυροφορία”. Στις 29 Δεκεμβρίου 1936, ο Φράνκο και ο Αρχιεπίσκοπος Isidro Gomá κατέληξαν σε συμφωνία έξι σημείων που εγγυόταν πλήρη ελευθερία για όλες τις δραστηριότητες του κλήρου και συμφώνησαν να αποφύγουν κάθε αμοιβαία παρέμβαση στους τομείς της εκκλησίας και του κράτους. Οι παλιές δημόσιες επιδοτήσεις δεν αποκαταστάθηκαν αμέσως, αλλά ελήφθησαν πολλά μέτρα για την επιβολή των καθολικών κανόνων στον πολιτισμό και την εκπαίδευση, και όλη η μελλοντική ισπανική νομοθεσία έπρεπε να είναι συμβατή με το καθολικό δόγμα. Ο Φράνκο αποκατέστησε την Εκκλησία στα προ-δημοκρατικά της προνόμια και ανέλαβε να ανοικοδομήσει τα κατεστραμμένα θρησκευτικά κτίρια. Η μόνη αντιεκκλησιαστική νότα προήλθε από την πιο ριζοσπαστική φράξια της Falange.

Τελικά, το καθεστώς του έλαβε την έγκριση της Εκκλησίας μέσω μιας συλλογικής ποιμαντικής επιστολής με τίτλο “Προς τους επισκόπους όλου του κόσμου”, που συντάχθηκε από τον καρδινάλιο Γκόμα, υπογράφηκε από όλους τους επισκόπους εκτός από πέντε (και εξαιρουμένων εκείνων που δολοφονήθηκαν στη δημοκρατική ζώνη) και δημοσιεύθηκε με την έγκριση του Βατικανού την 1η Ιουλίου 1937. Το έγγραφο, στο οποίο εκτίθεται λεπτομερώς η θέση των ιεραρχών της ισπανικής εκκλησίας, αναγνωρίζει τη νομιμότητα του αγώνα των εθνικιστών, επιφυλάσσεται όμως για την έγκριση της συγκεκριμένης μορφής που έλαβε το καθεστώς του Φράνκο. Αν εξέθεσε την Εκκλησία στην Ισπανία για δεκαετίες, το κείμενο αυτό λειτουργεί επίσης ως αποκάλυψη των διαιρέσεων που είχε αρχίσει να προκαλεί στους Καθολικούς ο αγιασμός του Εμφυλίου Πολέμου, καθώς ορισμένοι επίσκοποι απείχαν από την υπογραφή του, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν άρεσε στον Πίο ΙΑ”. Είναι ενδεικτικό ότι η πρώτη τακτική κυβέρνηση προετοίμασε τον Εργατικό Χάρτη χωρίς να συμβουλευτεί το επισκοπείο, ενώ ένα διάταγμα της 21ης Απριλίου του ίδιου έτους επέβαλε την ενοποίηση των συνδικάτων, η οποία επηρέασε και τα καθολικά συνδικάτα.

Στις 23 Νοεμβρίου, ο καρδινάλιος Γκόμα δημοσίευσε μια ποιμαντική επιστολή στην οποία εξίσωνε τον εθνικιστικό αγώνα με την υπεράσπιση του καθολικισμού έναντι του κομμουνισμού και της μασονίας και στη συνέχεια ξεκίνησε μια περιοδεία στην Ευρώπη για να πείσει τον καθολικό κόσμο. Στη συνέχεια, ο Πίος ΧΙΙ έστειλε την αποστολική του ευλογία στον Φράνκο, επικυρώνοντας την πλήρη προσωπική ταύτιση του Φράνκο με την Εκκλησία, και επιβεβαίωσε τον καρδινάλιο Γκόμα ως επίσημο εκπρόσωπο της Αγίας Έδρας. Αυτή η υποστήριξη του Πάπα άνοιξε έναν τρίτο δρόμο μεταξύ φασισμού και κομμουνισμού, αυτόν της υπεράσπισης των αξιών της Δύσης και του Χριστιανισμού, και κέρδισε την υποστήριξη του Φράνκο μεταξύ των καθολικών στις δυτικές δημοκρατίες. Γενικότερα όμως, επισημαίνει η Andrée Bachoud, ο Φράνκο, ευνοώντας φαινομενικά τις τρεις μεγάλες αποκαλυφθείσες θρησκείες, πήγε κόντρα στις κυρίαρχες ιδεολογίες, αλλά και “η στάση του απέναντι στους Εβραίους του Μαρόκου, η βοήθεια που παρείχε κατά τη διάρκεια του πολέμου στους Σεφαραδίτες Εβραίους και στη συνέχεια η προσπάθεια που κατέβαλε απέναντι στον αραβικό κόσμο και το Ισλάμ δείχνουν την ανησυχία του να αγκυροβολήσει τον εαυτό του σε έναν ανιστορικό χώρο και να επιβεβαιώσει τη μονιμότητα μιας θρησκευτικής πνευματικότητας που καθιστά όλες τις πολιτικές θέσεις ενδεχόμενες και κοινότυπες.

Η Εκκλησία παραχώρησε στον Φράνκο το προνόμιο να εισέρχεται και να εξέρχεται από τις εκκλησίες κάτω από στέγαστρο, ως πρόσωπο με ιερή υπόσταση. Μετά την πτώση της Μάλαγα στις 7 Φεβρουαρίου 1937, ο Φράνκο πήρε το δεξί χέρι της Αγίας Τερέζας, ένα λείψανο που θα τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Τζον Λένον

Αποτυχημένη επίθεση κατά της Μαδρίτης

Δεδομένου ότι ο Φράνκο είχε αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στην ενίσχυση της θέσης του στην εξουσία κατά τις δύο εβδομάδες που ακολούθησαν τον διορισμό του, τα στρατεύματά του έπρεπε να περιμένουν μέχρι τις 18 Οκτωβρίου 1936 για να προετοιμαστούν επαρκώς για την επίθεση εναντίον της πρωτεύουσας. Στις 15 Οκτωβρίου, τα πρώτα σοβιετικά όπλα άρχισαν να καταφθάνουν στο λιμάνι της Καρθαγένης: 108 βομβαρδιστικά, 50 άρματα μάχης και 20 τεθωρακισμένα οχήματα, τα οποία κατευθύνθηκαν προς τη Μαδρίτη, θέτοντας για λίγο τον στρατό της Δημοκρατίας στο ίδιο επίπεδο με τις δυνάμεις του Φράνκο. Από εκεί και πέρα, θα εφαρμοζόταν ένας νέος τύπος πολέμου: προηγουμένως, τα αφρικανικά στρατεύματα είχαν προχωρήσει εναντίον ανεπαρκώς εξοπλισμένων πολιτοφυλάκων και ενός στρατού, ορισμένα από τα μέλη του οποίου είχαν ελάχιστη στρατιωτική εμπειρία – ένας τύπος πολέμου που δεν διέφερε από τους αποικιακούς πολέμους, στους οποίους ο Φράνκο, η Λεγεώνα και τα τακτικά στρατεύματα των ντόπιων είχαν μακρά πρακτική. Μετά την άφιξη των σοβιετικών εξοπλισμών και την παρουσία ιταλικών και γερμανικών στρατευμάτων, επρόκειτο πλέον για έναν πόλεμο μετώπων, στον οποίο οι εξοπλισμοί αυτοί έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Φαίνεται ότι ο Φράνκο, εγκλωβισμένος στον στρατηγικό κόσμο του Μεγάλου Πολέμου, δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί σε αυτή τη νέα κατάσταση. Στις 6 Νοεμβρίου, ο στρατός του Φράνκο βρισκόταν μπροστά από τη Μαδρίτη, έτοιμος για την τελική επίθεση. Την ίδια ημέρα, η κυβέρνηση της Δημοκρατίας έφυγε βιαστικά από την πρωτεύουσα για τη Βαλένθια και στο στρατόπεδο του Φράνκο προφητεύτηκε ότι θα ήταν θέμα ωρών να φτάσουν τα στρατεύματα στην Puerta del Sol, το εμβληματικό κέντρο της πόλης.

Στην πραγματικότητα, η κόπωση είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή στις εθνικιστικές φάλαγγες, όπως και η ανάγκη για καλύτερο οπλισμό και εφεδρείες. Η έλλειψη πυρομαχικών δεν μπορούσε να επιλυθεί μέχρι τον Οκτώβριο. Από την άλλη πλευρά, οι στρατιωτικές πληροφορίες του Φράνκο ήταν ανεπαρκείς και είναι πιθανό να μην γνώριζε ούτε ότι η δημοκρατική πλευρά συγκροτούσε ταξιαρχίες πεζικού ως μέρος ενός νέου τακτικού στρατού, ούτε την επικείμενη άφιξη στο μέτωπο της Μαδρίτης μιας σημαντικής ποσότητας σύγχρονων σοβιετικών όπλων, με ειδικούς για το χειρισμό τους. Ο Φράνκο επέλεξε την πιο άμεση διαδρομή, από τα νοτιοδυτικά, ενώ ορισμένοι από τους διοικητές του, συμπεριλαμβανομένου του Juan Yagüe, θα προτιμούσαν να κατευθυνθούν πρώτα βόρεια ή βορειοδυτικά και στη συνέχεια να επιτεθούν στην πρωτεύουσα από τα βουνά.

Στις 8 Νοεμβρίου 1936 άρχισε η μάχη της Μαδρίτης, στην οποία ο στρατός του Φράνκο, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Βαρέλα, αντιμετώπισε ένα ετερόκλητο συνονθύλευμα μαχητών υπό τη διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Vicente Rojo Lluch. Παρόλο που ο στρατός του Φράνκο κατάφερε να διασχίσει τον ποταμό Μανζανάρες και να καταλάβει αρκετές απομακρυσμένες περιοχές, τελικά απωθήθηκε σε μάχες σώμα με σώμα, κυρίως στην Πανεπιστημιούπολη. Στις 23 Νοεμβρίου, μετά από πολλές προσπάθειες από τα δυτικά και παρά την υποστήριξη από τις 12 Νοεμβρίου των γερμανικών αεροσκαφών της Λεγεώνας Κόνδορα, ο Φράνκο αναγκάστηκε να διατάξει τη διακοπή της επίθεσης και να αναγνωρίσει την αποτυχία της. Χάρη στην αντίσταση της Μαδρίτης, η Δημοκρατία μπόρεσε να αναχαιτίσει την προέλαση του Φράνκο για περισσότερο από δύο χρόνια. Η υπεράσπιση της Μαδρίτης ήταν η πρώτη, και στην πραγματικότητα η μοναδική, νίκη του Λαϊκού Στρατού και έδωσε το στίγμα ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος θα μετατρεπόταν σε έναν μακρύ πόλεμο φθοράς, ανατρέποντας το σχέδιο των εθνικιστών για μια σχετικά γρήγορη νίκη.

Ο Φράνκο είχε καυχηθεί υπερβολικά για έναν επικείμενο θρίαμβο, ώστε να γίνει αποδεκτή η θέση μιας υπολογισμένης ήττας. Γεγονός παραμένει ότι αυτή η ήττα θα τον εξυπηρετούσε τελικά, αφενός στρατιωτικά, αφού οι Ιταλοί και Γερμανοί σύμμαχοί του δεν μπορούσαν παρά να προβλέψουν τη συντριβή μιας πλευράς για την οποία είχαν εμπλακεί, με τους Γερμανούς να παραιτούνται από την αποστολή πρόσθετου εξοπλισμού και τους Ιταλούς από την υπογραφή συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας, Δεύτερον, σε πολιτικό επίπεδο, αφού η ήττα αυτή ευνόησε τη δημιουργία ενός κρατικού μηχανισμού που, σε περίπτωση άμεσης νίκης, θα ήταν αδιανόητη και έδωσε στον Φράνκο τον χρόνο να κόψει κάθε ίχνος πολιτικής αντιπολίτευσης και να προχωρήσει σε εκκαθάριση, Τελικά, οι πολιτοφυλακές των Καρλιστών και των Φαλαγγιτών, που αντιστέκονταν στον έλεγχο του Φράνκο, αναγκάστηκαν να συγχωνευθούν.

Αυτή η ήττα στη Μαδρίτη οδήγησε επίσης στην οριστική διεθνοποίηση της σύγκρουσης. Οι Γερμανοί ανησυχούσαν για τον τρόπο με τον οποίο διεξάγονταν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, ιδίως επειδή ο Caudillo δεν έκανε τον κόπο να τους συμβουλευτεί και ουσιαστικά ανέλαβε μόνος του την πολιτική και στρατιωτική διεύθυνση της ζώνης του, βασιζόμενος σε λίγους αξιόπιστους συμβούλους. Πάνω απ” όλα, προσπάθησε να δημιουργήσει δομές και συμμαχίες που θα τον προστάτευαν από την υπερβολική ανάμειξη των ξένων δυνάμεων και των πολιτικών κομμάτων που υποστήριζαν το καθεστώς στις υποθέσεις του ισπανικού κράτους. Προς τα τέλη Οκτωβρίου, η Γερμανία έστειλε τον ναύαρχο Βίλχελμ Κανάρις και τον στρατηγό Ούγκο Σπέρλε στη Σαλαμάνκα για να προσδιορίσουν τους λόγους των δυσκολιών του Φράνκο στις προσπάθειές του να κατακτήσει τη Μαδρίτη. Ως αποτέλεσμα, ο Γερμανός υπουργός Πολέμου έδωσε εντολή στον Sperrle να δώσει στον Φράνκο να καταλάβει “δυναμικά” ότι η “συνήθης και αναποφάσιστη” τακτική μάχης του τον εμπόδιζε να εκμεταλλευτεί την αεροπορική και εδαφική του υπεροχή, η οποία θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις θέσεις που είχε κατακτήσει.

Έκτοτε, η Γερμανία αύξησε τη στρατιωτική της βοήθεια υπό τον όρο, τον οποίο αποδέχθηκε ο Φράνκο, ότι οι γερμανικές δυνάμεις θα τελούσαν υπό τη διοίκηση Γερμανών αξιωματικών. Στις αρχές Νοεμβρίου, η Λεγεώνα Κόνδορας βρισκόταν ήδη στην Ισπανία υπό τη διοίκηση του στρατηγού Sperrle. Μία από τις πρώτες αποστολές του κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Μαδρίτης ήταν ο μαζικός βομβαρδισμός εργατικών συνοικιών, καθώς οι Γερμανοί ήθελαν να εκτιμήσουν τον τρόμο που προκαλούσαν στον πληθυσμό οι βομβαρδισμοί αυτοί, ενώ έπαιξε ρόλο και στον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα, όπου, ενεργώντας ανεξάρτητα από το επιτελείο του Φράνκο, οι Γερμανοί επέλεξαν αυτόν τον εντελώς απροστάτευτο στόχο, προκειμένου να δοκιμάσουν την ικανότητά τους να αποθαρρύνουν. Περισσότερα γερμανικά στρατεύματα, εξοπλισμένα με άρματα μάχης, οχήματα μάχης και βομβαρδιστικά, έφτασαν στη Σεβίλλη και στις 26 Νοεμβρίου μονάδες 6.000 ανδρών, αεροσκάφη, πυροβολικό και τεθωρακισμένα οχήματα αποβιβάστηκαν στο Κάντιθ. Ο Μουσολίνι, ο οποίος επίσης ενίσχυσε την υποστήριξή του, κατηγόρησε τον Φράνκο για την αποτυχία των τελευταίων επιχειρήσεων και, στις 6 Δεκεμβρίου 1936, διόρισε μονομερώς τον στρατηγό Μάριο Ροάτα ως αρχιστράτηγο όλων των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων που επιχειρούσαν στην Ισπανία και εκείνων που θα μπορούσαν να έρθουν να τις βοηθήσουν στο μέλλον.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Αυστριακή Αυτοκρατορία

Διπλωματικοί ελιγμοί και διεθνοποίηση της σύγκρουσης

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Φράνκο προσπάθησε πάνω απ” όλα να μετατρέψει τη στάση αναμονής των άλλων εθνών σε επίσημη αναγνώριση, προσπαθώντας ιδίως να επιτύχει τον χαρακτηρισμό της εθνικιστικής ζώνης ως εμπόλεμης, ο οποίος θα είχε ως νομική συνέπεια την αναγνώρισή της ως κράτος. Στις 18 Νοεμβρίου 1936, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι αναγνώρισαν το νέο καθεστώς Φράνκο ως τη μόνη νόμιμη κυβέρνηση στην Ισπανία. Δέκα ημέρες αργότερα, ο Φράνκο υπέγραψε μυστική συνθήκη με τον Μουσολίνι, στην οποία οι δύο πλευρές υποσχέθηκαν αμοιβαία υποστήριξη, συμβουλές και φιλία, ενώ η καθεμία δεσμεύτηκε να μην επιτρέψει ποτέ να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε τμήμα της επικράτειάς της από τρίτη δύναμη εναντίον της άλλης. Η συνθήκη αυτή σηματοδότησε την αρχή της ιταλικής υποστήριξης που θα αυξανόταν στη συνέχεια, αν και ο Φράνκο ζήτησε μόνο όπλα και αεροπορική ισχύ και δυσανασχέτησε με την άφιξη αυξανόμενου αριθμού στρατευμάτων πεζικού αμφιβόλου ποιότητας. Ο Χίτλερ έμεινε στο περιθώριο επειδή, σε αντίθεση με την Ιταλία, δεν είχε συγκεκριμένα συμφέροντα ή φιλοδοξίες στην περιοχή. Στα τέλη του 1936, ο Χίτλερ σχολίασε ότι για τη Γερμανία η πιο χρήσιμη πτυχή του Ισπανικού Πολέμου ήταν ότι αποσπούσε την προσοχή των άλλων δυνάμεων από τις γερμανικές δραστηριότητες στην Κεντρική Ευρώπη και ότι ήταν επομένως επιθυμητή η παράταση της σύγκρουσης, υπό την προϋπόθεση ότι ο Φράνκο θα αναδεικνυόταν νικητής στο τέλος.

Η Δημοκρατία, από την πλευρά της, είχε χάσει τους φυσικούς εξωτερικούς υποστηρικτές της, οι οποίοι ανησυχούσαν για την αποτυχία της εξουσίας της απέναντι σε φανατικούς επαναστάτες μαχητές που βρίσκονταν στη δίνη μιας δολοφονικής τρέλας. Η θέση των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, η οποία διαμορφώθηκε το φθινόπωρο του 1936, ήταν να αποφύγουν να αναλάβουν οποιοδήποτε ρίσκο, να χρονοτριβήσουν και να αφήσουν τους Ισπανούς να λύσουν τις διαφορές τους μεταξύ τους, με το σκεπτικό ότι η εμπειρία του Πρίμο ντε Ριβέρα είχε δείξει ότι ο φασισμός δεν πήγαινε καλά στη χώρα αυτή. Στη Γαλλία, οι μαχητικές ομάδες των ενόπλων δυνάμεων και μέρος της μεσαίας τάξης ήταν αποφασισμένες να αντιταχθούν με τη βία σε οποιαδήποτε υποστήριξη προς τους “Κόκκινους”. Οι δημοκρατικοί, εγκαταλελειμμένοι έτσι από τις δημοκρατίες, περιορίστηκαν να βασίζονται στη σοβιετική υποστήριξη και κηδεμονία, γεγονός που λειτούργησε υπέρ του Φράνκο, ο οποίος, επικαλούμενος τη συγκρότηση ενός συντηρητικού μετώπου, μπόρεσε να εκμεταλλευτεί τη στάση του Ηνωμένου Βασιλείου και της γαλλικής σκληρής δεξιάς και να αναδειχθεί ως ο αρχιτέκτονας ενός αντικομμουνιστικού και χριστιανικού γεωγραφικού συνόλου. Έτσι, όταν η Γαλλία του Λεόν Μπλουμ, υπό τη βρετανική πίεση, πρότεινε ένα σύμφωνο μη επέμβασης μεταξύ των κρατών στην ισπανική σύγκρουση, οι περισσότερες από τις ενδιαφερόμενες δημοκρατίες ανακουφίστηκαν. Συνεπώς, ο Φράνκο μπορούσε να υπολογίζει στη δέσμευση των φιλικών χωρών και στην παθητικότητα των εχθρών του.

Εκτός από τη Γερμανία και την Ιταλία, ο Φράνκο μπορούσε επίσης να στηριχθεί στην Αγία Έδρα. Η συλλογική επιστολή των επισκόπων, που δημοσιεύθηκε την 1η Ιουλίου 1937 και την οποία ακολούθησε η αναγνώριση του καθεστώτος από τον Πάπα, είχε διεθνή αντίκτυπο και, χωρίς να πείσει όλους τους καθολικούς που βρίσκονταν έξω, συνέβαλε στο να εμπεδωθούν αμφιβολίες στο μυαλό τους και να εξασθενήσει η καλοσύνη τους προς τους Ισπανούς Ρεπουμπλικάνους.

Ταυτόχρονα, ο Φράνκο εργάστηκε για να αναγνωριστεί η κυβέρνησή του από την Αγγλία και τη Γαλλία, των οποίων την κυβέρνηση περίμενε να αλλάξει: “τα κόμματα της Δεξιάς βρίσκονται σε στενή επαφή μαζί μου, ο Πεταίν είναι φίλος μας, φίλος μου και σεβαστός μου δάσκαλος”, δήλωσε. Από τον Ιούνιο του 1937 και μετά, παίζοντας με την ισορροπία δυνάμεων, πρότεινε την επιστροφή όλων των ξένων εθελοντών στις αντίστοιχες χώρες τους και απαίτησε την ουδετερότητα των λιγότερο αφοσιωμένων χωρών, της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, με το πρόσχημα ότι αυτό θα του επέτρεπε να νικήσει εύκολα τους αντιπάλους του και ίσως και να απαλλαγεί από ορισμένες συμμαχίες που είχε συνάψει- με αυτόν τον τρόπο, ο Φράνκο έπαιξε με τον φόβο της Γαλλίας να έχει σύμμαχο τη Γερμανία στη νότια πλευρά της. Πολλαπλασίασε έτσι τις εκδηλώσεις κατευνασμού του προς τις δημοκρατίες, ενώ ο καρδινάλιος Pacelli τους διαβεβαίωνε ότι ο Φράνκο ήταν υπέρ της απόσυρσης των ξένων εθελοντών, εχθρικός προς τη διείσδυση του Χίτλερ στην Ισπανία και προσκολλημένος στην ανεξαρτησία της χώρας του.

Αφού η Αγγλία έστειλε επίσημο αντιπρόσωπο στο Μπούργκος και ο Δούκας της Άλμπα είχε διαπιστευτεί σε αντάλλαγμα, η συνεργασία του Ηνωμένου Βασιλείου με τον Φράνκο είχε γίνει αναμφισβήτητη. “Ο Φράνκο”, έγραψε η Andrée Bachoud, “έβγαλε τα νήματα ενός συνόλου που προφανώς αισθανόταν καλά, δοσολογώντας επιδέξια, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, τις ικανοποιήσεις που παρείχε στο ένα και στο άλλο. Διαθέτει μια σφαιρική αντίληψη των διαφόρων επιπέδων αλληλεπίδρασης, η οποία προστίθεται σε μια επιστήμη των βαθιών προθέσεων των συνομιλητών του και των ορίων που δεν πρόκειται να υπερβούν. Έχει αρκετούς εκπροσώπους στους οποίους αφήνει ένα ορισμένο περιθώριο έκφρασης και των οποίων η κύρια λειτουργία είναι να ικανοποιούν τις προσδοκίες των συνομιλητών τους. Από την άλλη πλευρά, οι Ρεπουμπλικάνοι συνέχισαν να τιμωρούνται από την απροθυμία των Σοβιετικών να είναι με το μέρος τους.

Την πώληση του άνθρακα στη Βρετανία ακολούθησε στις 9 Οκτωβρίου 1937 ένα διάταγμα με το οποίο ακυρώθηκαν όλες οι παραχωρήσεις μεταλλείων που είχαν γίνει σε ξένους πριν από το 1936, δίνοντας ξανά στον Φράνκο τον έλεγχο αυτού του κρίσιμου τομέα και επιτρέποντάς του να συγκεντρώσει το απαραίτητο συνάλλαγμα για τον πόλεμο, ενώ παράλληλα διεύρυνε το πεδίο των διεθνών σχέσεών του.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Νέρβας

Ιταλικά και γερμανικά σχόλια

Ο Φράνκο δεν βιαζόταν να προσαρμόσει το νέο του καθεστώς στα πρότυπα του φασισμού και είχε τεταμένες σχέσεις με τον Γερμανό πρέσβη Βίλχελμ Φάουπελ, ο οποίος τον εξόργιζε με το “υπερβολικό και συχνά ανεπιθύμητο ενδιαφέρον” του για τις ισπανικές υποθέσεις. Το συμφέρον της Γερμανίας και της Ιταλίας ήταν να αναγκάσουν τους Ισπανούς εθνικιστές να δεσμευτούν στο πλευρό τους, συμβάλλοντας όσο το δυνατόν περισσότερο στη νίκη τους και εμπλέκοντας έτσι όλο και περισσότερο τον εμφύλιο πόλεμο. Ο πόλεμος διήρκεσε πέρα από κάθε στρατιωτική λογική και η αβεβαιότητα της έκβασης των μαχών ώθησε την Ιταλία και τη Γερμανία να αυξήσουν την εμπλοκή τους, αψηφώντας τις συμβάσεις της Επιτροπής Μη Επέμβασης. Ταυτόχρονα, ο Φράνκο προσπάθησε να παρουσιάσει τον εαυτό του στα μάτια των δημοκρατιών ως τον απόστολο μιας συμφιλίωσης που τελικά θα έθετε στο περιθώριο αυτούς τους δύο συμμάχους.

Από στρατιωτική άποψη, ο Μουσολίνι και οι Ιταλοί και Γερμανοί διοικητές επέκριναν τον Φράνκο για τη βραδύτητα των επιχειρήσεών του, αλλά ο Καουντίγιο δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, αφού η στρατιωτική του οργάνωση δεν είχε ποτέ την απαραίτητη αποτελεσματικότητα για να ενεργεί με μεγαλύτερη ταχύτητα και ευελιξία. Επιπλέον, στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, δεν υπήρχε μόνο ο εχθρός στο πεδίο της μάχης, αλλά και ένας σημαντικός εχθρικός πληθυσμός. Επομένως, ο Φράνκο δεν μπορούσε να περιοριστεί στο να χτυπήσει τον εχθρό σε ένα μόνο μέτωπο και έπρεπε να προχωρήσει βήμα προς βήμα, μεθοδικά, και να εδραιώσει κάθε προέλαση, επαρχία προς επαρχία. Η ιταλική στρατηγική της επιβολής μιας γρήγορης νίκης ερχόταν επομένως σε σύγκρουση με εκείνη του Φράνκο, ο οποίος προτιμούσε μια αργή προέλαση και μια συστηματική κατάληψη του εδάφους, συνοδευόμενη από μια αναγκαία εκκαθάριση και μια πολύ καλή εδραίωση των κεκτημένων θέσεων, παρά μια γρήγορη ήττα των εχθρικών στρατών που θα άφηνε τη χώρα μολυσμένη από αντιπάλους. Ο Γερμανός στρατηγός Wilhelm Faupel σχολίασε ότι “η στρατιωτική εκπαίδευση και εμπειρία του Φράνκο δεν τον καθιστούσαν κατάλληλο για τη διεύθυνση επιχειρήσεων της παρούσας κλίμακας”- και ο Ιταλός στρατηγός Mario Roatta ανέφερε σε τηλεγράφημα προς τον Μουσολίνι ότι “το επιτελείο του Φράνκο ήταν ανίκανο να οργανώσει μια επιχείρηση κατάλληλη για πόλεμο μεγάλης κλίμακας”. Ιδιαιτέρως, οι Ιταλοί όχι μόνο επιτέθηκαν σαρκαστικά στον στρατηγό Φράνκο στρατιωτικά, αλλά κατήγγειλαν και την ένταση της καταστολής στην εθνική ζώνη, την οποία θεωρούσαν απάνθρωπη και αδικαιολόγητη. Σύμφωνα με τον Paul Preston, “το να κρίνουμε τον Φράνκο με βάση την ικανότητά του να αναπτύσσει μια κομψή και αιχμηρή στρατηγική είναι σαν να παρεξηγούμε το θέμα. Πέτυχε τη νίκη στον Εμφύλιο Πόλεμο με τον τρόπο και το χρονοδιάγραμμα που ο ίδιος ήθελε και προτιμούσε. Περισσότερο απ” αυτό, με τη νίκη αυτή πέτυχε αυτό που λαχταρούσε περισσότερο: την πολιτική εξουσία για να ξαναφτιάξει την Ισπανία κατά το δικό του πρότυπο, χωρίς να εμποδίζεται από τους εχθρούς του στα αριστερά και τους αντιπάλους του στα δεξιά.

Αργότερα, τον Ιανουάριο του 1937, ο Φράνκο θα αναγκαστεί να αποδεχτεί ένα κοινό γερμανοϊταλικό γενικό επιτελείο και να δεχτεί δέκα ιταλούς και γερμανούς αξιωματικούς στο δικό του επιτελείο, καθώς και να υιοθετήσει τις στρατιωτικές στρατηγικές που επεξεργάστηκαν γι” αυτόν κυρίως οι ιταλοί στρατηγοί. Ο Φράνκο δέχτηκε απρόθυμα όλες αυτές τις εντολές. Απέναντι στις απαιτήσεις του Ιταλού αντισυνταγματάρχη Emilio Faldella, δήλωσε:

“Συνολικά, τα ιταλικά στρατεύματα στάλθηκαν εδώ χωρίς να ζητήσουν την άδειά μου. Πρώτον, μου είπαν ότι θα έρθουν λόχοι εθελοντών για να ενταχθούν στα ισπανικά τάγματα. Στη συνέχεια με ρώτησαν αν θα μπορούσαν να σχηματίσουν ανεξάρτητα τάγματα για λογαριασμό τους, και συμφώνησα. Στη συνέχεια έφτασαν υψηλόβαθμοι αξιωματικοί και στρατηγοί για να τους διοικήσουν και, τέλος, άρχισαν να καταφθάνουν μονάδες που είχαν ήδη σχηματιστεί. Τώρα θέλετε να με αναγκάσετε να τους επιτρέψω να πολεμήσουν μαζί υπό τον στρατηγό Roatta, ενώ τα σχέδιά μου ήταν πολύ διαφορετικά.

Στους Γερμανούς και Ιταλούς επικριτές προστέθηκαν και Ισπανοί στρατηγοί που βρίσκονταν πολύ κοντά του, μεταξύ των οποίων και ο Κιντελάν. Όλοι συμφωνούσαν ότι ο Φράνκο, σε κρίσιμες στιγμές, έπαιρνε αποφάσεις αργά, από υπερβολική σύνεση- συμφωνούσαν επίσης στην κριτική του για την τάση του να αποσπά στρατεύματα από σημαντικούς στρατηγικούς στόχους. Ο στρατηγός Sanjurjo είχε ήδη δηλώσει μερικά χρόνια νωρίτερα ότι “απέχει πολύ από το να είναι Ναπολέων”.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Φαϊζάλ Α΄ του Ιράκ

Συνέχιση του πολέμου και εθνικιστικές εξελίξεις

Τους πρώτους έξι μήνες, ο Φράνκο προσπάθησε να διατηρήσει το πλεονέκτημά του βασιζόμενος στις καλύτερες μονάδες του στρατού του, τις Regulares και τη Legion, περίπου 20.000 άνδρες. Όπως και οι Ρεπουμπλικάνοι, οι Εθνικιστές κινητοποίησαν αποσπάσματα πολιτοφυλάκων, κυρίως Φαλαγγιτών και Καρλιστών, και στις 5 Αυγούστου 1936 ενσωμάτωσαν στις τάξεις τους όλους τους στρατεύσιμους από το 1933 έως το 1935- επιπλέον, δημιουργήθηκαν νέα προγράμματα εκπαίδευσης αξιωματικών.

Μόλις έθεσαν υπό τον έλεγχό τους την τάδε περιοχή, τα στρατεύματα του Φράνκο άσκησαν σκληρή καταστολή, στην οποία ακόμη και οι Γερμανοί και οι Ιταλοί σύμμαχοι εξέφρασαν την αντίθεσή τους. Ως αποτέλεσμα των διαμαρτυριών, οι αδιάκριτες δολοφονίες ανταλλάχθηκαν με συνοπτικές εκτελέσεις μετά από ένα πολεμικό συμβούλιο, το οποίο δεν έκανε σχεδόν καμία διαφορά. Ο Serrano Súñer και ο Dionisio Ridruejo διαπίστωσαν αργότερα ότι ο Caudillo κανόνισε να φτάσουν στον ίδιο οι αιτήσεις χάριτος για τις εν λόγω θανατικές καταδίκες μόνο μετά την εκτέλεσή τους. Από την άλλη πλευρά, ο Φράνκο υποχώρησε στα αιτήματα του καρδινάλιου Γκόμα να σταματήσουν οι εκτελέσεις καθολικών ιερέων που εμπλέκονταν στον βασκικό εθνικισμό.

Μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου 1937, η μάχη της Γουαδαλαχάρα και ο βομβαρδισμός της Γκερνίκα έλαβαν χώρα διαδοχικά. Η πρώτη ήταν μια πρωτοβουλία του ιταλικού Corpo Truppe Volontarie (CTV), η οποία πραγματοποιήθηκε με στόχο την ανακούφιση του μετώπου της Μαδρίτης με μια επίθεση στη Γουαδαλαχάρα, αλλά κατέληξε σε μια καταστροφική ήττα. Ο Φράνκο ενέκρινε την επιχείρηση, υποσχόμενος να συμμετάσχει στην επίθεση, αλλά – σε εκδίκηση για την ιταλική αλαζονεία κατά την κατάκτηση της Μάλαγα – ανέβαλε στη συνέχεια τη βοήθειά του προς τους Ιταλούς εθελοντές, οι οποίοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μετά από βαριές απώλειες. Η αποτυχία αυτή βοήθησε τον Φράνκο να απελευθερωθεί από την ξένη κηδεμονία, ενώ το CTV, μειωμένο και αναμορφωμένο, έπαψε να ενεργεί ως αυτόνομο σώμα ξένου στρατού και εντάχθηκε υπό τη γενική διοίκηση του Φράνκο.

Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα, που αποσκοπούσε στην αποθάρρυνση του εχθρού, πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 1937 από τη γερμανική λεγεώνα Κόνδορας υπό τη διοίκηση του συνταγματάρχη Wolfram von Richthofen και ήταν μέρος της επίθεσης κατά της Χώρας των Βάσκων- η επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή της πόλης της Γκουέρνικα και τον απολογισμό 1.645 θυμάτων μεταξύ των αμάχων. Η επίθεση σε έναν ανυπεράσπιστο πληθυσμό προκάλεσε διεθνές σκάνδαλο και απαθανατίστηκε από τον Πάμπλο Πικάσο στον πίνακά του Guernica. Η ενέργεια αυτή, ενώ υπονόμευσε την τιμή του γερμανικού στρατού, έβλαψε επίσης την υπόθεση του εθνικιστικού στρατοπέδου. Ο ίδιος ο Φράνκο δεν γνώριζε εκ των προτέρων για την επίθεση, καθώς οι λεπτομέρειες των καθημερινών επιχειρήσεων της βόρειας εκστρατείας δεν έφταναν απαραίτητα στο αρχηγείο του, αν και θα πρέπει να ήταν γνωστές στη Μόλα και το Κιντελάν. Αντί όμως να αναγνωρίσουν τα γεγονότα, οι εθνικιστικές αρχές απέφυγαν το ζήτημα ή ακόμη και αρνήθηκαν ότι ο βομβαρδισμός είχε πραγματοποιηθεί, ισχυριζόμενες ότι οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης είχαν τεθεί από τους αναρχικούς κατά την υποχώρησή τους (όπως είχε συμβεί στο Ιρούν τον Σεπτέμβριο του 1936). Ενώ ο Χίτλερ επέμενε να απαλλάξει ο Φράνκο τη Λεγεώνα Κόνδορα, ο Φράνκο διέταξε τον Κιντελάν να στείλει το ακόλουθο μήνυμα στον διοικητή Ριχτχόφεν:

“Κατόπιν συμβουλής του Στρατηγού, ενημερώνω την Εξοχότητά σας ότι καμία ανοικτή τοποθεσία χωρίς στρατεύματα ή στρατιωτικές βιομηχανίες δεν θα βομβαρδίζεται πλέον χωρίς ρητή εντολή του Στρατηγού ή του Αρχιστρατήγου της Πολεμικής Αεροπορίας. Εξαιρούνται φυσικά οι άμεσοι τακτικοί στόχοι του πεδίου της μάχης.

Στις 19 Ιουνίου 1937, ο εθνικιστικός στρατός εισήλθε στο Μπιλμπάο, με ελάχιστη αντίσταση, και μπόρεσε έτσι να καταλάβει την ισχυρή βιομηχανία των Βάσκων και να ενισχύσει τον στρατιωτικό εφοδιασμό της. Στη συνέχεια ο Φράνκο μετέφερε το αρχηγείο του στο Μπούργκος. Στις 26 Αυγούστου, οι δυνάμεις του Φράνκο πήραν τον έλεγχο του Σανταντέρ και την ίδια ημέρα ο βασκικός στρατός, που είχε υποχωρήσει στην Κανταβρία, παραδόθηκε στα ιταλικά στρατεύματα με την υπόσχεση ότι δεν θα υποστεί αντίποινα- ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι Βάσκοι εθνικιστές ήταν γενικά συντηρητικοί και καθολικοί, ο Φράνκο ανάγκασε τον Ιταλό στρατηγό Ettore Bastico να παραδώσει τους αιχμαλώτους, οι οποίοι στη συνέχεια καταδικάστηκαν σε θάνατο. Αυτή η διπροσωπία και η σκληρότητα του Φράνκο τρόμαξε τους Ιταλούς.

Μετά την κατάκτηση της Βισκαΐας και της Κανταβρίας, οι εθνικιστές εισέβαλαν στην Αστούρια και, στις 21 Οκτωβρίου 1937, κατέλαβαν τη Χιχόν και την Αβίλες. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, η πολεμική αεροπορία του Φράνκο έριξε ένα μείγμα εμπρηστικών βομβών και καυσίμων, μια πρόγευση της μελλοντικής ναπάλμ. Στις 16 Οκτωβρίου 1936, ο Φράνκο έστειλε ένα τάγμα της Λεγεώνας των Ξένων και τακτικό στρατό για να απελευθερώσει το Οβιέδο, το οποίο ήταν περικυκλωμένο από τους Ρεπουμπλικάνους. Με την ευκαιρία αυτή, ο Φράνκο εξέδωσε μια οδηγία με την οποία καθόριζε τη στρατηγική και τακτική του γραμμή καθ” όλη τη διάρκεια του πολέμου: κανένα δευτερεύον μέτωπο δεν έπρεπε ποτέ να εγκαταλειφθεί. Η μακρά και αργή κατάκτηση της Αστούριας, μια χαρακτηριστική επιχείρηση του Φράνκο, πέτυχε μια απόλυτη νίκη με πολύ λίγες απώλειες και ακολουθήθηκε από μια ισχυρή καταστολή. Παρόλο που το αυστηρό σύστημα των στρατιωτικών δικαστηρίων που είχε θεσπίσει ο Φράνκο στις αρχές του 1937 μείωσε τον αριθμό των μαζικών εκτελέσεων, εντούτοις έγιναν τουλάχιστον 2.000 εκτελέσεις στην Αστούριας, αναλογικά πολύ περισσότερες από ό,τι μετά την κατάκτηση της Χώρας των Βάσκων και του Σανταντέρ.

Χάρη στις νίκες στο βορρά, που επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη γερμανική αεροπορική δύναμη, ο Φράνκο κατάφερε παραδόξως να απελευθερωθεί από την κηδεμονία του Χίτλερ, καθώς είχε καταφέρει να πάρει στα χέρια του τον άνθρακα στις μεγάλες λεκάνες εξόρυξης της περιοχής και μπορούσε πλέον να τον πουλήσει στους Βρετανούς, οι οποίοι είχαν μεγάλη ζήτηση, και έτσι να αρχίσει να ανανεώνει τις σχέσεις μαζί τους.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Θεοδώρα (αυτοκράτειρα)

Πρώτη κυβέρνηση (Ιανουάριος 1938)

Στις 30 Ιανουαρίου 1938, ο Φράνκο συγκρότησε την πρώτη του τακτική κυβέρνηση, η οποία επρόκειτο να αντικαταστήσει την Τεχνική Χούντα. Ο Φράνκο είχε φροντίσει να συμπεριλάβει τις διάφορες συνιστώσες του εθνικιστικού συνασπισμού, με τα έντεκα υπουργεία να κατανέμονται μεταξύ τεσσάρων στρατιωτικών, τριών φαλαγγιτών, δύο μοναρχικών, ενός παραδοσιακού και ενός τεχνικού. Ο Nicolás Franco στάλθηκε ως πρεσβευτής στην Πορτογαλία και ο Sangróniz ως υπουργός στο Καράκας. Ο Serrano Suñer, ο οποίος είχε επίσης υπό τον έλεγχό του τον Τύπο και την προπαγάνδα, απολάμβανε μια εξουσία που υπερέβαινε κατά πολύ τα καθήκοντά του ως Υπουργός Εσωτερικών και Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου. Η θέση του αντιπροέδρου και υπουργού Εξωτερικών ανατέθηκε στον στρατηγό εν αποστρατεία Francisco Gómez-Jordana, πρώην μέλος της στρατιωτικής διεύθυνσης του Primo de Rivera και ένθερμο μοναρχικό. Όσον αφορά την υπόλοιπη κυβέρνηση, ο Φράνκο προχώρησε με την αίσθηση του πολιτικού μείγματος που θα έδειχνε καθ” όλη τη διάρκεια της καριέρας του και με τη φροντίδα να ανταμείψει τις παλιές πιστότητες- έτσι τοποθέτησε έναν Καρλιστή, τον κόμη του Ροντέζνο, στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και διόρισε τον παλιό του φίλο, Χουάν Αντόνιο Σουάντσες, στο Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου. Άλλα μέλη του υπουργικού συμβουλίου ήταν ο Φιντέλ Νταβίλα, υπουργός Εθνικής Άμυνας, ο στρατηγός Σεβεριάνο Μαρτίνες Ανίντο, αρμόδιος για τη Δημόσια Τάξη, ο μοναρχικός Πέδρο Σάινθ Ροντρίγκεζ, αρμόδιος για την Παιδεία, και ο φαλαγγίτης Ραϊμούνδο Φερνάντες Κουέστα, στον οποίο ανατέθηκε το χαρτοφυλάκιο της Γεωργίας, εκτός από τα καθήκοντά του ως γενικού γραμματέα της FET και της JONS. Η υπουργική ομάδα που ανέλαβε τα καθήκοντά της στις 31 Ιανουαρίου ήταν επομένως το πρώτο παράδειγμα της πολιτικής ισορροπίας του Φράνκο, το αποτέλεσμα ενός επιδέξιου συνδυασμού των “διαφορετικών πολιτικών οικογενειών” του Εθνικού Κινήματος, όπου η κάθε μία εκπροσωπήθηκε ανάλογα με την επιρροή της στιγμής.

Ένας νέος διοικητικός νόμος σχετικά με τη δομή της κυβέρνησης όριζε ότι “ο αρχηγός του κράτους έχει την ανώτατη εξουσία να εκδίδει νομικούς κανόνες γενικής φύσης”- όριζε επίσης τη λειτουργία του πρωθυπουργού, η οποία “πρέπει να ενωθεί με εκείνη του αρχηγού του κράτους”. Στις 18 Ιουλίου 1938, στη δεύτερη επέτειο της εξέγερσης, και με πρωτοβουλία του νέου υπουργικού συμβουλίου, ο Φράνκο διορίστηκε γενικός πλοίαρχος του στρατού και του ναυτικού, ένας βαθμός που προηγουμένως προοριζόταν για τον βασιλιά, και από εκείνη τη στιγμή φόρεσε μερικές φορές τη στολή του ναυάρχου.

Ο Φράνκο αντιμετώπισε ελάχιστα πολιτικά προβλήματα κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών του εμφυλίου πολέμου και ήταν γενικά σε θέση να αποφύγει τις συγκρούσεις, επικαλούμενος την ανάγκη να αναστείλει την πολιτική και να επικεντρωθεί σε στρατιωτικά θέματα.

Στις 9 Μαρτίου 1938, η νέα κυβέρνηση δημοσίευσε ένα είδος συντάγματος με τίτλο Fuero del Trabajo (γραμμένο σε αυστηρό στρατιωτικό και θρησκευτικό ύφος, το νέο καταστατικό, το οποίο επρόκειτο να εγγυηθεί στον ισπανικό λαό “την πατρίδα, το ψωμί και τη δικαιοσύνη”, περιελάμβανε νομικές διατάξεις που εγγυώνταν το δικαίωμα όλων στην εργασία, καθιέρωναν την ασφάλιση γήρατος και ασθένειας και καθιέρωναν την αρχή των οικογενειακών επιδομάτων. Το κείμενο αυτό, εμπνευσμένο τόσο από τη Falange, η οποία είχε φαγοκυτταρωθεί από τον Φράνκο και της οποίας το τελευταίο διακριτικό γνώρισμα παρέμενε τα κοινωνικά της αιτήματα, όσο και από τον κοινωνικό καθολικισμό που απορρέει από την εγκύκλιο Rerum novarum, ήταν επομένως παρόμοιο σε ύφος και περιεχόμενο με τα επικρατούντα φασιστικά καθεστώτα, Ήταν παρόμοιος σε ύφος και περιεχόμενο με τα επικρατούντα φασιστικά καθεστώτα, αλλά πάνω απ” όλα ήταν πρωτότυπος στη σύλληψή του λόγω των δεσμών του με την καθολική παράδοση, που του χάρισαν το όνομα Εθνικός Καθολικισμός, καθώς και λόγω της επιρροής ενός κορπορατισμού που κληρονομήθηκε από μια αρχαϊκή δεξιά και από τον κοινωνικό καθολικισμό.

Ο Χάρτης αποσκοπούσε πρωτίστως στην προστασία της οικογένειας, ενός οργανικού συνόλου το οποίο το κράτος “αναγνωρίζει ως τη φυσική πρωταρχική μονάδα και θεμέλιο της κοινωνίας”, και επομένως υπό την άμεση ευθύνη του κράτους. Η κατοχύρωση του δικαιώματος στην εργασία αφορούσε κυρίως τον Ισπανό άνδρα, τον οποίο προστάτευε από την απόλυση- οι γυναίκες και τα παιδιά απολάμβαναν ιδιαίτερης προστασίας, ιδίως με την απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας. Όσον αφορά την παντρεμένη γυναίκα, αυτή “απελευθερώθηκε από το εργαστήριο και το εργοστάσιο”, και ως εκ τούτου περιορίστηκε στο σπίτι. Ο εργοδότης και ο εργαζόμενος έπρεπε να υπηρετήσουν τη χώρα. Ο Χάρτης περιόριζε τα δικαιώματα τόσο του αφεντικού όσο και του εργαζομένου- ο πρώτος θα ήταν υπόλογος στο κράτος και θα έπρεπε να διαθέσει μέρος των κερδών του για τη βελτίωση της ευημερίας των εργαζομένων του- σε αντάλλαγμα, οι απεργίες τιμωρούνταν αυστηρά. Καθιερώθηκε μια μορφή dirigisme που ήταν αντίθετη με την οικονομία της αγοράς και το δικαίωμα στην κοινωνική διαμαρτυρία. Το κράτος, ενώ επιβεβαίωνε το δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία, διατηρούσε την εξουσία να υποκαθιστά τον εργοδότη, εάν ο τελευταίος δεν είχε πρωτοβουλία ή εάν το απαιτούσαν τα εθνικά συμφέροντα. Ο Χάρτης καθιέρωσε την κάθετη συνδικαλιστική οργάνωση, η οποία “συγκροτείται από την ενσωμάτωση όλων των στοιχείων που αφιερώνουν τη δραστηριότητά τους στην εκτέλεση μιας καθορισμένης υπηρεσίας ή σε έναν κλάδο παραγωγής, υπό την καθοδήγηση του κράτους”, καθιστώντας έτσι την υπεράσπιση των κατηγορικών συμφερόντων άνευ σημασίας- αυτός ο κάθετος συνδικαλισμός, ένα σύστημα στο οποίο τα τμήματα των εργοδοτών και των εργαζομένων ομαδοποιούνταν έτσι στην ίδια συνδικαλιστική οργάνωση, προσέφερε μια ορισμένη ασφάλεια της απασχόλησης, δεδομένου ότι δεν επιτρεπόταν ούτε η ελευθερία της απόλυσης ούτε η ελεύθερη διάθεση των κερδών της επιχείρησης από τον εργοδότη. Αυτό το πρώτο κείμενο, τροποποιημένο και εκσυγχρονισμένο, παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το θάνατο του Φράνκο.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Πόλεμος του Ειρηνικού (1941 – 1945)

Τελικά στάδια του πολέμου

Στα τέλη του 1937, ο Φράνκο, προς απογοήτευση ορισμένων από το επιτελείο του και των διοικητών της Λεγεώνας Κόνδορα, ανέβαλε και στη συνέχεια ακύρωσε το σχέδιό του να απελευθερώσει τη Μαδρίτη και, αγνοώντας ένα τηλεγράφημα του Μουσολίνι που τον προέτρεπε να αναλάβει αποφασιστική δράση για να τερματίσει τον πόλεμο, διέταξε τις δυνάμεις του να ανακαταλάβουν την ασήμαντη πόλη Τερουέλ, η οποία μόλις είχε πέσει στα χέρια των Ρεπουμπλικάνων. Ο Φράνκο δεν είχε καμία πρόθεση να επιτρέψει στους Ρεπουμπλικάνους να καταλάβουν τη μοναδική επαρχία που είχαν κατακτήσει οι εθνικιστές τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης.

Στην τελική φάση του πολέμου, ο Φράνκο έκανε πολλά στρατηγικά λάθη: στις 4 Απριλίου 1938, η πόλη της Lleida έπεσε, αφήνοντας ελεύθερο το δρόμο για τη Βαρκελώνη, η οποία ήταν τότε, μετά την πρωτεύουσα, το κύριο προπύργιο των Ρεπουμπλικανών, Ωστόσο, παρά τη συμβουλή του Yagüe, ο οποίος είχε εισέλθει στη δυτική Καταλονία με το σώμα στρατού του και παρακάλεσε τον Φράνκο να του επιτραπεί να συνεχίσει την προέλαση για να καταλάβει οριστικά ολόκληρη την περιοχή, ο Φράνκο, απορρίπτοντας αυτόν τον εύκολο θρίαμβο, αποφάσισε να προωθηθεί προς τη Βαλένθια, ακολουθώντας μια πιο δύσκολη πορεία, νοτιοανατολικά, μέσα από ορεινό έδαφος, κατά μήκος ενός στενού παραλιακού δρόμου, που είχε ως αποτέλεσμα την παράταση της σύγκρουσης κατά αρκετούς μήνες. Δεν υπάρχει πειστική εξήγηση για την απόφαση αυτή, αλλά από τότε έχει υποστηριχθεί ότι ο Φράνκο υποσχέθηκε στον εαυτό του επιπλέον συνάλλαγμα από την εξαγωγή εσπεριδοειδών από τη Βαλένθια (η περιοχή της Βαλένθια παρήγαγε πλεόνασμα τροφίμων, σε αντίθεση με την Καταλονία, όπου ζούσε ένας πυκνός, πεινασμένος πληθυσμός). Επιπλέον, η κατάκτηση της Βαλένθια, η οποία θα μπορούσε να επιφέρει μοιραίο πλήγμα στην αντίσταση στην κεντρική ζώνη, θα άφηνε τη Μαδρίτη απομονωμένη. Εν τω μεταξύ, ο δημοκρατικός στρατός ενίσχυσε και οχύρωσε σημαντικά το στενό μέτωπο βόρεια της Βαλένθια, δημιουργώντας την ισχυρότερη αμυντική θέση από τη μάχη της Μαδρίτης. Στις 26 Μαΐου 1938, ο Κιντελάν έστειλε στον Φράνκο ένα σημείωμα στο οποίο πρότεινε ότι, λόγω της αργής προέλασης και των αυξανόμενων απωλειών, η τρέχουσα επιχείρηση θα έπρεπε να ακυρωθεί υπέρ μιας άμεσης επίθεσης στην Καταλονία, η οποία διέθετε ελάχιστα μέσα άμυνας. Ο Φράνκο, ωστόσο, αρνήθηκε να παραδεχτεί ότι η επίθεση στη Βαλένθια θα μπορούσε να είναι λάθος και επέμεινε. Οι εθνικιστές προσέγγισαν σταδιακά τη Βαλένθια με κόστος πολλές απώλειες και ο πόλεμος επιβραδύνθηκε σημαντικά μεταξύ Μαΐου και Ιουλίου 1938.

Τον Ιούλιο ξεκίνησε η μάχη του Έβρου, μια αιματηρή τετράμηνη σύγκρουση που είχε ως αποτέλεσμα περίπου 21.500 νεκρούς.Παρά την περιορισμένη στρατηγική σημασία αυτής της μάχης, ο Φράνκο ανέστειλε την εκστρατεία της Βαλένθια και κατέβαλε όλες του τις προσπάθειες για την καταστροφή των δημοκρατικών δυνάμεων σε αυτό το μέτωπο. Οι στρατιωτικές του πρωτοβουλίες δεν άρεσαν πάντα στους εταίρους του, οι οποίοι συνέχισαν να αμφισβητούν τις ικανότητές του στη στρατιωτική στρατηγική ή ακόμη και στην πολιτική διαχείριση. Η στάση του εξόργισε ιδιαίτερα τον Μουσολίνι, ο οποίος δήλωσε ότι “είτε ο άνθρωπος δεν ξέρει πώς να κάνει πόλεμο, είτε δεν θέλει. Οι Κόκκινοι είναι μαχητικοί, ο Φράνκο δεν είναι. Οι διοικητές της Λεγεώνας Κόνδορα δεν κατανοούσαν την αργή πρόοδο και επέκριναν την έλλειψη καινοτομίας του Φράνκο, η οποία μερικές φορές επηρέαζε το ηθικό των Γερμανών μαχητών. Ο Wilhelm Faupel δήλωσε για τον Φράνκο ότι “οι προσωπικές του γνώσεις και η στρατιωτική του εμπειρία δεν είναι κατάλληλες για να ηγηθεί επιχειρήσεων του παρόντος μεγέθους” και ο στρατηγός Hugo Sperrle έκρινε ότι “ο Φράνκο δεν είναι σαφώς ο τύπος του ηγέτη που μπορεί να αντιμετωπίσει τόσο μεγάλες ευθύνες. Για τα γερμανικά δεδομένα, δεν έχει στρατιωτική εμπειρία. Δεδομένου ότι έγινε στρατηγός σε πολύ νεαρή ηλικία στον πόλεμο του Ριφ, δεν έχει διοικήσει ποτέ μεγάλες στρατιωτικές μονάδες και, ως εκ τούτου, δεν είναι καλύτερος από διοικητής τάγματος. Ο Γκαλεάτσο Τσιάνο από την πλευρά του σημείωσε: “Ο Φράνκο δεν έχει κανένα συνθετικό όραμα για τον πόλεμο. Οι ενέργειές του είναι αυτές ενός υπέροχου διοικητή τάγματος”.

Επί τρεις ημέρες τον Μάρτιο του 1938, με ρητή εντολή του Μουσολίνι, ιταλικά αεροπλάνα που είχαν έδρα τη Μαγιόρκα βομβάρδισαν τη Βαρκελώνη, σκοτώνοντας σχεδόν χίλιους ανθρώπους και τραυματίζοντας 3.000, σχεδόν όλοι τους άμαχοι. Ο Φράνκο, ο οποίος δεν είχε ενημερωθεί αρχικά, ήταν, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς (αλλά τα έγγραφα είναι αντιφατικά), αρχικά εξοργισμένος επειδή ο Μουσολίνι δεν τον είχε συμβουλευτεί, και στη συνέχεια απογοητευμένος επειδή ο Πίος ΙΑ΄, στη διαμαρτυρία του, έκανε κήρυγμα και στο ισπανικό εθνικιστικό στρατόπεδο, αντί να επικεντρώσει την κριτική του στον Ιταλό δικτάτορα. Κατά κανόνα, και εκτός από αρκετές αεροπορικές επιδρομές στη Μαδρίτη τον Νοέμβριο του 1936, οι βομβαρδισμοί του Φράνκο περιορίστηκαν σε στρατιωτικούς στόχους και στόχους εφοδιασμού. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο αδελφός Ramón Franco συμμετείχε σε αυτή την επιδρομή.

Όταν έμαθε για το θάνατο του αδελφού του Ραμόν στις 28 Οκτωβρίου 1938, δεν έδειξε καμία συγκίνηση. Τον Δεκέμβριο, ο Φράνκο επισκέφθηκε τη Γαλικία, όπου οι αρχές της Α Κορούνια του είχαν χαρίσει το αρχοντικό Pazo de Meirás, μετά από λαϊκή συνδρομή.

Το γαλλοϊσπανικό εμπορικό επιμελητήριο, που ιδρύθηκε τον Μάιο του 1938, κατάφερε να προσελκύσει μέσα σε λίγους μήνες σχεδόν 400 γαλλικές εταιρείες που επιθυμούσαν να δουν μια πιο ρεαλιστική εμπορική πολιτική, ενώ ο Φράνκο ήταν εχθρικός προς τη Γαλλία λόγω της βοήθειας που παρείχε στους Ρεπουμπλικάνους. Από την άλλη πλευρά, ο Φράνκο προσπάθησε να δώσει στον εαυτό του μια εικόνα ουδετερότητας και να κάνει τη Γαλλία να πιστέψει ότι αποτελούσε ένα προπύργιο τόσο απέναντι στη ναζιστική μανία της Φαλάντζε όσο και στον φονταμενταλισμό των Καρλιστών.

Η ένταση που επικρατούσε την περίοδο μεταξύ του Anschluss και της Συμφωνίας του Μονάχου έκανε τον Φράνκο να φοβάται την εκδήλωση μιας διεθνούς πυρκαγιάς που θα τον έκανε να χάσει την υπεροχή του έναντι των δημοκρατικών αντιπάλων του, σπάζοντας την απομόνωσή τους, αφού σε περίπτωση σύγκρουσης, η κυβέρνηση Νεγκρίν θα επέλεγε αμέσως το στρατόπεδο των δυτικών δημοκρατιών και θα έθετε αναπόφευκτα την Ισπανία του Φράνκο στο στρατόπεδο του Άξονα, με τρόπο που θα διεθνοποιούσε πραγματικά τον Ισπανικό Πόλεμο, την τελευταία και μοναδική ευκαιρία της Κόκκινης Ισπανίας, Ωστόσο, η είδηση της συμφωνίας Χίτλερ-Καμαριέρη-Νταλαντιέρη, που υπογράφηκε στις 30 Σεπτεμβρίου, έφερε τον Νεγκρίν σε απόγνωση και έβαλε τέλος στις ανησυχίες του Καουντίγιο. Η καθυστέρηση του παγκόσμιου πολέμου έδωσε χρόνο στον Φράνκο να ολοκληρώσει τη νίκη του, ενώ η κήρυξη του πολέμου από τη Γαλλία και την Αγγλία στις αρχές Σεπτεμβρίου 1939 του έδωσε τον ελεύθερο χρόνο να διατηρήσει μια επιτυχημένη ουδετερότητα.

Το 1939, οι τελευταίες δημοκρατικές υποχωρήσεις έπεσαν και την 1η Απριλίου, ο Φράνκο εξέδωσε το τελευταίο του πολεμικό ανακοινωθέν: “Σήμερα, ο Κόκκινος Στρατός είναι πλέον αιχμάλωτος και αφοπλισμένος, τα εθνικά στρατεύματα έχουν φτάσει στους τελικούς στρατιωτικούς τους στόχους. Ο πόλεμος τελείωσε”. Στις αρχές του 1939, η μόνη ελπίδα που είχε απομείνει στους Ρεπουμπλικάνους ήταν μια έντιμη παράδοση. Όμως, οι διαμεσολαβήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της διαμεσολάβησης του Πάπα, για την επίτευξη μιας ειρήνης με διαπραγματεύσεις, προσέκρουσαν στην αδιαλλαξία του Φράνκο, επειδή αυτός, φτιαγμένος από την πεποίθηση ότι πολεμούσε κατά του κακού, με αποστολή της Θείας Πρόνοιας ή του Θεού, ήθελε να ωθήσει τη νίκη του στην εξάλειψη του κακού. Μεθοδικά, ο Φράνκο πήρε πίσω ένα προς ένα τα εδαφικά τεμάχια που κατείχαν οι Ρεπουμπλικάνοι, αδιαφορώντας για κάθε προσπάθεια συμβιβασμού.

Οι ιστορικοί έχουν αμφισβητήσει τον βαθμό στον οποίο ο Φράνκο συνέβαλε στη νίκη της πλευράς του. Ο Φράνκο δεν ήταν μια ιδιοφυΐα στη στρατηγική ή την επιχειρησιακή τακτική, αλλά ήταν ένας μεθοδικός, οργανωμένος και αποτελεσματικός στρατηγός. Κάθε επιχείρηση που διεξήγαγε ήταν εφοδιαστικά καλά προετοιμασμένη και καμία από τις επιθέσεις του δεν κατέληξε σε υποχώρηση. Κατάφερε να διατηρήσει μια αποτελεσματική πολιτική διοίκηση και ένα εσωτερικό μέτωπο που κράτησε το ηθικό ψηλά, κινητοποίησε τον πληθυσμό και αύξησε την οικονομική παραγωγή σε υψηλότερο επίπεδο από την αντίπαλη πλευρά. Τέλος, η διπλωματική του δράση εξασφάλισε την ουδετερότητα της Μεγάλης Βρετανίας, εγγυήθηκε ότι η Γαλλία θα παρείχε μόνο περιορισμένη υποστήριξη στη δημοκρατία και εξασφάλισε σχεδόν αδιάλειπτη ροή προμηθειών από την Ιταλία και τη Γερμανία.

Η επιθυμία των δημοκρατιών να κρατήσουν την Ισπανία ουδέτερη επέτρεψε στον Φράνκο να διατηρήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Ο Φράνκο επέβαλε δρακόντειους όρους στη Γαλλία πριν από οποιαδήποτε επανέναρξη του εμπορίου, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής των περιουσιών που είχαν κατασχεθεί από τους “Κόκκινους”, καθώς και του χρυσού που ήταν κατατεθειμένος στην Τράπεζα της Γαλλίας και των όπλων και των περιουσιών που είχαν κατασχεθεί από τους ρεπουμπλικάνους πρόσφυγες στα σύνορα. Η γαλλική κυβέρνηση σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να “αιχμαλωτίσει” τον Caudillo στέλνοντάς του ως πρεσβευτή τον πιο διάσημο Γάλλο στα μάτια της, τον στρατάρχη Πεταίν, χωρίς μεγάλο όφελος.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Καμβύσης Β΄ της Περσίας

Η μετεμφυλιακή εποχή: η καταστολή και τα χρόνια της πείνας

Στις 19 Μαΐου 1939 πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη η παρέλαση της νίκης, όπου 120.000 στρατιώτες παρέλασαν μπροστά στον Φράνκο και όπου το πιο σημαντικό ισπανικό στρατιωτικό παράσημο, ο τιμητικός σταυρός του Τάγματος του Αγίου Φερδινάνδου, που είχε απορριφθεί στον Φράνκο το 1916, του απονεμήθηκε από τον στρατηγό Χοσέ Ενρίκε Βαρέλα “για τη διεύθυνση και την εκτέλεση της απελευθερωτικής εκστρατείας”. Ο Φράνκο είχε μελετήσει προσεκτικά κάθε λεπτομέρεια των εορταστικών εκδηλώσεων. Το μνημειώδες περίπτερο σε σχήμα θριαμβευτικής αψίδας, που στήθηκε στην κεντρική λεωφόρο της Μαδρίτης, την Paseo de la Castellana, που μετονομάστηκε σε Avenida del Generalísimo Franco, έφερε το όνομά του με γιγαντιαία γράμματα κάτω από τη λέξη “victoria”, που επαναλαμβανόταν έξι φορές και το πλήθος φώναζε: “Franco, Franco, Franco! Σύμφωνα με το δελτίο τύπου, “η είσοδος του στρατηγού Φράνκο στη Μαδρίτη θα ακολουθήσει το ίδιο τελετουργικό με αυτό που παρατηρήθηκε όταν ο Αλφόνσο ΣΤ”, συνοδευόμενος από τον Σιντ, κατέλαβε το Τολέδο κατά τον Μεσαίωνα”. Ο εορτασμός συνεχίστηκε την επόμενη ημέρα με μια άλλη τελετή, αυτή τη φορά θρησκευτικού χαρακτήρα, που πραγματοποιήθηκε στην εκκλησία της Σάντα Μπάρμπαρα στη Μαδρίτη. Ο Φράνκο εισήλθε στην εκκλησία κάτω από ένα κουβούκλιο, μια τιμή που επιφυλάσσεται για το Ευαγγέλιο και το βασιλικό ζεύγος. Η κεντρική πανηγυρική τελετή, όπου ο Φράνκο τοποθέτησε το σπαθί της νίκης στα πόδια του Μεγάλου Χριστού του Lepanto, το οποίο είχε μεταφερθεί ex profeso από τον καθεδρικό ναό της Βαρκελώνης, έμοιαζε να αναδημιουργεί μια μεσαιωνική πολεμική τελετή.

Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, ο αριθμός των πολιτικών εκτελέσεων ξεπέρασε τον αριθμό των θανάτων στο πεδίο της μάχης. Οι τρομοκρατημένοι Ιταλοί διοικητές αρνήθηκαν να παραδώσουν τους αιχμαλώτους στους Ισπανούς συμμάχους τους, διαμαρτυρήθηκαν για τον βαθμό της αδιάκριτης καταστολής και απείλησαν να αποχωρήσουν από τον πόλεμο. Μετά την κατάληψη της Μάλαγας τον Φεβρουάριο του 1937, όπου οι εθνικιστές είχαν προβεί σε μαζική καταστολή και προκάλεσαν λουτρό αίματος με, σύμφωνα με εκτιμήσεις, 3.000 έως 4.000 εκτελέσεις – αλλά είναι αλήθεια ότι ο άμεσα υπεύθυνος για τις δολοφονίες στην Ανδαλουσία, συμπεριλαμβανομένης της Μάλαγας, ήταν ο Gonzalo Queipo de Llano -, ο Φράνκο αντέδρασε επεκτείνοντας και ρυθμίζοντας τον ρόλο των στρατιωτικών δικαστηρίων σε όλη την εθνικιστική ζώνη- απαγόρευσε σε άλλες αρχές και δυνάμεις να εκτελούν εκτελέσεις και δημιούργησε στη Μάλαγα πέντε νέα στρατιωτικά δικαστήρια. Στις 4 Μαρτίου 1937, ανακοίνωσε στον Ιταλό πρέσβη ότι είχε δώσει αυστηρές εντολές να σταματήσουν όλες οι εκτελέσεις κρατουμένων (επίσης με στόχο να ενθαρρυνθούν οι λιποταξίες από τις τάξεις των Ρεπουμπλικανών) και ότι οι θανατικές ποινές θα πρέπει να περιοριστούν στους ηγέτες της αριστεράς και στους δράστες βίαιων εγκλημάτων, και ακόμη και τότε οι μισές θανατικές ποινές θα πρέπει να μετατραπούν. Προς τα τέλη Μαρτίου, ο Φράνκο ανακοίνωσε ότι απάλλαξε δύο δικαστές στη Μάλαγα, η συμπεριφορά των οποίων ήταν ακατάλληλη και υπερβολικά σκληρή, και εξασφάλισε ότι οι θανατικές καταδίκες που εκδίδονταν από τα δικαστήρια επικυρώνονταν πρώτα από τον ίδιο ως έσχατη λύση, πριν εκτελεστούν. Ωστόσο, ο Φράνκο σπάνια έδωσε χάρη σε όσους καταδικάστηκαν στην εθνική ζώνη, αν και έδωσε χάρη σε αρκετούς αναρχικούς. Η καταστολή παρέμεινε επίσημα στα χέρια των στρατιωτικών δικαστηρίων για πολλά χρόνια και η Ισπανία έζησε υπό στρατιωτικό νόμο για μια ολόκληρη δεκαετία μέχρι την άρση του τον Απρίλιο του 1948. Ένα από τα πιο ευαίσθητα ζητήματα που αντιμετώπισε ο Φράνκο κατά τις πρώτες εβδομάδες της θητείας του ως αρχηγός του κράτους ήταν η καταγγελία του προκαθήμενου της Ισπανίας, καρδινάλιου Γκόμα, κατά της συνοπτικής δίκης και εκτέλεσης 14 Βάσκων εθνικιστών ιερέων- ο Φράνκο διέταξε αμέσως να μην εκτελεστούν άλλοι Βάσκοι εθνικιστές ιερείς.

Ο Bartolomé Bennassar σημειώνει ότι ο Φράνκο είχε

“Συγχάρηκε τον Yagüe μετά τη σφαγή της Badajoz και δεν αποκήρυξε ποτέ τις εκτελέσεις, εκτός από τις εκτελέσεις των δεκατριών Βάσκων ιερέων μετά από διαμαρτυρία της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Στρατολόγησε τον Λισάρντο Ντοβάλ για τις ειδικές υπηρεσίες και διόρισε έναν ψυχοπαθή όπως ο Χοακίν ντελ Μοράλ ως Γενικό Διευθυντή Φυλακών. Άφησε να εκτελεστούν αρκετοί από τους πρώην συντρόφους του, αρχής γενομένης από τον ξάδελφό του Ricardo de La Puente Bahamonde, και δεν έκανε το αδύνατο για να σώσει τον Miguel Campins, τον πολυτιμότερο συνεργάτη του στη Σαραγόσα, του οποίου το θάνατο είχε αποφασίσει ο Queipo de Llano, και πήρε μικροπρεπή εκδίκηση αρνούμενος τη χάρη του στρατηγού Batet. Από την πλευρά του, ο Mola είχε δώσει σαφείς οδηγίες να “προπαγανδίσει μια ατμόσφαιρα τρόμου” και ο Queipo de Llano πολλαπλασίασε τις εκκλήσεις του για δολοφονία στο Radio Seville. Τα τραγικά επεισόδια στην Μπανταχόθ και τη Μάλαγα δεν ήταν επομένως καθόλου μεμονωμένες φρικαλεότητες. Ακόμη και στις περιοχές όπου το Κίνημα κέρδισε χωρίς μάχη, πολλοί από τους “απροσάρμοστους” εκτελέστηκαν χωρίς έλεος.

Σε ένα ανακοινωθέν από το αρχηγείο του Φράνκο της 8ης Φεβρουαρίου 1939, το οποίο διατύπωνε τους τελικούς όρους που προσέφερε ο Φράνκο για να επιταχύνει την παράδοση των τελευταίων μονάδων που είχαν απομείνει στη ρεπουμπλικανική ζώνη, υποσχόταν ότι “ούτε το απλό γεγονός ότι υπηρέτησε στο Κόκκινο Στρατόπεδο, ούτε το γεγονός ότι δραστηριοποιήθηκε απλώς και μόνο ως μέλος σε πολιτικά ρεύματα αντίθετα προς το Εθνικό Κίνημα, θα αποτελέσει αντικείμενο ποινικής δίωξης”. Μόνο οι πολιτικοί ηγέτες και οι ένοχοι βίαιων εγκλημάτων “και άλλων σοβαρών εγκλημάτων” (χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις) θα παραπέμπονταν στα στρατιωτικά δικαστήρια. Μεταξύ 1937 και 1938, περισσότεροι από τους μισούς κρατούμενους εντάχθηκαν στον εθνικιστικό στρατό.

Την 1η Απριλίου 1939, μόλις έληξε ο εμφύλιος πόλεμος, 400.000 έως 500.000 Ισπανοί πήγαν στην εξορία, 200.000 από τους οποίους θα γίνονταν μόνιμοι εξόριστοι. Το 1939, στις φυλακές του Φράνκο στοιβάχτηκαν 270.000 άνθρωποι σε απάνθρωπες συνθήκες, ενώ στις περίπου 50.000 εκτελέσεις πρέπει να προστεθούν και όσοι πέθαναν στις φυλακές λόγω των συνθηκών αυτών. Βέβαια, όπως επισημαίνει ο Jorge Semprún, “η καταστολή του Φράνκο, η οποία ήταν βάναυση, δεν μπορεί να συγκριθεί με τις σταλινικές καταστολές”, ούτε με εκείνες των Ναζί, αλλά οποιοδήποτε άλλο σημείο σύγκρισης μπορεί να χρησιμεύσει ως μέτρο σύγκρισης για να δοθεί το μέτρο της εξωφρενικής καταστολής που άσκησε ο Φράνκο μετά το τέλος του πολέμου. Οι 50.000 εκτελέσεις του Φράνκο δεν συγκρίνονται με τις εκατοντάδες εκτελέσεις που διαπράχθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γαλλία, τη Γερμανία ή την Ιταλία.

Δύο ημέρες πριν από την πτώση της Καταλονίας, στις 13 Φεβρουαρίου 1939, πέρασε τον νόμο περί πολιτικής ευθύνης (LRP), ο οποίος κυρώνει όλες τις μορφές πολιτικής ανατροπής καθώς και την εθελοντική βοήθεια στην πολεμική προσπάθεια από την πλευρά των Ρεπουμπλικάνων, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων που χαρακτηρίζονται ως “σοβαρή παθητικότητα”, και ο οποίος του επιτρέπει να προσπαθεί και να καταδικάζει αναδρομικά, για πράξεις που έλαβαν χώρα από την 1η Οκτωβρίου 1934, δηλαδή περισσότερο από ενάμιση χρόνο πριν από την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, “όλοι όσοι συνέβαλαν στην εξέγερση του 1934 ή στη συγκρότηση του Λαϊκού Μετώπου ή αντιτάχθηκαν ενεργά στο Εθνικό Κίνημα”, παρέχοντας έτσι τα μέσα για ανελέητη καταστολή. Ο νόμος ποινικοποιούσε αυτόματα όλα τα μέλη αριστερών ή επαναστατικών πολιτικών κομμάτων (αλλά όχι τους ακτιβιστές βάσης των αριστερών συνδικάτων), καθώς και όσους είχαν συμμετάσχει σε “λαϊκό δικαστήριο” στη δημοκρατική ζώνη. Το να είσαι μέλος μασονικού τάγματος θεωρούνταν επίσης προδοσία. Σύμφωνα με το νόμο αυτό, πραγματοποιήθηκαν εκκαθαρίσεις μεταξύ των εργαζομένων στον πολιτισμό, ιδίως των δημοσιογράφων, και στο εξής όλοι οι εκδότες εφημερίδων και περιοδικών διορίζονταν από το κράτος και έπρεπε να είναι Φαλαγγίτες- ο Φράνκο ήταν σχεδόν πάντα αδίστακτος απέναντι στους δημοσιογράφους ή τους διανοούμενους. Συμπληρώθηκε το 1942 και παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τις 10 Νοεμβρίου 1966. Ο Φράνκο, σημειώνει ο Andrée Bachoud, “δεν έχει αλλάξει το δόγμα του από την εποχή που διοικούσε τη Λεγεώνα στο Μαρόκο: δεν ανέχεται έναν ζωντανό εχθρό. Για τον ίδιο, ο αγώνας δεν είχε τελειώσει και θα διαρκούσε τουλάχιστον μέχρι το 1948, όταν η εμπόλεμη κατάσταση έπαυσε οριστικά και επίσημα. Η καταστολή ασκήθηκε σε διάφορους τομείς: εκτός από τις εκτελέσεις και τις μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης, δημιουργήθηκε μια κοινωνία στην οποία οι ηττημένοι αποκλείονταν από την πολιτική, πολιτιστική, πνευματική και κοινωνική ζωή. Ο φρανκισμός σε εκείνα τα πρώτα χρόνια της ειρήνης χαρακτηριζόταν από τη συστηματική εξόντωση του αντιπάλου, που γινόταν χωρίς πάθος, με την ήρεμη βεβαιότητα της υπεράσπισης της αναγκαίας τάξης, παίρνοντας μερικές φορές τη μορφή εξοριών, απολύσεων και πάντα μέσω της φυλακής. Η πρόοδος στην κατανόηση της καταστολής κατέστησε δυνατή την αντίληψή της ως δομικού φαινομένου με εμβέλεια που ξεπερνούσε τις εκτελέσεις και τις δολοφονίες και κατέστησε όλο και πιο κατανοητή τη νέα κοινωνική πραγματικότητα που το καθεστώς είχε θέσει ως στόχο να διαμορφώσει. Το σχέδιο του Φράνκο δεν ήταν μόνο να ολοκληρώσει την οικοδόμηση ενός νέου αυταρχικού συστήματος, αλλά και να πραγματοποιήσει μια τεράστια πολιτιστική αντεπανάσταση που θα καθιστούσε αδύνατο έναν νέο εμφύλιο πόλεμο, πράγμα που σήμαινε ότι η καταστολή της αριστεράς έπρεπε να συνεχιστεί, ακολουθώντας τη δική της λογική.

Δημιουργήθηκαν επίσης σωφρονιστικές ταξιαρχίες και τιμωρητικά τάγματα -όπως στο Valle de los Caídos- όπου οι κρατούμενοι, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε καταναγκαστική εργασία, χρησιμοποιήθηκαν συχνά ως δωρεάν εργατικό δυναμικό προς όφελος πολλών εταιρειών, με στόχο την “εξιλέωση μέσω της εργασίας”. Περισσότεροι από 400.000 πολιτικοί κρατούμενοι χρησιμοποιήθηκαν ως σκλάβοι. Επιπλέον, η οικονομική καταστολή, η οποία στην πρώτη φάση του καθεστώτος και ως λάφυρο πολέμου, πήρε τη μορφή κρατικής εύνοιας προς όφελος των νικητών και τιμωρούσε τους ηττημένους.

Ο ιστορικός Javier Tusell παρατηρεί ότι “η απουσία μιας σαφώς καθορισμένης ιδεολογίας επέτρεψε τη μετάβαση από τέτοιες δικτατορικές φόρμουλες σε άλλες, που έπεσαν πάνω στο φασισμό τη δεκαετία του 1940 και στις αναπτυξιακές δικτατορίες τη δεκαετία του 1960. Η ιδεολογία του Φράνκο ορίστηκε ως ένας εθνικοκαθολικισμός που χαρακτηρίζεται από τον συγκεντρωτικό εθνικισμό και την επιρροή της Εκκλησίας στην πολιτική και σε άλλους τομείς της κοινωνίας. Ο καθολικισμός (όπως και ο στρατός) δεν αποτελούσε μόνο μια εν μέρει αυτόνομη σφαίρα απέναντι στο κράτος, αλλά ήταν η ίδια η ουσία του, που στήριζε το πολιτικό σύστημα- ισχυριζόταν ότι ήταν ο πιο ορθός, αγνός και πανταχού παρών στη γη και επινόησε ένα είδος επιπλέον ορθοδοξίας που του προσέδιδε μια υποτιθέμενη υπεροχή έναντι των υπόλοιπων εθνικών καθολικισμών. Σύμφωνα με τον A. Reig Tapia, “Ο Φράνκο αυτοπροσδιοριζόταν πολιτικά και ιδεολογικά κυρίως με αρνητικά χαρακτηριστικά: αντιφιλελευθερισμός, αντιμασονισμός, αντιμαρξισμός κ.λπ.”. Ο όρος “υπόδειγμα φασιστικών καθεστώτων” φαίνεται ακατάλληλος. Ήταν μια στρατιωτική δικτατορία στην ιστορική παράδοση της Ισπανίας, αλλά εξαιρετική ως προς τη διάρκειά της. Από τη μία πλευρά, η υποτυπώδης ιδεολογία του Φράνκο συνέπιπτε συχνά με τη νοοτροπία του στρατώνα που ο Φράνκο μετέφερε στις διάφορες σφαίρες της ισπανικής κοινωνίας- από την άλλη πλευρά, οι κύριες ιδιότητες που απαιτούσε ο Φράνκο από το περιβάλλον του ήταν η αφοσίωση και η υπακοή, και κανείς άλλος δεν μπορούσε να ικανοποιήσει καλύτερα από έναν στρατιωτικό αυτή τη θεμελιώδη απαίτηση για αφοσίωση στον Καουντίγιο και τη δυσπιστία του απέναντι στις ίντριγκες. Ένας απολύτως καθοριστικός παράγοντας για την εξήγηση της ανθεκτικότητας του καθεστώτος είναι η μνήμη του Εμφυλίου Πολέμου, από το τραύμα του οποίου η ισπανική κοινωνία άργησε τόσο πολύ να συνέλθει.

Ο Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα θα πρέπει να οριστεί ως το πρότυπο του καθεστώτος του, και ορισμένες από τις βασικές ιδέες του επανεμφανίστηκαν καθώς το καθεστώς θεσμοθετήθηκε: δημιουργία ενός ενιαίου κόμματος, κορπορατισμός, ισπανισμός, dirigisme κ.ά. Μια άλλη αναφορά θα μπορούσε να είναι ο Σαλαζάρ, ο οποίος είχε συγκροτήσει ένα νέο καθολικό και τεχνοκρατικό κράτος στην Πορτογαλία, όπου ήταν ένας διαφωτισμένος δικτάτορας και όπου είχε επίσης αναπτυχθεί ένας καθολικός εθνικισμός. Μια άλλη αναφορά θα μπορούσε επίσης να είναι ο Σαλαζάρ, ο οποίος είχε δημιουργήσει ένα νέο καθολικό και τεχνοκρατικό κράτος στην Πορτογαλία, όπου θεωρήθηκε ως ένας φωτισμένος δεσπότης και όπου είχε επίσης αναπτυχθεί ένας εθνικός καθολικισμός.

Από τη θέση της απόλυτης εξουσίας του, ο Φράνκο προσπάθησε να ελέγξει όλους τους τομείς της ισπανικής ζωής. Μέσω της λογοκρισίας, της προπαγάνδας και της σχολικής εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον Alberto Reig Tapia, “ξεκίνησε μια από τις πιο παραισθησιογόνες αγιογραφίες της σύγχρονης ιστορίας. Ένας κοινότοπος άνθρωπος, αν και πολύ ικανός και αποφασισμένος να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις ιδιαίτερες περιστάσεις του, κατακλύστηκε από εντελώς υπερβολικούς επαίνους και ήταν, για πολλούς από τους οπαδούς του, όχι μόνο ένας εξαιρετικός ηγεμόνας, αλλά ο μεγαλύτερος των τελευταίων αιώνων”. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, επικράτησε το φασιστικό στυλ, το όνομα του Caudillo ζωγραφίστηκε στις προσόψεις πολλών κτιρίων σε όλη τη χώρα, η φωτογραφία του τοποθετήθηκε σε όλα τα γραφεία και τα δημόσια κτίρια, συχνά πλαισιωμένη από εκείνη του José Antonio Primo de Rivera, και το ομοίωμά του εμφανίστηκε σε γραμματόσημα και νομίσματα. Ο Φράνκο προσπάθησε να εκλαϊκεύσει την εικόνα του ταξιδεύοντας σε όλη τη χώρα, ιδίως στις βόρειες περιοχές, τους μήνες που ακολούθησαν τη νίκη του. Κάθε ένα από αυτά τα ταξίδια ήταν μια δημόσια λατρευτική τελετή γύρω από το πρόσωπό του.

Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, το εθνικό δόγμα είχε υποστηρίξει ότι η πραγματική ταυτότητα της Ισπανίας βρισκόταν στην “Αυτοκρατορία”, μια έννοια που έπρεπε να αναβιώσει αν η Ισπανία επρόκειτο να γίνει ξανά πλήρως ισπανική. Ένα από τα πρώτα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση τον Ιανουάριο του 1938 ήταν να επιλέξει ένα οικόσημο για το νέο κράτος, στην προκειμένη περίπτωση το αυτοκρατορικό στέμμα και το οικόσημο των Καθολικών Βασιλέων, μαζί με τις στήλες του Ηρακλή και τον μύθο Plus Ultra του αυτοκράτορα Καρόλου Ε”. Η ανακοίνωση έγινε από τον Φράνκο τον Μάιο του 1939 στην εκκλησία της Σάντα Μπάρμπαρα στη Μαδρίτη, προκειμένου να συνδυάσει την ιδέα της αυτοκρατορίας με τη βασιλεία του Χριστού στην Ισπανία.

Αφού ηττήθηκαν οι Ρεπουμπλικάνοι, απέμενε να πεισθεί η ισπανική κοινή γνώμη ότι το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε το 1936 έπρεπε να διατηρηθεί. Ο Φράνκο στήριξε την εξουσία του σε ορισμένα ιδεολογικά τμήματα της κοινωνίας, γνωστά ως “οικογένειες”: ο στρατός, η Εκκλησία, η Φαλάνγκα ως ενιαίο κόμμα, οι μοναρχικοί, καρλιστικοί και συντηρητικοί τομείς και οι υποστηρικτές της Καθολικής Εκκλησίας. Αυτός ο συνασπισμός – μια σύνθεση ομάδων με διαφορετικά, και σε ορισμένες περιπτώσεις αποκλίνοντα, συμφέροντα που είχαν συνεργαστεί στο πραξικόπημα του 1936 – παρέμεινε βαθιά διχασμένος, ωστόσο, καθώς ο εμφύλιος πόλεμος είχε δημιουργήσει μια ενότητα λογικής και όχι πάθους γύρω από το πρόσωπο του Φράνκο. Για πολλούς, η αποκατάσταση της μοναρχίας μέσω της στέψης του Δον Χουάν ντε Μπορμπόν ήταν μια εναλλακτική λύση στον φασισμό. Η επιρροή των Ναζί, με 70.000 Γερμανούς που ζούσαν στην Ισπανία, ήταν ακόμη πιο επίφοβη, καθώς δεν υπήρχε πλέον ισπανικός επικεφαλής μεταξύ των Φαλαγγιτών, και η αύξηση των μελών στο τέλος του εμφυλίου πολέμου τους είχε μετατρέψει σε ένα ανεξέλεγκτο ετερόκλητο πλήρωμα.

Αυτοί οι βασικοί πυλώνες θα εκπροσωπούνταν στις διαδοχικές κυβερνήσεις σε αναλογίες που θα μεταβάλλονταν με κάθε υπουργικό ανασχηματισμό, και κάθε μία από αυτές τις συνιστώσες, ενσαρκωμένη από έναν άνδρα ή μια ομάδα ανδρών, θα εκφραζόταν κατά το δοκούν. Ο Φράνκο ήξερε πώς να τους χρησιμοποιεί, στηριζόμενος άλλοτε σε κάποιους, άλλοτε σε άλλους, ανάλογα με τα συμφέροντα της στιγμής, και βάζοντας τον καθένα από αυτούς στην πρώτη γραμμή, όταν αυτό συνέπιπτε με το σχέδιο της στιγμής. Ο Φράνκο επιφυλάχθηκε του δικαιώματος να αλλάξει τα καθήκοντα των εκπροσώπων αυτών των πυλώνων ή απλώς να τους αποπέμψει όποτε προέκυπτε η ανάγκη για αλλαγή πορείας. Σύμφωνα με τα λόγια του ιστορικού Paul Preston, “ο τρόπος διακυβέρνησής του θα ήταν αυτός ενός πληρεξούσιου αποικιακού στρατιωτικού κυβερνήτη”. Για ορισμένους ιστορικούς, ένα από τα βαθύτερα κίνητρα για τη δράση του Caudillo, έξω από οποιοδήποτε σύστημα ή δόγμα, φαίνεται να είναι ο πρωταρχικός του στόχος να ικανοποιήσει τις επιθυμίες μιας μεσαίας τάξης που είχε αποκλειστεί από την πρόνοια για δεκαετίες από ένα άφραγκο κράτος και μια περιφρονητική ολιγαρχία, και να κατευνάσει τους φόβους της απέναντι στους διαμαρτυρόμενους εργάτες.

Η Αγία Έδρα δεν ήταν εχθρική προς την ανάδυση αυτού του τέταρτου δρόμου μεταξύ κομμουνισμού, φασισμού και φιλελεύθερης δημοκρατίας. Είτε ο Φράνκο ήταν καθολικός από πεποίθηση είτε από συμφέρον, η σχέση του με τον καθολικό κόσμο και την Αγία Έδρα ήταν πρωταρχικής σημασίας για τον καθορισμό των εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών του. Ο Φράνκο ήταν “το όργανο των προνοητικών σχεδίων του Θεού για τη χώρα”, σύμφωνα με τα λόγια του καρδινάλιου Γκόμα, σύμφωνα με την εικόνα του Φράνκο ως ανθρώπου που στάλθηκε από τη θεία πρόνοια για να σώσει την Ισπανία από το χάος. Καθ” όλη τη διάρκεια του καθεστώτος του, ο Φράνκο δεν έπαψε ποτέ να επιδιώκει να αποκτήσει αυτή τη θεϊκή νομιμοποίηση από την Εκκλησία. Αν το Βατικανό οδηγήθηκε μερικές φορές να διαμαρτυρηθεί για μέτρα που ήταν αντίθετα με τα συμφέροντα του καθολικισμού και την ελευθερία της Εκκλησίας (όπως η απαγόρευση του καθολικού τύπου, η λογοκρισία σε θρησκευτικά θέματα κ.λπ.), δεν ήταν νοητό για την Εκκλησία να δει την Ισπανία να εγκαταλείπει την τροχιά της. Ο Φράνκο μπόρεσε να αξιοποιήσει στο έπακρο τις παραχωρήσεις που έκανε στην Αγία Έδρα για να εδραιώσει την πολιτική του θέση τόσο στην Ισπανία όσο και στη διεθνή κοινή γνώμη.

Ο Φράνκο επιθυμούσε την ανανέωση του Κονκορδάτου, το οποίο είχε λήξει από την εποχή της δημοκρατίας και το οποίο είχε καταστήσει την καθολική θρησκεία επίσημη θρησκεία της Ισπανίας, καθορίζοντας παράλληλα τα αντίστοιχα προνόμια της Αγίας Έδρας και της μοναρχίας. Ειδικότερα, η ανανέωση αυτού του συμφώνου θα επέτρεπε στον Φράνκο να απορρίψει τους διορισμούς Βάσκων και Καταλανών εθνικιστών επισκόπων που πρότεινε ο Πάπας. Η συμφωνία που υπογράφηκε στις 7 Ιουνίου 1941 έδινε στον Φράνκο λόγο στο διορισμό των ιεραρχών και σε αντάλλαγμα, ο Παπισμός, ανησυχώντας για τη διείσδυση των ναζιστικών θεωριών στην Ισπανία, εξασφάλισε ότι η πολιτιστική συμφωνία που είχε συναφθεί στο Μπούργκος μεταξύ Γερμανίας και Ισπανίας στις 24 Ιανουαρίου 1939 δεν θα επικυρωνόταν ποτέ- επιπλέον, ο υπουργός Παιδείας έδωσε τις επιθυμητές εγγυήσεις στις 4 Φεβρουαρίου 1939, διαβεβαιώνοντας ότι η ναζιστική ιδεολογία ήταν ασυμβίβαστη με το επίσημο δόγμα.

Όσον αφορά τον δεύτερο πόλο της πολιτικής δράσης του Φράνκο, τον φασισμό, αρχικά, αλλά μόνο για μικρό χρονικό διάστημα, ήταν σε παραφασιστικό επίπεδο. Έτσι, στον συνδικαλιστικό τομέα, εφαρμόστηκαν οι αρχές της συνεργασίας μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και της εταιρικής οργάνωσης του κόσμου της εργασίας που περιέχονται στον Εργατικό Χάρτη, ο οποίος θέσπισε το ενιαίο υποχρεωτικό συνδικάτο. Στο περιβάλλον του Φράνκο, ο φασισμός ενσαρκωνόταν στο πρόσωπο του Ramón Serrano Súñer, ο οποίος ήταν φαινομενικά υπέρ του φασισμού και ταυτόχρονα αντίθετος σε “κάθε πολιτική εξάρτηση από τη Ρώμη”. Μέσω της προηγούμενης σχέσης του με τον Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα, εμφανίστηκε σε πολλούς φαλαγγίτες ως ο φυσικός θεματοφύλακας της ορθοδοξίας του ισπανικού φασισμού. Από το 1937 δεν είχε φύγει από το πλευρό του Φράνκο και έπαιζε καθοριστικό ρόλο στο καθεστώς, σε σημείο που να δίνει την εντύπωση ότι τη χώρα δεν την κυβερνούσε ο Φράνκο αλλά το ταντέμ που είχε σχηματίσει με τον κουνιάδο του. Αντιπροσώπευε τον φασιστικό και κυρίως τον πολεμοκάπηλο πειρασμό της Ισπανίας κατά τη διάρκεια του Β” Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά είχε απέναντί του τους υπόλοιπους, δηλαδή τους συντηρητικούς, τους στρατιωτικούς, τους καθολικούς, τους μοναρχικούς – όλους εκείνους που θεωρούσαν την είσοδο στον πόλεμο πρόωρη και επικίνδυνη για την Ισπανία, και όλους εκείνους που επιθυμούσαν την αποκατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων. Στη νέα κυβέρνηση που σχηματίστηκε τον Αύγουστο του 1939, ο Φράνκο ανέθεσε στον Serrano Suñer τη θέση του υπουργού Εσωτερικών και του επέτρεψε να δράσει και να εκφραστεί, επειδή ικανοποιούσε τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, αλλά ταυτόχρονα του επέτρεψε να εκτεθεί και να εκθέσει τον εαυτό του- ο Jordana απαλλάχθηκε από τα καθήκοντά του ως υπουργός Εξωτερικών και αντικαταστάθηκε από τον Juan Luis Beigbeder, ο οποίος ήταν πιο ευνοϊκός για τον Άξονα, και το συντηρητικό πολιτικό προσωπικό απομακρύνθηκε. Αν και όλα έδειχναν να κινούνται προς την κατεύθυνση της φασιστικοποίησης του καθεστώτος και κάποιοι χαρακτήρισαν το υπουργικό συμβούλιο αυτό ως “φαλαγγική κυβέρνηση”, έδειξε ότι η πολιτική του Φράνκο προσπαθούσε πάντα να ισορροπεί μεταξύ των διαφόρων ιδεολογικών “οικογενειών” του καθεστώτος, ανάλογα με τις φάσεις και τις περιστάσεις. Ο πιο ικανός διαχειριστής της νέας κυβέρνησης ήταν ο υπουργός Οικονομικών José Larraz López, μέλος της CEDA.

Όσον αφορά τον μοναρχικό πόλο, ο Φράνκο είχε εξαρχής ματαιώσει τις φιλοδοξίες των μοναρχικών να επαναφέρουν τον Αλφόνσο ΙΓ” στον ισπανικό θρόνο. Ωστόσο, ο Φράνκο αγαπούσε και θαύμαζε τη μοναρχία- ποτέ στη ζωή του δεν αρνήθηκε τη νομιμότητά της και ήταν πάντα προσηλωμένος στην αποκατάστασή της. Το 1948, επανέφερε τη δημιουργία της αριστοκρατίας, με την ίδια μέριμνα που είχε ο Αλφόνσο ΙΓ΄ να δώσει στους στρατιωτικούς μια ιδιαίτερη θέση. Σύμφωνα με τον ίδιο, το μοναρχικό καθεστώς είχε υπονομευθεί από συνωμοσίες και από “εσωτερικούς εχθρούς”, οι οποίοι υποστηρίζονταν από ισχυρές διεθνείς δυνάμεις: φιλελεύθερους, στη συνέχεια κομμουνιστές, Εβραίους-Μασόνους, ή, από το 1945, Μασόνους συνολικά. Το μέλημά του ήταν να αποτρέψει την επανεμφάνιση αυτών των επιβλαβών δυνάμεων, ώστε να επιτρέψει με κάθε ασφάλεια αυτή την αποκατάσταση, την οποία ανέβαλε σε ένα ολοένα και πιο μακρινό μέλλον.

Το ενιαίο κόμμα ETF είχε 650.000 μέλη το 1939. Η ιδιότητα του μέλους ήταν πολύ χρήσιμη ως μέσο επαγγελματικής ανέλιξης και ο αριθμός των μελών αυξήθηκε τα επόμενα χρόνια, φτάνοντας στο απόγειό του το 1948. Η αποστολή της FET ήταν να κατηχήσει τον πληθυσμό και προμήθευε μεγάλο μέρος του πολιτικού και διοικητικού προσωπικού του συστήματος: σχεδόν όλοι οι νέοι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες ήταν μέλη της, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς ήταν παθητικοί και η ενεργός κινητοποίηση ήταν ακόμη αρκετά χαμηλή. Το κύριο καθήκον που ανέθεσε ο Φράνκο στους Φαλαγγίτες ήταν η ίδρυση και η ανάπτυξη εθνικών συνδικάτων, των λεγόμενων “κάθετων συνδικάτων”, τα οποία συγκέντρωναν εργοδότες και εργαζόμενους στα ίδια όργανα.

Μέχρι το τέλος του 1937, το εθνικιστικό στρατόπεδο διεξήγαγε πόλεμο και δεν ασχολήθηκε με την ανοικοδόμηση ενός κράτους. Παρ” όλα αυτά, ήδη από τον Οκτώβριο του 1936, ο Φράνκο είχε αρχίσει να εδραιώνει το θεσμικό πλαίσιο της εξουσίας του, δημιουργώντας το πολιτικό του προσωπικό, του οποίου ο πυρήνας ήταν αρχικά η οικογένεια, οι φίλοι και οι επαγγελματίες, και θέτοντας σε εφαρμογή μια δομή που δεν είχε ακόμη οριστική μορφή. Αυτό το θεσμικό πλαίσιο εξελίχθηκε στη συνέχεια με διαδοχικές προσθήκες, οι οποίες έκαναν τη νομοθεσία πιο δυσκίνητη μέσω των φαινομένων της επικάλυψης, αλλά πάντα σύμφωνα με τον στόχο του Φράνκο να παραμείνει επικεφαλής της χώρας και με τις δικές του βεβαιότητες. Το 1937, η απόλυτη εξουσία του Φράνκο είχε διακηρυχθεί και αναβαθμιστεί σε σημείο που δεν ήταν πλέον υπόλογος για τις πράξεις του παρά μόνο απέναντι στον Θεό και την ιστορία.

Οι ηγέτες του νέου ισπανικού κράτους ήταν σταθερά πεπεισμένοι ότι βρίσκονταν στην πρωτοπορία της ιστορίας, ότι αποτελούσαν μέρος ενός νέου συστήματος “οργανικών”, αυταρχικών και εθνικών καθεστώτων που αντιπροσώπευε την πιο σύγχρονη και καινοτόμο σκέψη της εποχής. Ο Φράνκο, ο οποίος διοικούσε την κυβέρνησή του σαν να επρόκειτο για σώμα στρατού, είδε τα προνόμιά του ως αρχηγού του κράτους να αυξάνονται περαιτέρω με τον νόμο Ley de Jefatura (νόμος για τη διεύθυνση του κράτους) της 9ης Αυγούστου 1939, ο οποίος επέκτεινε τις εξουσίες που είχε ορίσει το προηγούμενο διάταγμα της 29ης Ιανουαρίου 1938. Με τον νέο αυτό νόμο, ο οποίος όριζε ότι όλες οι κυβερνητικές εξουσίες “ανατίθενται μονίμως” στον εκάστοτε αρχηγό του κράτους, ότι κατέχει “μονίμως τα κυβερνητικά καθήκοντα” και ότι απαλλάσσεται κατηγορηματικά από την υποχρέωση υποβολής νέων νόμων ή διαταγμάτων στο Υπουργικό Συμβούλιο, “Με αυτόν τον τρόπο, ο Φράνκο έλαβε το μέσο να απαλλαγεί από κάθε προσωπική ή θεσμική διαβούλευση και την εξουσία να εκδίδει νόμους και διατάγματα κατά βούληση. Με αυτόν τον τρόπο, ο Φράνκο απέκτησε περισσότερη εξουσία από όση είχε ποτέ πριν οποιοσδήποτε άλλος κυβερνήτης στην Ισπανία. Σε ένα έγγραφο της 20ής Δεκεμβρίου 1939, το οποίο περιέγραφε τις οικονομικές του φιλοδοξίες, ο Φράνκο ανέφερε ότι η επιτυχία του προγράμματός του απαιτούσε “τη δημιουργία ενός οργάνου αστυνόμευσης και δημόσιας τάξης, τόσο μεγάλου και εκτεταμένου όσο απαιτούν οι περιστάσεις, διότι τίποτα δεν θα ήταν πιο δαπανηρό για το έθνος από τη διατάραξη της εσωτερικής ειρήνης, η οποία είναι απαραίτητη για την ανάκαμψή μας”. Ως εκ τούτου, οι νόμοι, τα διατάγματα και, γενικά, όλες οι κυβερνητικές και νομοθετικές ενέργειες ήταν αποτέλεσμα των προσωπικών του αποφάσεων. Ταυτόχρονα, όμως, ο Φράνκο φάνηκε να θέλει να καταστήσει το προσωρινό και διφορούμενο τελευταίο, προκειμένου να αποφύγει κάθε εμπόδιο που θα μπορούσε να περιορίσει την πολιτική του υπεροχή έναντι των Φαλαγγιτών και των μοναρχικών.

Στις 17 Ιουλίου 1942, η αργή διαδικασία εγκαθίδρυσης της θεσμικής αρχιτεκτονικής του καθεστώτος έφτασε σε ένα νέο στάδιο με τη δημοσίευση των βασικών νόμων και του δεύτερου οργανικού νόμου για την ίδρυση των Cortes, ενός ισπανικού κοινοβουλίου που σχεδιάστηκε ως ένα είδος κορπορατιστικού κοινοβουλίου, κατά προσέγγιση στα πρότυπα της Βουλής των Φραξιών και των Εταιρειών του Μουσολίνι. Οι νόμοι αυτοί αποτέλεσαν το δεύτερο λιθαράκι ενός θεσμικού πλαισίου που οικοδομήθηκε σταδιακά από το 1938 και ολοκληρώθηκε το 1966, καθιερώνοντας τις αρχές που διέπουν τη δικτατορία, προσαρμόζοντάς τες παράλληλα στις εθνικές και διεθνείς ανάγκες των διαφόρων περιόδων- η εντύπωση ότι οι ψευδοδημοκρατικές αρχές τοποθετούνταν σε ένα αναμφισβήτητα αυταρχικό καθεστώς έδωσε την αφορμή για τον όρο “καλλωπιστικός συνταγματισμός”. Στην πραγματικότητα, αυτό το σχετικό άνοιγμα είναι μια μυθοπλασία, διότι αν ο νόμος αυτός επανέφερε την παλιά ονομασία Cortes, θα χαρακτήριζε μια συνέλευση κορπορατιστικού τύπου, αποτελούμενη από 563 βουλευτές ή procuradores, πολλοί από τους οποίους ήταν μέλη με δικαίωμα ψήφου: οι υπουργοί και οι δήμαρχοι των 50 νομαρχιών της Ισπανίας, καρδινάλιοι και επίσκοποι, πρυτάνεις πανεπιστημίων κ.λπ., διορισμένοι άμεσα ή έμμεσα από τον αρχηγό του κράτους, και εκπρόσωποι οικογενειών, δήμων ή συνδικάτων. Η συνέλευση αυτή, η οποία εξαφανίστηκε μόλις το 1976, είχε μόνο συμβουλευτικό ρόλο. Η επιβολή της ενιαίας συνδικαλιστικής οργάνωσης παρέλυσε τα αιτήματα των εργαζομένων, παρά την οριακή πρόοδο που επιτεύχθηκε όσον αφορά τη σταθερότητα των θέσεων εργασίας, τα οικογενειακά επιδόματα και την ιατρική προστασία των εργαζομένων.

Το θεσμικό κατασταλτικό πανόπλιο εμπλουτίστηκε περαιτέρω με: το νόμο του Ιανουαρίου 1940, ο οποίος φίμωσε την καθολική νεολαία αναγκάζοντάς την να ενταχθεί σε μια ενιαία δομή, την SEU- και το νόμο της 1ης Μαρτίου 1940, ο οποίος, σύμφωνα με τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις του Φράνκο, καθόρισε και κατέστειλε μια ολόκληρη σειρά αδικημάτων: μασονία και κομμουνισμός, προπαγάνδα κατά του καθεστώτος, αυτονομιστική προπαγάνδα και αδικήματα “κοινωνικής δυσαρμονίας”. Οι αναρχικοί, οι σοσιαλιστές, οι κομμουνιστές και οι μασόνοι θεωρούνταν εγκληματίες.

Η μεταπολεμική οικονομική κατάσταση ήταν μια κατάσταση πλήρους έλλειψης, ιδίως σιτηρών, ως αποτέλεσμα της σχεδόν ολοκληρωτικής καταστροφής της γεωργίας, και χαρακτηριζόταν επίσης από έλλειψη καυσίμων, καθιστώντας αδύνατη τη διανομή βασικών αγαθών στον πληθυσμό. Ο υποσιτισμός και οι ασθένειες προκάλεσαν τουλάχιστον 200.000 περισσότερους θανάτους από ό,τι πριν από τον εμφύλιο πόλεμο. Η οικονομική στενότητα, η οποία συνοδεύτηκε από δελτίο τροφίμων, δημιούργησε μια μαύρη αγορά και οδήγησε σε αύξηση της πορνείας και της επαιτείας, καθώς και σε επιδημικές ασθένειες. Οι κοινές δαπάνες των δύο πλευρών στον εμφύλιο πόλεμο ανήλθαν σε πάνω από 1,7 φορές το ΑΕΠ, στις οποίες πρέπει να προστεθεί η εξαφάνιση του μεγάλου αποθέματος χρυσού και το χρέος της Ισπανίας προς την Ιταλία και τη Γερμανία ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό το χρέος και η καταστροφή, η οποία εμπόδισε τη διόρθωση μιας δραματικής κατάστασης, οδήγησαν σε αυτό που είναι γνωστό ως τα χρόνια της πείνας. Αυτή η κατάσταση σοβαρής στέρησης και ταλαιπωρίας για την πλειοψηφία του πληθυσμού θα συνεχιζόταν, ιδίως στις αγροτικές περιοχές του νότου, για αρκετά ακόμη χρόνια. Ωστόσο, για τον Φράνκο, τα δεινά που υπέστη ήταν, σε μεγάλο βαθμό, η τιμωρία για την πνευματική αποστασία του μισού έθνους, όπως το εξέφρασε σε μια ομιλία του στη Χαέν τον Μάρτιο του 1940.

Ο νεποτισμός και η θεσμοθετημένη διαφθορά, που ήταν ευρέως διαδεδομένα το 1940, επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο τις μεταπολεμικές συνθήκες. Οι επικρίσεις που διατυπώθηκαν συνηθέστερα από τους μοναρχικούς στρατιωτικούς εναντίον του Φράνκο, ιδίως από τον Κιντελάν, αφορούσαν την κακοδιοίκηση των Φαλαγγιτών στην κεντρική και την τοπική αυτοδιοίκηση και την ανοιχτή διαφθορά τους. Πολλοί έμειναν κατάπληκτοι από το πόσο λίγο ενδιαφέρθηκε ο Φράνκο για τον τερματισμό της διαφθοράς- ίσως ο Φράνκο την έβλεπε ως αναπόφευκτη συνοδεία του συστήματος ανάπτυξης που είχε τεθεί σε εφαρμογή.

Η οικονομική και κοινωνική πολιτική του Φράνκο ήταν αντιδραστική και εθνικιστική. Οι συνθήκες του πολέμου είχαν καταδικάσει την Ισπανία σε έλλειψη και αυτονομία, αλλά η κυβέρνηση μετέτρεψε αυτό το μειονέκτημα σε παράγοντα προώθησης της εθνικής ανεξαρτησίας. Από το 1939 και μετά, ψηφίστηκε νομοθεσία που περιόριζε δραστικά τα δικαιώματα των ξένων εταιρειών και τις επενδυτικές τους δυνατότητες. Στην οικονομία, το νέο καθεστώς δεν έκανε ποτέ πράξη την εθνικοενωτική επανάσταση των ορθόδοξων Φαλαγγιτών, αλλά συνδύασε τον πολιτιστικό και θρησκευτικό υπερσυντηρητισμό με μια σειρά φιλόδοξων μεταρρυθμιστικών σχεδίων. Ο Φράνκο, πεπεισμένος ότι η φιλελεύθερη οικονομία και η κοινοβουλευτική δημοκρατία είχαν ξεπεραστεί εντελώς, πίστευε ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να δώσει μια συντονισμένη λύση στα οικονομικά προβλήματα και επέμεινε σε μια πολιτική κρατικού βολονταρισμού. Είχε υιοθετήσει έναν μάλλον απλοϊκό κεϋνσιανισμό και, εντυπωσιασμένος από τα επιτεύγματα των κρατικών πολιτικών στην Ιταλία και τη Γερμανία, πίστευε ότι ένα πρόγραμμα οικονομικού εθνικισμού και αυταρκείας ήταν εφικτό. Κατά συνέπεια, ανακοίνωσε στις 5 Ιουνίου 1939 ότι η Ισπανία θα έπρεπε να αναλάβει την ανοικοδόμησή της στη βάση της οικονομικής αυτάρκειας, εγκαινιάζοντας έτσι την περίοδο της αυτονομίας που θα διατηρούνταν για περίπου είκοσι χρόνια. Ο Φράνκο είχε επίσης την τάση να κρίνει την υγεία της οικονομίας της χώρας μόνο από το εμπορικό ισοζύγιο. Ωστόσο, η μόνη αποτελεσματική και επείγουσα θεραπεία θα ήταν μια μεγάλης κλίμακας εισροή ξένων κεφαλαίων, και μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ευρώπη, η χρηματοδότηση αυτή θα μπορούσε να προέλθει μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με την αρχή της αυταρκείας, η κυβέρνηση απαγόρευσε στον εαυτό της να αναζητήσει ξένα κεφάλαια, οπότε υπογράφηκαν μόνο μικρές εμπορικές συμφωνίες με τις δυτικές δημοκρατίες, με μια μικρή πίστωση από το Λονδίνο. Ο Φράνκο υποστήριξε ότι η Ισπανία μπορούσε να επιτύχει τους στόχους της θέτοντας σε κυκλοφορία μεγάλα χρηματικά ποσά για επενδύσεις στην εθνική οικονομία και ότι “έπρεπε να δημιουργηθούν πολλά χρήματα για να γίνουν μεγάλα έργα”, επιμένοντας ότι η εκτύπωση χρήματος για τη χρηματοδότηση δημόσιων έργων και νέων επιχειρήσεων δεν θα προκαλούσε πληθωρισμό, καθώς θα τόνωνε την παραγωγή, η οποία θα ωφελούσε το κράτος με τη μορφή αυξημένων φορολογικών εσόδων, ακολουθούμενη από την αποπληρωμή των δανείων. Όσον αφορά το εξωτερικό χρέος, ο Χίτλερ απαίτησε την άμεση εξόφληση του χρέους προς τη Γερμανία, ενώ ο Μουσολίνι διέγραψε μονομερώς περισσότερο από το ένα τρίτο του ιταλικού χρέους.

Οι βασικές ιδέες της οικονομικής πολιτικής διατυπώθηκαν σε ένα μακροσκελές έγγραφο με τίτλο “Θεμέλια και κατευθυντήριες γραμμές ενός σχεδίου για την αναδιοργάνωση της οικονομίας μας, σε αρμονία με την εθνική μας ανασυγκρότηση”, το οποίο περιέγραφε λεπτομερώς το σχέδιο οικονομικής ανάκαμψης και το οποίο υπέγραψε ο Φράνκο στις 8 Οκτωβρίου 1939. Το σχέδιο αυτό, το οποίο ήταν αυταρχικό στη σύλληψη και το οποίο απλώς επιδείνωσε την έλλειψη, βασίστηκε σε μια αόριστη δεκαετή αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία υποτίθεται ότι θα επέφερε εκσυγχρονισμό και αυτάρκεια, και η οποία πρότεινε τόσο την αύξηση των εξαγωγών όσο και τη μείωση των εισαγωγών, και, προκειμένου να αποφευχθεί η εξάρτηση από τις ξένες επενδύσεις, επέβαλε περιορισμούς στις διεθνείς πιστώσεις, καθώς και τη διατήρηση της πεσέτας σε υπερτιμημένη συναλλαγματική ισοτιμία.

Το Εθνικό Ινστιτούτο Αποικισμού δημιουργήθηκε το 1939 για να αντιμετωπίσει ένα από τα επαναλαμβανόμενα προβλήματα που επηρέαζαν την ισπανική γεωργία, δηλαδή την ξηρασία. Με τη βοήθεια των κρατικών επιδοτήσεων, εφαρμόστηκε μια πολιτική άρδευσης, η οποία επέτρεψε την ανάπτυξη της γης, η οποία σε αντάλλαγμα επιτάχθηκε εν μέρει για την εγκατάσταση νέων αγροτών- τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, ωστόσο, θα ήταν ελάχιστα κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες. Από την άλλη πλευρά, με νόμο του Μαρτίου 1940, το κράτος, προκειμένου να επιστρέψει στην προ του 1932 κατάσταση της γης, εφάρμοσε μια αγροτική αντιμεταρρύθμιση, σύμφωνα με την οποία τα απαλλοτριωμένα ή κατεχόμενα κτήματα επέστρεφαν στους πρώην ιδιοκτήτες τους εντός λίγων μηνών.

Το κράτος, που αισθάνθηκε υποχρεωμένο να αναλάβει τομείς με χαμηλή ή καθόλου κερδοφορία, ανέλαβε την πρωτοβουλία σε ορισμένους τομείς, όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο με τη δημιουργία της RENFE τον Ιανουάριο του 1941, και τόνωσε τις δημόσιες επενδύσεις μέσω του Εθνικού Ινστιτούτου Βιομηχανίας (INI), ένα είδος κρατικής εταιρείας χαρτοφυλακίου που ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941, με αποστολή “την τόνωση και τη χρηματοδότηση, για την υπηρεσία του Έθνους, της δημιουργίας και της ανάκαμψης των βιομηχανιών μας”, εν μέρει βασισμένο στο ιταλικό μοντέλο του IRI. Ο στόχος ήταν να καλυφθούν οι αμυντικές ανάγκες της Ισπανίας, να προωθηθεί η ανάπτυξη της ενέργειας, της παραγωγής χημικών και χάλυβα, της ναυπηγικής και της κατασκευής αυτοκινήτων, φορτηγών και αεροσκαφών. Μέσω ιδιωτικοποιήσεων ή συμμετοχών στο κεφάλαιο, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο συγκρότημα μικτής οικονομίας. Ο Φράνκο επέλεξε τον Juan Antonio Suanzes, αξιωματικό μηχανικό του ναυτικού και παιδικό του φίλο, για να οργανώσει και να διευθύνει την INI, έναν άνθρωπο με ακεραιότητα και ενέργεια που θα δημιουργούσε τις κυριότερες εταιρείες του δημόσιου τομέα. Η αύξηση της στρατιωτικής επιρροής συνέβαλε στην εγκαθίδρυση του κρατικού καπιταλισμού και η INI έγινε βασικός θεσμός του καθεστώτος, απορροφώντας περισσότερο από το ένα τρίτο των δημόσιων επενδύσεων. Ωστόσο, η χαλαρή και συντηρητική δημοσιονομική πολιτική που εφαρμόστηκε κατά τη φάση αυτή περιόρισε τα κρατικά έσοδα.

Από την άλλη πλευρά, η εφαρμογή του προγράμματος παρεμποδίστηκε από μεμονωμένες συμπεριφορές: υπερβολική γραφειοκρατικοποίηση, υποχρέωση πώλησης όλης της παραγωγής σιταριού σε δημόσιο φορέα, δήλωση όλων των αποθεμάτων προϊόντων, μεταφορά εμπορευμάτων υπό επίβλεψη, γεγονός που πολλαπλασίασε τον αριθμό των μεσαζόντων και των τοπικών αρχών και αύξησε τις δυνατότητες απάτης.

Ο Φράνκο ήταν μόνιμα μπερδεμένος σχετικά με τους βαθύτερους στόχους της διπλωματίας του- ωστόσο, ομιλίες και έγγραφα δείχνουν την αυξανόμενη δέσμευσή του προς τις δυνάμεις του Άξονα, ακόμη και αν, ανυπόμονος να αδράξει την ευκαιρία του μελλοντικού πολέμου για να πραγματοποιήσει το παλιό όνειρο μιας αφρικανικής αυτοκρατορίας, στην οποία διεκδικούσε το Μαρόκο και ενίοτε την Οράνια, ο Φράνκο θα εξαρτούσε κάθε ενέργεια εκ μέρους του στο πλευρό του Άξονα ή κάθε προοπτική ισπανικής συμμετοχής στον πόλεμο από τον διαμελισμό της Βόρειας Αφρικής.

Στα τέλη Μαρτίου του 1939, ο Φράνκο υπέγραψε συνθήκη φιλίας με τη Γερμανία, στην οποία οι δύο πλευρές δεσμεύονταν να αλληλοβοηθηθούν σε περίπτωση επίθεσης σε μία από τις δύο πλευρές. Υπέγραψε επίσης το Σύμφωνο Anti-Komintern, που είχε συναφθεί τρία χρόνια νωρίτερα μεταξύ Βερολίνου και Τόκιο. Από την άλλη πλευρά, προκειμένου να αποφύγει τον περιορισμό της στον ρόλο του δορυφόρου του Άξονα, το καθεστώς στόχευε επίσης στην ανάδειξη της Ισπανίας σε διεθνή δύναμη. Αυτό απαιτούσε μια σημαντική στρατιωτική αναβάθμιση και οι πρώτες προτάσεις που υποβλήθηκαν από το Ναυτικό Επιτελείο τον Ιούνιο του 1938 και τον Απρίλιο του 1939 προέβλεπαν ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα ναυπηγήσεων που θα εκτεινόταν σε έντεκα χρόνια. Αναμενόταν ότι σε έναν μελλοντικό ευρωπαϊκό πόλεμο ο ισπανικός στόλος θα έπαιζε αποφασιστικό ρόλο, καθώς η Ισπανία θα έσπαγε την ισορροπία μεταξύ του Άξονα και των εχθρών του και θα γινόταν το “κλειδί της κατάστασης” και ο “διαιτητής των δύο μπλοκ”. Ωστόσο, κανένα από τα προαναφερθέντα σχέδια δεν έγινε πραγματικότητα, ούτε καν άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά. Στην πραγματικότητα, ο Φράνκο ήταν πεπεισμένος ότι η Ισπανία δεν ήταν σε θέση να εμπλακεί σε νέο πόλεμο και δεν θα το έκανε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η πολιτική προσέγγισης με την Ιταλία, της οποίας ο Serrano Suñer φαίνεται να ήταν η κινητήρια δύναμη, πέρασε από διάφορα στάδια, συμπεριλαμβανομένου ενός ταξιδιού του Φράνκο στην Ιταλία τον Μάιο του 1939 και μυστικών συνομιλιών με τον Μουσολίνι και τον Τσιάνο για το μοίρασμα της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας στη Βόρεια Αφρική και την ανακατάληψη του Γιβραλτάρ από την Ισπανία μετά από μια αναβληθείσα είσοδο στον πόλεμο, ενώ η Ισπανία ολοκλήρωνε την οικονομική και στρατιωτική της ανάκαμψη. Στην ομιλία του στο Σαν Σεμπαστιάν τον Ιούλιο του 1939, ο Φράνκο δήλωσε επίσημα την καταρχήν υποστήριξή του στον φασισμό και τον ενθουσιασμό του για τον Μουσολίνι, αλλά δεν υπογράφηκε καμία συμφωνία.

Προκειμένου να διατηρήσουν την Ισπανία ουδέτερη, οι δυτικές δημοκρατίες προσπάθησαν να δελεάσουν τον Φράνκο επιβεβαιώνοντας τον κοινό τους χριστιανισμό και τονίζοντας αυτά που χώριζαν την Ισπανία από τις δυνάμεις του Άξονα, ιδίως τον θρησκευτικό της χαρακτήρα. Στις 28 Ιουλίου 1939, η Γαλλία συμφώνησε να επιστρέψει τον χρυσό που η Ισπανική Δημοκρατία είχε καταθέσει στο υποκατάστημα της Banque de France στο Mont-de-Marsan για να πληρώσει τις μελλοντικές αγορές από τη Σοβιετική Ένωση.

Η Βρετανία, μέσω της κυριαρχίας της στις θάλασσες, και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν σε θέση να παρέχουν στους Ισπανούς τα απαραίτητα τρόφιμα και καύσιμα ή όχι. Αντί να προκαλέσουν την πτώση του Φράνκο επιδεινώνοντας τη δυστυχία του ισπανικού πληθυσμού, οι χώρες αυτές επέλεξαν να βοηθήσουν τον Φράνκο για να εξασφαλίσουν την ουδετερότητά του, καθώς θεωρούσαν ότι ήταν προτιμότερος από τους διχασμένους Ρεπουμπλικάνους. Μετά την άνοδο της έντασης στην Ευρώπη την άνοιξη του 1939, ο Φράνκο ακολούθησε μια πολιτική που αποκάλεσε “επιδέξια σύνεση”. Το καθεστώς εργάστηκε επίσης για τη δημιουργία στενότερων σχέσεων με τις ισπανοαμερικανικές χώρες, τις Φιλιππίνες και τον αραβικό κόσμο, προκειμένου να αποκτήσει μεγαλύτερο βάρος σε διεθνές επίπεδο. Η Γερμανία επιθυμούσε, ή τουλάχιστον ήλπιζε, μια συμπαθητική ουδετερότητα από την Ισπανία.

Διαβάστε επίσης, πολιτισμοί – Μινωικός πολιτισμός

Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος

Τον Μάρτιο του 1939, ο Φράνκο είχε υπογράψει το σύμφωνο κατά της Κομιντέρν με τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι και αργότερα τη συνθήκη γερμανοϊσπανικής φιλίας. Στις 8 Μαΐου, ο Φράνκο απέσυρε την Ισπανία από την Κοινωνία των Εθνών και προγραμμάτισε δύο επισκέψεις για το ίδιο καλοκαίρι, μία στον Μουσολίνι και μία στον Χίτλερ, οι οποίες έπρεπε να αναβληθούν λόγω της έναρξης του πολέμου. Ο Χίτλερ εξέφρασε στον Φράνκο την επιθυμία του να τον δει να προσχωρεί στον Άξονα, αλλά ο Φράνκο επεσήμανε ότι η Ισπανία χρειαζόταν χρόνο για να ανακάμψει στρατιωτικά και οικονομικά. Εν τω μεταξύ, στις 9 Αυγούστου 1939, αναδιαμόρφωσε την κυβέρνησή του φέρνοντας στο προσκήνιο Φαλαγγίτες και συμπαθούντες τον Άξονα, μεταξύ των οποίων και ο Juan Luis Beigbeder, ο οποίος διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών, αντικαθιστώντας τον αγγλόφιλο Francisco Gómez-Jordana. Ο Χίτλερ δήλωσε ότι ο Φράνκο ήταν, μαζί με τον Μουσολίνι, ο μόνος ασφαλής σύμμαχος.

Ωστόσο, μετά την υπογραφή του γερμανοσοβιετικού συμφώνου, ο στρατός, οι καθολικοί και η πλειοψηφία του πληθυσμού είχαν γίνει ακόμη πιο εχθρικοί από ό,τι πριν στην είσοδο της Ισπανίας στον πόλεμο. Μέχρι τότε, οι Ισπανοί θεωρούσαν ότι ο αντισοβιετισμός ήταν συνυφασμένος με την πολιτική του Χίτλερ, όπως και με την πολιτική του Φράνκο. Η γερμανική εισβολή στην Πολωνία προκάλεσε αναστάτωση, καθώς η χώρα αυτή ήταν ένα καθολικό και αυταρχικό εθνικό κράτος, το οποίο είχε πολλά κοινά με το καθεστώς του Φράνκο. Μετά την κήρυξη του πολέμου από τη Βρετανία και τη Γαλλία στις 3 Σεπτεμβρίου 1939, ο Φράνκο, λυπούμενος που ο πόλεμος ξεκίνησε τόσο νωρίς, υιοθέτησε αρχικά θέση ουδετερότητας την επόμενη ημέρα και απηύθυνε έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις να πράξουν το ίδιο, έκκληση που αποσκοπούσε στο να βοηθήσει τον Άξονα αποθαρρύνοντας άλλες δυνάμεις από το να έρθουν σε βοήθεια της Πολωνίας.Ενώ ο Φράνκο καταδίκασε δημοσίως την καταστροφή της καθολικής Πολωνίας, η κύρια ανησυχία του παρέμενε η σοβιετική απειλή. Στην Ισπανία, κάποιοι έτειναν να ακολουθήσουν τη θριαμβευτική πορεία των ναζί και των φασιστών και άλλοι να επιβεβαιώσουν τις καθολικές αξίες της αντίστασης. Ο ισπανικός Τύπος, αν και ελεγχόταν σε μεγάλο βαθμό από τους Ναζί, δεν έκρυβε την ανησυχία του στρατού. Ως απάντηση στις διαμαρτυρίες της Καθολικής Νεολαίας κατά της εισβολής στην Πολωνία, ο Φράνκο εξέδωσε διάταγμα στις 23 Σεπτεμβρίου με το οποίο απαγόρευσε το κίνημα Juventudes de Acción Católica, εντάσσοντάς το σε μια ενιαία φοιτητική ένωση, την SEU υπό την ηγεσία της Falange, και λογόκρινε το όργανο Τύπου της, το Signo.

Παρά την ουδετερότητά της, η Ισπανία παραχώρησε στα γερμανικά υποβρύχια την άδεια να χρησιμοποιούν τα ισπανικά λιμάνια του Κάντιθ, του Βίγκο και του Λας Πάλμας ως βάσεις επισκευής και ανεφοδιασμού, επεκτείνοντας έτσι την εμβέλειά τους. Ομοίως, τα γερμανικά αεροσκάφη είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν για τον ίδιο σκοπό ισπανικά αεροδρόμια, τα οποία, όπως απέδειξε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, χρησιμοποιούνταν από τη γερμανική αεροπορία για αποστολές κατά του συμμαχικού στόλου. Οι Γερμανοί επισκεύαζαν τα αεροσκάφη τους στα ισπανικά αεροδρόμια και τους επιτρεπόταν να επιθεωρούν τα συμμαχικά αεροσκάφη όταν αναγκάζονταν να προσγειωθούν στο ισπανικό έδαφος. Οι ισπανικές αρχές διευκόλυναν τη γερμανική κατασκοπεία και το σαμποτάζ εναντίον συμμαχικών στόχων στην Ισπανία. Αυτές οι επιχειρήσεις ανεφοδιασμού, που ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1940, υπέπεσαν στην αντίληψη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, και μπροστά στις διαμαρτυρίες του Παρισιού και του Λονδίνου, ο Φράνκο τις σταμάτησε προσωρινά. Επαναλήφθηκαν στις 18 Ιουνίου μετά την ήττα της Γαλλίας και συνεχίστηκαν για άλλους 18 μήνες, μέχρι που, τον Δεκέμβριο του 1941, ένα από αυτά τα υποβρύχια έπεσε στα χέρια του βρετανικού ναυτικού. Αφού η κυβέρνηση του Λονδίνου απείλησε να διακόψει την προμήθεια πετρελαίου και άλλων ζωτικών αγαθών στην Ισπανία, ο Φράνκο δεν είχε άλλη επιλογή από το να σταματήσει τις προμήθειες αυτές.

Μέχρι τη γαλλική πανωλεθρία, ο Μουσολίνι είχε εγκρίνει την επίθεση του Χίτλερ, χωρίς όμως να συμμετέχει σε αυτήν, κρυπτόμενος πίσω από την οικονομική του αδυναμία και την ανεπαρκή στρατιωτική του προετοιμασία. Επιδίωξε να σχηματίσει μια νοτιοευρωπαϊκή υπο-ομάδα με την Ισπανία γύρω από κοινούς πολιτικούς και πολιτιστικούς στόχους. Όμως στις 10 Ιουνίου 1940, μετά τη συνάντησή του με τον Χίτλερ στο πέρασμα του Μπρένερ, και μπροστά στην ήττα του γαλλικού και του βρετανικού στρατού, ο Μουσολίνι, πεπεισμένος πλέον ότι οι Γαλλοβρετανοί βρίσκονταν στα πρόθυρα της ήττας, πήρε το ρίσκο και, αποκηρύσσοντας το καθεστώς του “μη εμπόλεμου” στο οποίο η Ιταλία είχε καταφύγει μέχρι τότε, κήρυξε επίσημα τον πόλεμο στους Συμμάχους. Ωστόσο, γνώριζε ότι η Ισπανία ήταν πολύ αδύναμη για να κάνει το ίδιο και την προέτρεψε να υιοθετήσει τη μη πολεμική στάση. Ο Serrano Suñer, ο οποίος ευνοούσε την προσέγγιση με την Ιταλία και την εμπλοκή στην παγκόσμια σύρραξη και ο οποίος συναλλάχθηκε με τον Τσιάνο, τον Μουσολίνι, τον Ρίμπεντροπ και τον Χίτλερ πάνω από το κεφάλι του Υπουργού Εξωτερικών, προκάλεσε την ανοιχτή εχθρότητα των στρατιωτικών και των καθολικών στην Ισπανία. Στις 10 Ιουνίου 1940, όταν ο Μουσολίνι αποφάσισε να εισέλθει στον πόλεμο, ο Φράνκο, ο οποίος βιαζόταν να συμμετάσχει στη σύγκρουση, φάνηκε να μπαίνει στον πειρασμό- ωστόσο, ήταν η φόρμουλα της μη πολεμικής εμπλοκής που υιοθετήθηκε στις 12 Ιουνίου 1940 από το Συμβούλιο Υπουργών, μια φόρμουλα που, αν και δεν υπήρχε στο διεθνές δίκαιο, προσπάθησε να εκφράσει τόσο την αδυναμία υλικής παρέμβασης στη σύγκρουση όσο και την ηθική υποστήριξη της υπόθεσης του Άξονα. Η πολιτική του Φράνκο παρέμεινε υπό αυτό το καθεστώς για τα επόμενα τρία χρόνια, μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1943.

Ο Φράνκο έβλεπε στο πρόσωπο του Χίτλερ ένα όργανο της θείας πρόνοιας, έναν ιστορικό εκδικητή και έναν εκδικητή με αποστολή να φέρει επανάσταση στη διεθνή τάξη, να εκδικηθεί τις προσβολές που προκάλεσαν η Γαλλία και η Βρετανία και να επαναφέρει τους άξιους ευρωπαϊκούς λαούς, όπως η Ισπανία, στη θέση που τους αξίζει. Αντιδρώντας στην ήττα της Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940, ο Φράνκο συνεχάρη τον Χίτλερ με τα εξής λόγια:

“Αγαπητέ Φύρερ : Τη στιγμή που υπό την ηγεσία σας οι γερμανικοί στρατοί οδηγούν τη μεγαλύτερη μάχη της ιστορίας σε νικηφόρο τέλος, θα ήθελα να σας εκφράσω το θαυμασμό και τον ενθουσιασμό μου και του λαού μου, ο οποίος παρακολουθεί με βαθιά συγκίνηση την ένδοξη πορεία του αγώνα που θεωρεί δικό του. Δεν χρειάζεται να σας διαβεβαιώσω πόσο μεγάλη είναι η επιθυμία μου να μη μένω στο περιθώριο των εργασιών σας και πόσο μεγάλη είναι η ικανοποίησή μου να σας προσφέρω σε κάθε περίπτωση τις υπηρεσίες που μπορεί να θεωρήσετε επωφελείς.

Τα επόμενα δύο χρόνια, ως ελάχιστη προϋπόθεση για οποιαδήποτε εμπλοκή στον πόλεμο, η Ισπανία θα απαιτούσε συνεχώς από τον Χίτλερ τα μέσα για την ανακατάληψη του Γιβραλτάρ και την κατάληψη ολόκληρου του Μαρόκου. Ο Φράνκο ήθελε να συμμετάσχει στο λουτρό αίματος και να αποκαταστήσει αυτό που θεωρούσε αδικία στη διανομή της Βόρειας Αφρικής μεταξύ των αποικιοκρατικών δυνάμεων. Πλήρωσε υψηλό τίμημα για την επέμβασή του, με έξοδα της Γαλλίας, εκτός από σημαντικές προμήθειες τροφίμων, ενέργειας και εξοπλισμών. Αυτή η αυτοκρατορική δίψα των Ισπανών συνδυάστηκε με τη νεο-παραδοσιακή θρησκευτικότητα του καθεστώτος και την επιθυμία του να αναβιώσει την “εκπολιτιστική αποστολή” της Ισπανίας στον κόσμο, τα οποία εκφράστηκαν με το σύνθημα της Falange “Για την αυτοκρατορία στο Θεό”.

Δύο ημέρες μετά την ανακοίνωση της μη εμπόλεμης κατάστασης, στις 14 Ιουνίου 1940, εκμεταλλευόμενος την κατάσταση, ο Φράνκο διέταξε μαροκινές μονάδες του στρατού του να καταλάβουν την περιοχή της Ταγγέρης, που τότε τελούσε υπό διεθνή εντολή, πράγμα που έγινε χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός. Η επιχείρηση αυτή, η μόνη εδαφική επέκταση που αποφάσισε ποτέ ο Φράνκο, οδήγησε τον Χίτλερ να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στις υπηρεσίες που θα μπορούσε να του προσφέρει η Ισπανία, ιδίως καθώς η επίθεση στο Γιβραλτάρ είχε καταστεί επείγουσα. Το δεύτερο βήμα ήταν η προετοιμασία, μετά την πτώση της Γαλλίας, της εισβολής στο γαλλικό προτεκτοράτο του Μαρόκου. Ως εκ τούτου, μεγάλες ενισχύσεις στάλθηκαν στην ισπανική ζώνη και πράκτορες διείσδυσαν στη γαλλική ζώνη για να υποδαυλίσουν το αντιγαλλικό συναίσθημα, τόσο στο Μαρόκο όσο και στη βορειοδυτική Αλγερία, όπου ο ευρωπαϊκός πληθυσμός περιλάμβανε σημαντικό αριθμό απογόνων Ισπανών μεταναστών. Ωστόσο, οι ισπανικές μονάδες δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τις στρατιωτικές εφεδρείες που διατηρούσε η Γαλλία στο Ορανιάν, ενισχυμένες περαιτέρω με πολυάριθμα αεροσκάφη από τη μητρόπολη. Επιπλέον, ο Χίτλερ, προκειμένου να προσανατολίσει τη Γαλλία προς τη συνεργασία με τη Γερμανία, αποφάσισε προς το παρόν να μην ενεργήσει εις βάρος της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, η ιδέα της εδαφικής επέκτασης με γερμανική υποστήριξη δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί προτεραιότητα για τον Φράνκο.

Αν, επομένως, ο Χίτλερ είχε αρχικά δώσει ελάχιστη σημασία στην προσφορά του Φράνκο, οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε στον πόλεμό του εναντίον της Βρετανίας τον έκαναν να συνειδητοποιήσει στα τέλη Ιουλίου ότι η Ισπανία έπρεπε να παρέμβει στη σύγκρουση. Ο Χίτλερ αναζητούσε ένα νέο στρατηγικό πλεονέκτημα και προετοίμαζε μια επιχείρηση για την κατάληψη του Γιβραλτάρ και την απομόνωση της Μεσογείου. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1940, ο Serrano Suñer, τότε ακόμη υπουργός Εσωτερικών, κλήθηκε, ως ειδικός απεσταλμένος του Φράνκο, να συναντηθεί με τον Χίτλερ, ενώ ακολούθησε συνάντηση με τον Μουσολίνι και τον Τσιάνο. Όλα δείχνουν ότι έβαζε τις τελευταίες πινελιές στις προετοιμασίες για την είσοδο της Ισπανίας στον πόλεμο, στο πλαίσιο της Επιχείρησης Felix που αποφάσισε ο Χίτλερ, με πρώτο στόχο την κατάκτηση του Γιβραλτάρ. Νωρίτερα, στις 8 Αυγούστου 1940, το Βερολίνο είχε αναθέσει μια έκθεση σχετικά με το κόστος και τα οφέλη της εισόδου της Ισπανίας στον πόλεμο, η οποία ανέφερε ότι η Ισπανία, χωρίς τη γερμανική βοήθεια, δύσκολα θα μπορούσε να στηρίξει την πολεμική προσπάθεια, Σε αντάλλαγμα, η εμπλοκή της Ισπανίας θα είχε πλεονεκτήματα, όπως η διακοπή των ισπανικών εξαγωγών ορυκτών προς τη Βρετανία, η πρόσβαση της Γερμανίας στα βρετανικά ορυχεία σιδήρου και χαλκού στην Ισπανία, η εκδίωξη των βρετανικών δυνάμεων από τη δυτική Μεσόγειο και η κυριαρχία στα Στενά του Γιβραλτάρ. Επιπλέον, η Ισπανία φαινόταν πρόθυμη να επιτρέψει στη Γερμανία να δημιουργήσει στρατιωτική βάση στις ακτές του Μαρόκου, αλλά όχι στις Κανάριες Νήσους. Τα μειονεκτήματα θα ήταν η προβλέψιμη βρετανική κατοχή των Καναρίων Νήσων και των Βαλεαρίδων Νήσων, η επέκταση της επικράτειας του Γιβραλτάρ, η πιθανή συνένωση των βρετανικών δυνάμεων με τις γαλλικές δυνάμεις στο Μαρόκο και ο κίνδυνος να διακυβευθεί ο εφοδιασμός της Ισπανίας με είδη πρώτης ανάγκης και καύσιμα- τέλος, η ανάγκη επανεξοπλισμού της χώρας, με τις δυσκολίες μεταφοράς πολεμικού υλικού λόγω των στενών δρόμων και της διαφορετικής σιδηροδρομικής χάραξης. Η γερμανική Ανώτατη Διοίκηση κατέληξε σε παρόμοια απαισιόδοξα συμπεράσματα, επισημαίνοντας ότι η Ισπανία δεν διέθετε ικανοποιητικό πυροβολικό, είχε πυρομαχικά για λίγες μόνο ημέρες εχθροπραξιών και ότι τα εργοστάσια όπλων δεν είχαν επαρκή δυναμικότητα. Σε αντάλλαγμα για την είσοδό του στον πόλεμο, ο Φράνκο απαίτησε την παραχώρηση στην Ισπανία ολόκληρου του γαλλικού Μαρόκου, της Ορανίας και ενός εκτεταμένου περιθωρίου υποσαχάριων εδαφών που ανήκαν στην ΑΟΦ. Τέλος, η Γερμανία επρόκειτο να παραδώσει μεγάλες ποσότητες στρατιωτικών προμηθειών και εξοπλισμού, καθώς και κάθε είδους αγαθά για την ανακούφιση της έλλειψης στην Ισπανία. Από την άλλη πλευρά, το καθεστώς του Βισύ, με τη σύγχρονη οικονομία, την υπερπόντια αυτοκρατορία και τις αποικιακές ένοπλες δυνάμεις του, που είχε γίνει δορυφόρος της Γερμανίας, βάρυνε περισσότερο στη ζυγαριά, και ο Χίτλερ ανησυχούσε πολύ περισσότερο για την εξασφάλιση της συνεργασίας της Γαλλίας και τη μη αποξένωση του γαλλικού στρατού, ο οποίος ήταν πολύ προσκολλημένος στην αποικιακή αυτοκρατορία του, παρά για την απόκτηση της υποστήριξης μιας τόσο αδύναμης χώρας. Μια δεύτερη, λεπτομερέστερη μελέτη της βοήθειας που θα χρειαζόταν η Ισπανία για να εισέλθει στον πόλεμο κατέληξε να αποθαρρύνει τους Γερμανούς, παρά τις σοβαρές δεσμεύσεις που είχε αναλάβει ο Φράνκο προς τον Άξονα, ο οποίος αρνήθηκε κυρίως την τεράστια οικονομική βοήθεια που του προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να τον αποτρέψουν από το να προσχωρήσει στη Γερμανία. Το Σχέδιο Φέλιξ δεν εφαρμόστηκε τελικά λόγω της απροθυμίας της Ισπανίας να εισέλθει στον πόλεμο μέχρι να προετοιμαστεί, και λόγω των αμετάβλητων απαιτήσεων της Ισπανίας ως αντάλλαγμα για τη συμμετοχή της στον πόλεμο, δηλαδή: βοήθεια, εξοπλισμούς και εδάφη στη Βόρεια Αφρική, εκτός από τη διεύρυνση της ισπανικής Γουινέας (φαίνεται μάλιστα ότι σε μεταγενέστερη συνέντευξη αναφέρθηκε και η προσάρτηση της γαλλικής Καταλονίας στην Ισπανία, ενώ φωνές της σκληρής πτέρυγας της Φαλάντζε ζητούσαν και την προσάρτηση της Πορτογαλίας). Οι φιλοδοξίες αυτές συγκρούστηκαν με εκείνες της Γερμανίας, η οποία, ως αντάλλαγμα για τη στρατιωτική της βοήθεια, απαίτησε την παραχώρηση ενός από τα Κανάρια Νησιά, του Φερνάντο Που και του Αννομπόν, σε αντάλλαγμα για το γαλλικό Μαρόκο.

Παρά τις αποτυχίες αυτές, ο Φράνκο, σε επιστολή του προς τον Serrano Suñer τον Σεπτέμβριο του 1940, δήλωσε ότι “πίστευε τυφλά στη νίκη του Άξονα και ήταν απολύτως αποφασισμένος να μπει στον πόλεμο”. Στις 16 Οκτωβρίου 1940, ο Φράνκο προχώρησε σε κυβερνητικό ανασχηματισμό, κατά τον οποίο ο Serrano Súñer πήρε τη θέση του Beigbeder στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο οποίος θεωρήθηκε υπερβολικά ευνοϊκός προς τους Συμμάχους.

Στις 23 Οκτωβρίου 1940, αφού έφυγε από το Σαν Σεμπαστιάν, ο Φράνκο πήγε στη Γαλλία μαζί με τον Serrano Suñer για να έχει συνάντηση με τον Χίτλερ στο Hendaye. Παρόλο που ο Φράνκο είχε φύγει εγκαίρως, έφτασε με πέντε λεπτά καθυστέρηση στη συνάντηση, γεγονός που προκάλεσε εκνευρισμό στη γερμανική πλευρά. Ο Φράνκο ήλπιζε να λάβει μια ανταμοιβή ανάλογη με τις επανειλημμένες προσφορές του να ενταχθεί στον Άξονα- ο Χίτλερ, από την άλλη πλευρά, προσήλθε στη συνάντηση, σύμφωνα με τον Ράινχαρντ Σπίτσι, με την ιδέα ότι ήταν καθήκον του Φράνκο να ενταχθεί στον πόλεμο από την πλευρά της Γερμανίας, δεδομένων όλων των ευεργεσιών που η Γερμανία είχε προσφέρει στον Φράνκο κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, και ήλπιζε να πείσει τον Φράνκο, κατά τη διάρκεια της συζήτησης, να εισέλθει στον πόλεμο ως σύμμαχος της Γερμανίας. Ο Serrano Suñer αναφέρει ότι επί μιάμιση ώρα ο Φράνκο εξηγούσε τις φιλοδοξίες του στον Χίτλερ και ότι ο Χίτλερ χασμουριόταν μόνο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Είναι γνωστό, παρά την έλλειψη εγγράφων σχετικά με το περιεχόμενο αυτής της συνάντησης, ότι ο Χίτλερ ήταν υπέρ της γαλλικής θέσης όσον αφορά τις ισπανικές εδαφικές διεκδικήσεις. Όντας έτοιμος να επιτεθεί στη Μεσόγειο και πεπεισμένος ότι η Γαλλία ήταν πολύ πιο ικανή να υπερασπιστεί τη Βόρεια Αφρική έναντι των Συμμάχων, ο Χίτλερ αρνήθηκε να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για το Μαρόκο ελλείψει της Γαλλίας, αλλά εξακολουθούσε να σκοπεύει να εμπλέξει την Ισπανία στην επίθεση στο μέτωπο της Μεσογείου. Σε κάθε περίπτωση, το ενδιαφέρον του Χίτλερ για μια ισπανική επέμβαση ήταν περιορισμένο. Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί σύμβουλοί του θεωρούσαν την Ισπανία, πολύ αποδυναμωμένη, αναξιόπιστο εταίρο και ο Μουσολίνι, απρόθυμος να δει την Ισπανία ξανά στο τραπέζι του διαμοιρασμού των μεσογειακών κερδών, είχε προτείνει στον Φύρερ ότι η ισπανική επέμβαση ήταν ακατάλληλη. Επιπλέον, σχεδόν όλοι οι ανώτεροι Ισπανοί αξιωματικοί είχαν πλήρη επίγνωση της στρατιωτικής πραγματικότητας της Ισπανίας και ακόμη και όσοι ήταν υπέρ της επέμβασης θεωρούσαν ότι η Ισπανία δεν ήταν καθόλου προετοιμασμένη για μια τέτοια σύγκρουση. Η συνάντηση διήρκεσε αρκετές ώρες: οι αποικιακές απαιτήσεις του Φράνκο δεν ελήφθησαν υπόψη από τον Χίτλερ και δεν μπόρεσε να επιτύχει καμία χαλάρωση των απαιτήσεών του από τον Φράνκο. Και οι δύο θα σχολίαζαν αργότερα τη συνάντηση με απαξιωτικούς όρους. Ο Χίτλερ είπε ότι “με αυτούς τους τύπους δεν μπορεί να γίνει τίποτα” και ότι θα προτιμούσε να του βγάλουν τρία ή τέσσερα δόντια παρά να συνομιλήσει ξανά με τον Φράνκο, τον οποίο αποκάλεσε “λατίνο τσαρλατάνο”. Αργότερα, σχολίασε στον Μουσολίνι ότι ο Φράνκο “κατάφερε να γίνει Generalísimo και επικεφαλής του ισπανικού κράτους μόνο κατά λάθος. Δεν ήταν ένας άνθρωπος που μπορούσε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της πολιτικής και υλικής ανάπτυξης της χώρας του. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς σημείωσε στο σημειωματάριό του ότι “ο Φύρερ δεν έχει καλή γνώμη για την Ισπανία και τον Φράνκο. Δεν είναι καθόλου προετοιμασμένοι για πόλεμο- είναι ευγενείς μιας αυτοκρατορίας που δεν υπάρχει πια. Από την πλευρά του, ο Φράνκο είπε στον Serrano Suñer: “Αυτοί οι άνθρωποι είναι ανυπόφοροι- θέλουν να πάμε σε πόλεμο με αντάλλαγμα το τίποτα”. Σε αυτό προστέθηκε η ανησυχία του Φράνκο ότι τα γερμανικά στρατεύματα θα εισέρχονταν στο ισπανικό έδαφος για να επιτεθούν στο Γιβραλτάρ.

Το πρωτόκολλο συμφωνίας που προτάθηκε στο τέλος της συνάντησης, το οποίο είχε συνταχθεί εκ των προτέρων, δεν έλαβε υπόψη του τη συνάντηση που είχε μόλις πραγματοποιηθεί ούτε τις ισπανικές απαιτήσεις και απορρίφθηκε από την Ισπανία. Ο Φράνκο πρότεινε ένα πρωτόκολλο συνδιαλλαγής, το οποίο περιελάμβανε την προσχώρηση στο Τριμερές Σύμφωνο (το οποίο επιθυμούσε να παραμείνει προς το παρόν μυστικό) και τη δέσμευση να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό των δυνάμεων του Άξονα, αν το απαιτούσαν οι περιστάσεις και αν η Ισπανία ήταν σε θέση να το πράξει. Η τελική έκδοση του μυστικού πρωτοκόλλου που υπογράφηκε από τα δύο μέρη στις 23 Οκτωβρίου ανέφερε:

Αν το πρωτόκολλο φαινόταν αποφασιστικό, στην πραγματικότητα δεν ήταν, καθώς δεν καθορίστηκε ακριβής ημερομηνία και όλα τέθηκαν υπό τη σφραγίδα της μυστικότητας. Στην πραγματικότητα, σημειώνει ο Andrée Bachoud, “απορρίπτοντας τις φιλοδοξίες του σχετικά με το Μαρόκο, αρνούμενος την παραμικρή εδαφική παραχώρηση, ο Χίτλερ είχε αγγίξει το ευαίσθητο σημείο. Ο Φράνκο έκλινε τώρα προς τους Βρετανούς, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν την ήπια μέθοδο εδώ και αρκετά χρόνια και είχαν ένα τρομερό όπλο στη διάθεσή τους: τον έλεγχο των θαλασσών. Ωστόσο, τον Νοέμβριο του 1940, ο Φράνκο ανέλαβε αρκετές επικίνδυνες πρωτοβουλίες, ιδίως στρατιωτικές, για να εκπληρώσει τους όρους του Μνημονίου Συνεννόησης, οι οποίες θα μπορούσαν να ερμηνευθούν μόνο ως ενδείξεις της ετοιμότητάς του να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό του Άξονα- επιπλέον, στις 3 Νοεμβρίου 1940, η διεθνής διοίκηση της Ταγγέρης διαλύθηκε και η πόλη ενσωματώθηκε επίσημα στο Ισπανικό Προτεκτοράτο. Το γενικό επιτελείο συνέταξε ένα νέο σχέδιο κινητοποίησης, το οποίο θεωρητικά θα αύξανε τον αριθμό των στρατευμάτων σε 900.000, αλλά δεν εφαρμόστηκε. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε ότι η επίθεση στο Γιβραλτάρ θα γινόταν μόνο από ισπανικά στρατεύματα, με τους Γερμανούς να ενεργούν μόνο ως ενισχύσεις σε περίπτωση ισχυρής βρετανικής αντίδρασης. Οι Γερμανοί, ωστόσο, θεώρησαν ότι τα ισπανικά στρατεύματα ήταν ακατάλληλα για μια τέτοια κατάκτηση και τοποθέτησαν στην περιοχή Jura στρατεύματα εφόδου που θα μπορούσαν να λάβουν μέρος σε μια κοινή χερσαία και αερομεταφερόμενη επιχείρηση. Επιπλέον, η οικονομική κατάσταση της Ισπανίας φαινόταν απελπιστική και ανάγκασε τον Καουντίγιο να ζητήσει βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τη μορφή μερικών φορτίων δημητριακών που στάλθηκαν μέσω του Ερυθρού Σταυρού, αλλά υπό τον όρο ότι η Ισπανία θα διατηρούσε την ουδετερότητά της. Ο Φράνκο άρχισε τότε να ποντάρει και στις δύο πλευρές και να εφαρμόζει τακτικές καθυστέρησης.

Εν τω μεταξύ, ο διοικητής Luis Carrero Blanco, επικεφαλής επιχειρήσεων του Ναυτικού Επιτελείου, είχε συντάξει μια έκθεση στις 11 Νοεμβρίου στην οποία υποστήριζε ότι η κατάληψη του Γιβραλτάρ δεν αποτελούσε αποφασιστικό παράγοντα, καθώς το Βασιλικό Ναυτικό θα συνέχιζε να κυριαρχεί στον Βόρειο Ατλαντικό ούτως ή άλλως και θα επέτρεπε έτσι στη Βρετανία να στραγγαλίσει οικονομικά την Ισπανία με έναν πλήρη αποκλεισμό. Εν τω μεταξύ, ο Χίτλερ, απασχολούμενος όλο και περισσότερο με άλλα προβλήματα, διέταξε να σταματήσουν προς το παρόν οι προετοιμασίες για την επιχείρηση στο Γιβραλτάρ. Ο Φράνκο, από την πλευρά του, επανέλαβε την πίστη του στη γερμανική νίκη και την ετοιμότητά του να εισέλθει στον πόλεμο μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες. Ο Carrero Blanco, φονταμενταλιστής καθολικός και αποφασιστικός αντίπαλος της Falange, εντάχθηκε στο επιτελείο του Φράνκο τον Μάιο του 1941, και από εκείνη την ημερομηνία και μετά, ο Φράνκο είχε τουλάχιστον δύο συναντήσεις την εβδομάδα με τον Carrero Blanco, ο οποίος τον βοήθησε να καθορίσει τους πολιτικούς του προσανατολισμούς και του επέτρεψε να γίνει λιγότερο πνευματικά εξαρτημένος από τον Serrano Suñer.

Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1940, λόγω της βρετανικής αντίστασης και των ιταλικών οπισθοδρομήσεων, η Ισπανία είχε πάψει να αποτελεί τρίτη προτεραιότητα για τη Γερμανία και ο Γκέμπελς λυπόταν τώρα που η Γερμανία είχε εγκαταλείψει το Γιβραλτάρ. Τον Ιανουάριο του 1941, ο ναύαρχος Κανάρης στάλθηκε στη Μαδρίτη για να ζητήσει άδεια για τα γερμανικά στρατεύματα να περάσουν στην Ισπανία, αλλά ο Φράνκο επέμεινε έξυπνα να του επιτραπεί να πραγματοποιήσει ο ίδιος την επίθεση, ζητώντας παράλληλα χρόνο για να προετοιμαστεί. Καθώς η ισπανική κωλυσιεργία εξόργιζε το Βερολίνο, ο Χίτλερ παραδέχθηκε τελικά ότι η ημερομηνία για την επιχείρηση στο Γιβραλτάρ ήταν ξεπερασμένη και αποφάσισε να την αναβάλει οριστικά, ώστε να μη διαταραχθούν οι προγραμματισμένες πρωτοβουλίες της Γερμανίας στα ανατολικά, οπότε το πρωτόκολλο του Hendaye παρέμεινε νεκρό γράμμα.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Javier Tusell, η υποταγή των Ισπανών ηγετών στον Άξονα δεν ήταν προσχηματική- πρόθυμοι να εισέλθουν στον πόλεμο, θα το έκαναν αν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Πίστευαν στην ανάγκη μιας “Νέας Τάξης” στην Ευρώπη, αν και η αντίληψή τους περιλάμβανε ένα νέο μοντέλο διεθνούς ισορροπίας, με την Ισπανία σε ρόλο κυρίαρχης δύναμης στη νοτιοδυτική Ευρώπη, υπερασπίστριας ενός είδους ισπανόφωνου-καθολικού πολιτισμού, και τη Γερμανία σε ρόλο προσωποπαγούς, όχι απόλυτου κυβερνήτη της εν λόγω Νέας Τάξης. Στην πραγματικότητα, η Ισπανία έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να εξυπηρετήσει τη Γερμανία, εκτός από το να πάει στον πόλεμο. Αυτό περιελάμβανε τον εφοδιασμό γερμανικών υποβρυχίων, την παροχή μικρού αριθμού πλοίων για τον εφοδιασμό των γερμανικών δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική, την ενεργό συνεργασία με τη γερμανική κατασκοπεία, τις επιχειρήσεις δολιοφθοράς κατά του Γιβραλτάρ και τη φιλοξενία του ναζιστικού Τύπου στην Ισπανία. Αυτή η συνεργασία επέτρεψε στη Γερμανία να βυθίσει αρκετά συμμαχικά πλοία.

Στις 12 Φεβρουαρίου 1941, η μοναδική συνάντηση μεταξύ του Φράνκο και του Μουσολίνι πραγματοποιήθηκε στην Μπορντιγκέρα, την οποία ζήτησε ο Χίτλερ για να προσπαθήσει να φέρει την Ισπανία στον πόλεμο, αλλά όπου ο Φράνκο έδωσε τις ίδιες υποσχέσεις στον Μουσολίνι όπως και στον Χίτλερ. Ο Τσιάνο περιέγραψε την ομιλία του ως “πομπώδη, φλύαρη και χαμένη σε λεπτομέρειες και λεπτομέρεια ή σε μεγάλες παρεκβάσεις για στρατιωτικά θέματα”- για τους άλλους, η συνάντηση ήταν πολύ εγκάρδια: ο Μουσολίνι άκουσε τα ισπανικά επιχειρήματα και έφυγε με τη βεβαιότητα ότι ο Φράνκο δεν μπορούσε και δεν θα προχωρούσε σε πόλεμο. Όμως, για άλλη μια φορά, μια συμφωνία που θα συμβίβαζε τις αξιώσεις και των δύο πλευρών απέτυχε να επιτευχθεί. Ο Χίτλερ, αφού έλαβε την έκθεση του Μουσολίνι για τη συνάντηση, εγκατέλειψε οριστικά, και ούτε οι υπουργοί του ούτε άλλοι ηγέτες κατέβαλαν περαιτέρω προσπάθειες να πείσουν την Ισπανία να εισέλθει στον πόλεμο. Αν και υπήρχαν φωνές στη Γερμανία που υποστήριζαν την άμεση γερμανική επέμβαση στην Ισπανία, μια τέτοια επιχείρηση σύντομα φάνηκε αδύνατη λόγω της επείγουσας ανάγκης να βοηθηθούν τα ιταλικά στρατεύματα στα Βαλκάνια. Παρ” όλα αυτά, ο φόβος μιας βρετανικής απόβασης στην Ισπανία οδήγησε τους Γερμανούς να καταστρώσουν τον Απρίλιο του 1941 ένα σχέδιο με την ονομασία Επιχείρηση Ισαβέλλα για την αντιμετώπιση αυτού του ενδεχομένου. Τη συνάντηση με τον Μουσολίνι ακολούθησε συνάντηση με τον Πεταίν στο Μονπελιέ, αλλά οι δύο άνδρες δεν τα πήγαιναν καλά.

Ο τελευταίος μεγάλος πειρασμός του Φράνκο ήρθε τον Απρίλιο του 1941, όταν ο Χίτλερ είχε κερδίσει άλλη μια αστραπιαία νίκη στα Βαλκάνια, η οποία συνέπεσε με τις πρώτες θεαματικές νίκες του Ρόμμελ στη Λιβύη. Υπήρξε τότε μια διαταγή του Υπουργείου Ναυτικών που απευθυνόταν σε όλους τους καπετάνιους του εμπορικού ναυτικού σχετικά με τη στάση που έπρεπε να τηρήσουν σε περίπτωση που λάμβαναν την είδηση ότι η Ισπανία είχε εισέλθει στον πόλεμο.

Μετά την αποπομπή του στρατηγού Beigbeder (ο οποίος, άλλωστε, έμαθε την είδηση από τις εφημερίδες), η δυσαρέσκεια των στρατιωτικών, οι οποίοι ένιωθαν ότι στερήθηκαν τη νίκη τους και ότι ταπεινώθηκαν επειδή έμειναν εκτός, αντανακλάται στον Serrano Suñer, ο οποίος γίνεται όλο και πιο αντιδημοφιλής. Σκεφτόταν να πάρει τη θέση του Φράνκο και προσπαθούσε να τον δυσφημίσει έξω από τη χώρα. Οι μοναρχικοί υποστηρικτές του Χουάν ντε Μπορμπόν, οι παραδοσιακοί και οι καρλιστές άρχισαν επίσης να ζητούν τον τερματισμό της προσωρινής διακυβέρνησης του Φράνκο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι επικρίσεις του στρατού ήταν πιο έντονες από ποτέ: οι στρατηγοί κατήγγειλαν τη διαφθορά, το χάος της γραφειοκρατίας που πολλαπλασιαζόταν, την ακραία έλλειψη των πιο βασικών αγαθών, και κυρίως την επιρροή και τα σχέδια των Φαλαγγιτών, τους οποίους θεωρούσαν παράλογους, ανίκανους και διεφθαρμένους. Ωστόσο, ο Φράνκο καθησυχάστηκε από τη γνώση ότι η δύναμή του έγκειται στις δυνάμεις που έλκονται προς αντίθετες κατευθύνσεις και αλληλοεξουδετερώνονται.

Δημιουργήθηκε ένα είδος στρατιωτικού κόμματος, του οποίου οι πιο αξιοσημείωτες προσωπικότητες ήταν οι στρατηγοί Kindelán, Orgaz και επίσης ο José Enrique Varela. Το κόμμα αυτό ήταν σαφώς αντίθετο στην ιδεολογία των Φαλαγγιτών και στην επιρροή του Serrano Suñer. Τον Μάιο του 1941, η αντιπαλότητα μεταξύ του στρατιωτικού επιτελείου και της Φάλαγγας, καθώς και οι φήμες για την αυξανόμενη φιλοδοξία του Serrano Súñer, ο οποίος λίγο νωρίτερα είχε εκφωνήσει μια ασυνήθιστα επιθετική ομιλία στην οποία ζητούσε περισσότερη εξουσία για τη Φάλαγγα, οδήγησαν σε έναν μικρό υπουργικό ανασχηματισμό που επιθυμούσε ο Φράνκο: Ο συνταγματάρχης Valentín Galarza διορίστηκε στις Εσωτερικές Υποθέσεις, και ο Carrero Blanco εισήλθε στην κυβέρνηση ως υφυπουργός της Προεδρίας, εκτός από πολλές άλλες διαβόητα αντιφαναγκιστικές προσωπικότητες που διορίστηκαν σε σημαντικές θέσεις. Ο Serrano Súñer απείλησε να παραιτηθεί από υπουργός Εξωτερικών, αλλά ο Φράνκο αρνήθηκε να παραιτηθεί, οπότε παρέμεινε στη θέση του, αν και σε περιθωριακή θέση. Ωστόσο, ο Φράνκο ήταν αποφασισμένος να μην απορρίψει το φασιστικό ατού, αλλά να το εξημερώσει, διορίζοντας σε σημαντικές θέσεις τρεις φαλαγγίτες που ήταν πιστοί στον Φράνκο και δεν ήταν πιθανό να προκαλέσουν διχόνοια. Έτσι, ο υπάκουος José Luis Arrese διορίστηκε Γενικός Γραμματέας της FET, δημιουργώντας έτσι ένα αντίπαλο πολικό σχήμα με εκείνο του Serrano Suñer, ο οποίος αναγκάστηκε να παραχωρήσει μέρος των εξουσιών του στον Arrese. Αυτός ο διορισμός επέτρεψε στον Φράνκο να μετατρέψει τη Φάλαγγα όλο και περισσότερο σε μια απλή γραφειοκρατία, μια πλατφόρμα λαϊκής υποστήριξης και έναν μηχανισμό για την οργάνωση μαζικών διαδηλώσεων υπέρ του Φράνκο, ενώ ταυτόχρονα αμβλύνει τις επαναστατικές της τάσεις.

Αλλά ο πιο σημαντικός διορισμός ήταν αυτός του Carrero Blanco, ο οποίος ανέλαβε μέρος της επιρροής που έχασε ο Serrano Suñer και έμελλε να γίνει το δεξί χέρι του Φράνκο, ο πιο στενός και πιστός συνεργάτης του για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, αποτελώντας κατά κάποιον τρόπο το πολιτικό του alter ego. Ο Carrero Blanco ήταν μετριοπαθής μοναρχικός και προσεκτικά φιλογερμανός, αλλά επίσης ευσεβής καθολικός και ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι σε αυτό που αποκαλούσε “ναζιστικό παγανισμό”. Η προαγωγή του σηματοδότησε απερίφραστα το τέλος της εποχής του “beau-frissime”, ο οποίος έπρεπε επίσης να αποδεχθεί την αποτυχία του σχεδίου του για ένα ολοκληρωτικό φαλαγγικό σύνταγμα, πριν χάσει το χαρτοφυλάκιο του υπουργού του τον Σεπτέμβριο του 1942 και αντικατασταθεί από τον Ιορντάνα, ηγετικό στέλεχος της αντιφαλαγγικής φατρίας και φημολογείται ότι ήταν ευνοϊκός προς τους Συμμάχους.

Το καλοκαίρι του 1941, ο Φράνκο συνέχισε να έχει πλήρη εμπιστοσύνη στη νίκη του Άξονα:

“Θα ήθελα να μεταφέρω την αγωνία αυτών των στιγμών, κατά τις οποίες, μαζί με τη μοίρα της Ευρώπης, διακυβεύεται και η μοίρα του έθνους μας, σε κάθε γωνιά της Ισπανίας, και όχι επειδή έχω αμφιβολίες για την έκβαση της σύγκρουσης. Ο κύβος ερρίφθη. Στην ύπαιθρό μας δόθηκαν και κερδήθηκαν οι πρώτες μάχες. Ο πόλεμος ήταν κακοσχεδιασμένος και οι Σύμμαχοι έχασαν.

– Ομιλία στο Εθνικό Συμβούλιο της ETF, 17 Ιουνίου 1941.

Ο Χουάν ντε Βουρβόν, μετά το θάνατο του πατέρα του, έπαιξε το γερμανικό χαρτί και ζήτησε την πολιτική βοήθεια του Χίτλερ για την αποκατάσταση. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι αντιπρόσωποί του διαπραγματεύτηκαν με τον Γκέρινγκ και με Γερμανούς διπλωμάτες, φτάνοντας στο σημείο να προτείνουν να υιοθετήσει η αποκατάσταση τις αρχές του Φαλαγγιτισμού και να διοριστεί ένας φιλογερμανός στρατηγός ως πρωθυπουργός για να διασφαλιστεί η είσοδος της Ισπανίας στον πόλεμο.

Στις 23 Ιουνίου 1941, η Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση. Την επόμενη ημέρα, η ισπανική κυβέρνηση συγκάλεσε επείγουσα συνεδρίαση, όπου ο Serrano Suñer πρότεινε να οργανωθεί ένα σώμα Ισπανών εθελοντών για να πολεμήσει στο πλευρό της Βέρμαχτ στο ρωσικό μέτωπο. Ακούστηκαν αντίθετες φωνές, κυρίως από τους Βαρέλα και Γκαλάρζα, οι οποίοι υποστήριξαν ότι, όσο επιθυμητή και αν ήταν η καταστροφή της Σοβιετικής Ένωσης, ο πόλεμος είχε γίνει πιο περίπλοκος και η Γερμανία βρισκόταν σε αποδυναμωμένη θέση. Παρ” όλα αυτά, και παρά την ισπανική ουδετερότητα, ο Φράνκο αποδέχθηκε την πρόταση του Σαλβαδόρ Μερίνο να στείλει εθελοντές εργάτες στη Γερμανία και συμφώνησε στη δημιουργία μιας μονάδας εθελοντών μαχητών ως σύμβολο αλληλεγγύης και ως συμβολή της Ισπανίας στον αγώνα κατά του κοινού εχθρού. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα σχηματίστηκε μια μεγάλη πολεμική μονάδα 18.000 εθελοντών Φαλαγγιτών, η οποία, με την ονομασία Μπλε Μεραρχία (στα ισπανικά División Azul) και με επικεφαλής τον φιλογερμανό στρατηγό των Φαλαγγιτών Agustín Muñoz Grandes, στάλθηκε στη Ρωσία υπό ναζιστική διοίκηση. Η ρωσική εκστρατεία προκάλεσε νέα αισιοδοξία ότι ο Άξονας θα νικούσε, και στις 2 Ιουλίου ο Serrano Súñer δήλωσε στην εφημερίδα Deutsche Allgemeine Zeitung ότι η Ισπανία περνούσε από τη “μη πολεμική συμπεριφορά” στην “ηθική πολεμική συμπεριφορά”. Στο επίσημο ανακοινωθέν του της 24ης Ιουνίου 1941, ο Φράνκο δήλωσε:

“Ο Θεός άνοιξε τα μάτια των πολιτικών ανδρών και εδώ και 48 ώρες πολεμούν το θηρίο της Αποκάλυψης στον πιο κολοσσιαίο αγώνα που έχει καταγραφεί στην ιστορία για την κατάρριψη της πιο άγριας καταπίεσης όλων των εποχών.

Στις 17 Ιουλίου 1941, ο Φράνκο εκφώνησε την πιο φιλογερμανική ομιλία ολόκληρου του πολέμου στο Εθνικό Συμβούλιο της ETF. Καταδίκασε σκληρά τους “αιώνιους εχθρούς” της Ισπανίας, αναφερόμενος σαφώς στη Βρετανία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίοι επιμένουν να διεξάγουν “ίντριγκες και ενέργειες” εναντίον της πατρίδας. Κατέληξε επαινώντας τη Γερμανία για τη συμμετοχή της “στη μάχη για την οποία η Ευρώπη και η Χριστιανοσύνη λαχταρούν τόσα χρόνια και στην οποία το αίμα της νεολαίας μας θα ενωθεί με το αίμα των συντρόφων μας του Άξονα ως ζωντανή έκφραση αλληλεγγύης” και κατηγορώντας τις δημοκρατικές δυνάμεις ότι εκμεταλλεύονται την ανάγκη της Ισπανίας για βασικά τρόφιμα ως μέσο πίεσης για να εξαγοράσουν την ουδετερότητά της. Τα λόγια αυτά θορύβησαν τους Συμμάχους, σε τέτοιο βαθμό που οι Βρετανοί έκαναν σχέδια για την κατάληψη των Καναρίων Νήσων. Μια άλλη συνέπεια ήταν ότι διάφοροι ανώτατοι στρατιωτικοί διοικητές (Orgaz, Kindelán, Saliquet, Solchaga, Aranda, Varela και Vigón), οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν μοναρχικοί, άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για την ανατροπή του Φράνκο. Ωστόσο, οι αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες και οι πρώτες αποτυχίες που υπέστη ο γερμανικός στρατός στη Ρωσία και τη Βόρεια Αφρική έκαναν τον Φράνκο επιφυλακτικό, κάνοντάς τον να εγκαταλείψει τα αυτοκρατορικά του όνειρα και να σκεφτεί πρώτα απ” όλα την παραμονή του στην εξουσία. Επιπλέον, η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα είχε το πλεονέκτημα ότι μετατόπισε τον πόλεμο προς τα ανατολικά, μακριά από τη Μεσόγειο, έτσι ώστε η Γερμανία να μην εστιάζει πλέον στο Γιβραλτάρ και η πίεση για την είσοδο της Ισπανίας στον πόλεμο να μειωθεί- ο Φράνκο ήταν και πάλι σε θέση να επιβεβαιώσει τη φιλία του με τον Άξονα με χαμηλότερο κόστος.

Η ακραία στενότητα της χώρας ανάγκασε τον Φράνκο να προσπαθήσει να επιτύχει καλύτερους οικονομικούς και εμπορικούς όρους με το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον, κάτι που η Ισπανία πέτυχε με τη μεσολάβηση του ικανού πρεσβευτή Χουάν Φρανσίσκο ντε Καρντένας. Η προσέγγιση με τις Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1942, όταν ο πρόεδρος Ρούσβελτ επέλεξε προσωπικά τον καθηγητή Carlton J. H. Hayes, φίλο του, φιλελεύθερο δημοκράτη, καθολικό, ως τον καταλληλότερο πρεσβευτή στη Μαδρίτη για να τα βρει με τον Φράνκο και να τον πείσει να επιστρέψει στην ουδετερότητα. Σύντομα ο Hayes έγινε ο πιο έμπιστος συνήγορος του Φράνκο στους Συμμάχους, αγωνιζόμενος να τους πείσει ότι ο Caudillo δεν ήταν φασίστας. Μέχρι τότε, ο Φράνκο μπορούσε να θεωρήσει ότι απολάμβανε την παθητική καλοσύνη των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι μοναρχικοί γίνονταν όλο και πιο δραστήριοι- αν το 1940-1941 είχαν ζητήσει υποστήριξη από τη Γερμανία, το πρώτο εξάμηνο του 1942 στράφηκαν τώρα προς τη Βρετανία. Άλλοι όμως, όπως ο Yagüe και ο Vigón, έπαιζαν με την ιδέα μιας “φαλαγγικής μοναρχίας” που υποστηριζόταν από τον Χίτλερ ως την καλύτερη λύση για τις διαιρέσεις της χώρας.

Τον Αύγουστο του 1942 ξέσπασε μια από τις σοβαρότερες πολιτικές κρίσεις του καθεστώτος του Φράνκο, η οποία κορυφώθηκε με μια μακρά αντιπαράθεση μεταξύ του στρατού και της Φαλάντζε: Στο τέλος μιας τελετής μνήμης για τους καρλιστές μαχητές που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίο της τιμής που πραγματοποιήθηκε στην Μπεγκόνα, ένα προάστιο του Μπιλμπάο, και στην οποία συμμετείχαν οι υπουργοί Βαρέλα και Ιτουρμέντι, μια ομάδα καρλιστών και μοναρχικών, οι οποίοι, κατά την έξοδο από τη Βασιλική, φώναζαν κατά του Φράνκο και της Falange, δέχθηκαν επίθεση από μια ομάδα Φαλαγγιτών, με τις δύο ομάδες να ανταλλάσσουν συνθήματα, στη συνέχεια ύβρεις και τελικά χτυπήματα, μέχρι που η ομάδα των Φαλαγγιτών πέταξε χειροβομβίδες. Ο Βαρέλα, σώος και αβλαβής, διαμαρτυρήθηκε έντονα στον Φράνκο. Μετά από μια συνάντηση μαζί του στις 2 Σεπτεμβρίου 1942, κατά την οποία του ζήτησε να αναλάβει δράση κατά της Φαλάντζε, αλλά κατά την οποία φάνηκε ότι ο Φράνκο δεν είχε καμία πρόθεση να κάνει τίποτα, ο Βαρέλα παραιτήθηκε. Ο Carrero Blanco είπε στον Φράνκο ότι αν οι δύο παραιτήσεις που είχαν ανακοινωθεί πραγματοποιούνταν (του Valentín Galarza εκτός από την παραίτηση του Varela) και αν ο Serrano Suñer παρέμενε στη θέση του, ο στρατός και άλλοι αντιφαλάγγες θα ισχυρίζονταν ότι η Falange είχε επιτύχει μια πλήρη νίκη. Στη σοβαρή κυβερνητική κρίση που ακολούθησε, ο Φράνκο απέλυσε τον υπουργό Στρατού Βαρέλα και στη συνέχεια έκανε ανασχηματισμό της κυβέρνησής του, απομακρύνοντας τον υπουργό Εσωτερικών Γκαλάρζα και αντικαθιστώντας τον με τον Μπλας Πέρες Γκονζάλες, έναν από τους πιο πιστούς συνεργάτες του Φράνκο στο μέλλον, αλλά σε αντάλλαγμα, προκειμένου να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ της Falange και του στρατού, απέλυσε επίσης τον φαλαγγίτη Serrano Súñer και τον αντικατέστησε με τον Jordana, την κύρια αλλαγή σε αυτόν τον ανασχηματισμό. Το πιο δύσκολο ήταν να βρεθεί αντικαταστάτης του Βαρέλα, ο οποίος υποστηριζόταν από το σύνολο σχεδόν της στρατιωτικής ιεραρχίας. Ο Φράνκο προσέφερε τελικά τη θέση στον υποστράτηγο Carlos Asensio Cabanillas και αποφάσισε να αναλάβει προσωπικά την προεδρία της Πολιτικής Επιτροπής της Φάλαγγας. Σύμφωνα με τον Paul Preston, “για τον Φράνκο, η Begoña ήταν πολιτικά η ενηλικίωση. Ποτέ ξανά δεν θα εξαρτιόταν τόσο πολύ από έναν άνθρωπο όσο από τον Serrano Súñer.

Σκοπός αυτών των αλλαγών ήταν να κατευνάσουν τις εσωτερικές συγκρούσεις στην κυβέρνηση και να ενισχύσουν την εξουσία του Φράνκο, ο οποίος περιβαλλόταν έτσι από την καλύτερη ομάδα που είχε μέχρι τότε. Εξωτερικά, ο Φράνκο, παρά το διορισμό του Ιορντάνα, δεν είχε καμία πρόθεση να αλλάξει τη διαφαινόμενη στάση του απέναντι στον Άξονα και διόρισε τον γερμανόφιλο Ασένσιο για να μεταφέρει διαβεβαιώσεις στην κυβέρνηση του Ράιχ. Ωστόσο, υπήρξε και μια πιο ήπια στροφή: ο Jordana, ο οποίος δεν ήταν αγγλόφιλος, αλλά είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πιο πιθανή έκβαση του πολέμου ήταν μια νίκη των Συμμάχων, ήθελε να θέσει τέλος στη μη πολεμική συμπεριφορά και να επαναφέρει την Ισπανία στην ουδετερότητα, παρά τον λόγο στον οποίο συνέχισε να κυριαρχεί ο αντικομμουνισμός αρχών. Ο Ζορντάνα θα γινόταν, μετά τον Φράνκο, το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ισπανική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του Β” Παγκοσμίου Πολέμου.

Από τα τέλη του 1941, ο στρατηγός Κιντελάν, μοναρχικός και πεπεισμένος για την τελική νίκη της Δύσης και της ΕΣΣΔ, προέτρεψε τον Φράνκο να προετοιμάσει και να πραγματοποιήσει μια μοναρχική παλινόρθωση και να μην συμβιβαστεί πολύ με τον Άξονα, προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία και να διασώσει τα βασικά κέρδη της νίκης στον εμφύλιο πόλεμο. Μετά τις γερμανικές και ιταλικές αποτυχίες του 1942, ο Φράνκο έλαβε διακριτικά κάποια προληπτικά μέτρα, ζητώντας κυρίως την αντικατάσταση του Γερμανού στρατιωτικού ακόλουθου και απαιτώντας την απέλαση δύο άλλων Γερμανών διπλωματών. Οι ισπανικές αρχές παρενέβησαν στην Ιταλία για να απομακρύνουν τους Σεφαραδίτες από την υποχρεωτική εργασία και ο Φράνκο πήρε σθεναρή στάση απέναντι στους Ιταλούς που κατηγορήθηκαν για παραβίαση του ισπανικού εναέριου χώρου κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών στο Γιβραλτάρ.

Ο Φράνκο είχε λάβει, λίγες ώρες νωρίτερα, προσωπικές επιστολές από τον Ρούσβελτ και τον Τσόρτσιλ που τον διαβεβαίωναν ότι η απόβαση στο Αλγέρι τον Νοέμβριο του 1942 δεν θα προκαλούσε καμία στρατιωτική εισβολή στο Μαροκινό Προτεκτοράτο ή στα νησιά και ότι δεν είχαν καμία πρόθεση να παρέμβουν στις ισπανικές υποθέσεις. Έχοντας ενημερωθεί εδώ και εβδομάδες για τη συμμαχική επίθεση στη Βόρεια Αφρική, ο Φράνκο δεν έκανε τίποτα για να εμποδίσει τη συγκέντρωση στρατευμάτων στο Γιβραλτάρ και μάλιστα έκανε μια εχθρική χειρονομία προς τη Γερμανία αρνούμενος στις 26 Οκτωβρίου 1942 να παραχωρήσει διευκολύνσεις ανεφοδιασμού στα υποβρύχια της. Ωστόσο, αυτή ήταν η πιο επικίνδυνη φάση του πολέμου για την Ισπανία: ο Χίτλερ απάντησε στη συμμαχική πρωτοβουλία καταλαμβάνοντας την ελεύθερη γαλλική ζώνη και μεταφέροντας στρατεύματα στην Τύνιδα. Αυτή η νέα στρατηγική κατάσταση επέτεινε τις πολιτικές εντάσεις στην Ισπανία και, ίσως για πρώτη φορά, η Αριστερά ενθαρρύνθηκε να δώσει σημάδια υποστήριξης προς τους Συμμάχους σε ορισμένες ισπανικές πόλεις.

Στο μεταξύ, ο Φράνκο προσπάθησε να διατηρήσει την αρχική του στρατηγική. Εξακολουθώντας να πιστεύει ότι η Γερμανία θα επιβίωνε από τον πόλεμο σε μια σχετικά ισχυρή θέση, παρέμεινε πεπεισμένος ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ο πόλεμος θα προκαλούσε μεγάλες πολιτικές και εδαφικές αλλαγές από τις οποίες το καθεστώς του θα έβγαινε τελικά με πλεονέκτημα. Ωστόσο, ενημέρωσε τον Ρίμπεντροπ στις 3 Δεκεμβρίου ότι είχε καταλήξει στην ακλόνητη πεποίθηση ότι για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους δεν ήταν επιθυμητή η είσοδος της Ισπανίας στον πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση, ήταν ζωτικής σημασίας για το ισπανικό και το πορτογαλικό καθεστώς να μην πάρουν τη λάθος πλευρά, και κατά τη διάρκεια του 1942 ο Φράνκο συνέχισε να ποντάρει και στα δύο, δίνοντας υποσχέσεις και στις δύο πλευρές προκειμένου να γλιτώσει το μέλλον, διατηρώντας παράλληλα την υποταγή του στις δυνάμεις του Άξονα και την εμπιστοσύνη του στη νίκη τους. Στο τέλος του ίδιου έτους, απάλλαξε τον φιλονάτσιο Muñoz Grandes -από τον οποίο ψιθύριζαν ότι ο Χίτλερ προσπαθούσε να τον βάλει στη θέση του Caudillo- από τη θέση του διοικητή της Γαλάζιας Μεραρχίας, αντικαθιστώντας τον με τον Emilio Esteban Infantes. Στα επόμενα χρόνια της παγκόσμιας σύγκρουσης, ο Φράνκο συνέχισε τη διπρόσωπη διπλωματία του, για την οποία συνέλαβε τη θεωρία των “δύο πολέμων” (ή “τριών πολέμων”): σύμφωνα με τον ίδιο, υπήρχε ένας πόλεμος μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων, στον οποίο ισχυριζόταν ότι ήταν ουδέτερος, και ένας άλλος κατά του μπολσεβικισμού, στον οποίο ισχυριζόταν ότι ήταν εμπόλεμος στο πλευρό των Γερμανών, θέτοντας στην πραγματικότητα την πρωτοκαθεδρία του αγώνα κατά του κομμουνισμού, ο οποίος θα έπρεπε και θα έπρεπε να δημιουργήσει μια ιερή ένωση των Συμμάχων και του Άξονα, Τέλος, στον τρίτο πόλεμο, ο οποίος έφερε την Ιαπωνία αντιμέτωπη με τις ίδιες δυτικές δημοκρατίες, η Ισπανία κερδήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Μεγάλη Βρετανία και αυτή η θεωρία επέτρεψε στον Φράνκο να δικαιολογήσει ορισμένες φαινομενικά ασυνάρτητες συμπεριφορές και ομιλίες προς τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς.

Ο Χουάν ντε Μπορμπόν προσέγγισε την Αγγλία με ένα σχέδιο σύμφωνα με το οποίο οι Σύμμαχοι, με τη βοήθεια των μοναρχικών, θα εισέβαλαν στα Κανάρια Νησιά και θα ανακήρυτταν μια προσωρινή κυβέρνηση εθνικής συμφιλίωσης υπό την ηγεσία του, ένα σχέδιο που θα είχε τη σύμφωνη γνώμη του Κιντελάν, του Αράντα και του Γενικού Λοχαγού των Καναρίων Νήσων. Ο Φράνκο, ενημερωμένος, διέταξε τη σύλληψη των συνωμοτών, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς διέφυγαν. Παρ” όλα αυτά, τον Μάιο του 1942, ο Φράνκο πρότεινε στον Χουάν ντε Μπορμπόν να αναλάβει το ισπανικό κράτος και να ξεκινήσει μια νέα πορεία που θα λάμβανε υπόψη το έργο που είχε ήδη επιτελέσει “ταυτιζόμενος με την FET y de las JONS”, με την υπόσχεση του θρόνου ως αντάλλαγμα.

Από τον Νοέμβριο του 1942 και μετά, ο Φράνκο άρχισε μια καμπή στην εξωτερική του πολιτική. Η απόβαση στην Αλγερία είχε αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική και οι προξενικές αρχές στην Ταγγέρη και στην ισπανική ζώνη του Μαρόκου, και αργότερα η μαροκινή κατοικία, συντάχθηκαν με τις γαλλικές αρχές στο Αλγέρι. Στη συνέχεια, ο Φράνκο αναγνώρισε de facto τις ελεύθερες γαλλικές αρχές, αφού από τον Ιούνιο του 1943 ο Sangróniz, γνωστός για τις συμπάθειές του προς τους Συμμάχους, εκπροσωπήθηκε στον στρατηγό Giraud. Καθώς η Ισπανία αποτελούσε υποχρεωτικό πέρασμα για τους Γάλλους που ήθελαν να ενταχθούν στους Ελεύθερους Γάλλους, η Επιτροπή του Αλγερίου ήταν πρόθυμη να έρθει σε συμφωνία με το καθεστώς του Φράνκο. Ωστόσο, η Ισπανία δεν ήρθε σε επίσημη ρήξη με τη Γερμανία και την κυβέρνηση του Βισύ, αλλά συνέχισε τις εμπορικές σχέσεις με τον Άξονα, καθώς ο Αρρέζε συνήψε νέα εμπορική συμφωνία με τη Γερμανία τον Ιανουάριο του 1943, με την οποία η τελευταία ανέλαβε την υποχρέωση να εξάγει αγαθά αξίας τουλάχιστον 70 εκατομμυρίων μάρκων.

Η πείνα του πληθυσμού ανάγκασε το καθεστώς να αναζητήσει προμήθειες σιτηρών, τις οποίες οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Αγγλία και η Νότια Αμερική ήταν πρόθυμες να παράσχουν, όχι όμως χωρίς επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική του καθεστώτος. Μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν σήμερα σε θέση να παράσχουν στο Φράνκο δάνεια για την αγορά βασικών αγαθών. Η Τράπεζα Εισαγωγών και Εξαγωγών του χορήγησε κεφάλαια, αλλά μόνο υπό τον όρο οικονομικών και πολιτικών εγγυήσεων.

Η αποπομπή του Μουσολίνι τον Ιούλιο του 1943, η οποία προκάλεσε τέτοια αίσθηση στη Μαδρίτη, ώστε η Γενική Γραμματεία του Κινήματος έμεινε εγκαταλελειμμένη για αρκετές ημέρες, και η απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία τον Ιούλιο του 1943, ώθησαν τον Φράνκο να μετατοπίσει περαιτέρω την εξωτερική του πολιτική προς την ουδετερότητα με μικρά βήματα, χωρίς όμως απότομη ρήξη με τον Άξονα. Αντιμέτωπη με το σημείο καμπής του πολέμου, η ισπανική διοίκηση ξεκίνησε τον Αύγουστο μια αργή διαδικασία αποφαλοποίησης ή αποασυλοποίησης και η SEU απαγόρευσε στα μέλη της να κάνουν οποιαδήποτε αναλογία μεταξύ του ισπανικού καθεστώτος και των “ολοκληρωτικών κρατών”, προμηνύοντας αυτό που σύντομα θα γινόταν η επίσημη πολιτική της σταδιακής αποασυλοποίησης. Το 1943, η Εθνική Αντιπροσωπεία Προπαγάνδας εξέδωσε πολύ ακριβείς οδηγίες:

“Σε καμία περίπτωση, σε καμία περίπτωση, είτε σε συνεργατικά άρθρα, είτε σε κύριο άρθρο, είτε σε σχόλιο, δεν πρέπει να γίνεται αναφορά σε ξένα κείμενα, ιδέες ή παραδείγματα όταν συζητούνται τα πολιτικά χαρακτηριστικά και τα θεμέλια του κινήματός μας. Το ισπανικό κράτος βασίζεται αποκλειστικά σε αυστηρά εθνικές αρχές, πολιτικούς κανόνες και φιλοσοφικά θεμέλια. Η σύγκριση του κράτους μας με άλλα κράτη που μπορεί να φαίνονται παρόμοια δεν θα γίνει ανεκτή σε καμία περίπτωση, ούτε η εξαγωγή συμπερασμάτων από υποτιθέμενες προσαρμογές ξένων ιδεολογιών στην πατρίδα μας.

Εσωτερικά, ο κύριος αντίπαλος του Φράνκο ήταν τώρα ο Χουάν ντε Μπουρμπόν, ο οποίος προσπαθούσε να κερδίσει την υποστήριξη των μελλοντικών νικητών και είχε επίσης την υποστήριξη των Καταλανών εθνικιστών. Ένα μεγάλο μέρος των στρατιωτικών και των Φαλαγγιτών παρέμεινε υπέρ του Φράνκο, μια ομάδα που απειλούνταν πλέον, ιδίως μετά την πτώση του Μουσολίνι, και ως εκ τούτου ήταν αφοσιωμένη. Στις 8 Μαρτίου 1943, ο Δον Χουάν έγραψε στον Φράνκο ότι είχε έρθει η ώρα “να επισπευσθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η ημερομηνία της αποκατάστασης” και να μπει τέλος σε ένα “προσωρινό και αβέβαιο καθεστώς”, στο οποίο ο Φράνκο απάντησε ότι δεν ήταν αντίθετος με τη μοναρχία υπό την προϋπόθεση ότι θα ασπαζόταν τις αρχές του Κινήματος, ότι δεν θα υποχωρούσε στα λάθη του φιλελευθερισμού και ότι θα πραγματοποιούσε ένα “εγχείρημα ομόνοιας”. Η πλειοψηφία των αντιστρατήγων στην κορυφή της στρατιωτικής ιεραρχίας συμφώνησε με τους μοναρχικούς. Ένα μανιφέστο, γνωστό ως “Μανιφέστο των 27”, που υπογράφηκε το καλοκαίρι του 1943, δημοσιεύθηκε. που υπογράφηκε το καλοκαίρι του 1943 από 27 μέλη των Cortes (procuradores), μεταξύ των οποίων ο Δούκας της Άλμπα, ο Χουάν Βεντόσα, ο Χοσέ ντε Γιανγκούας Μεσσία, Αφρικάνους στρατιώτες και 17 καρλιστικές προσωπικότητες, πρότεινε στον Φράνκο να κάνει ένα βήμα στην άκρη υπέρ της αποκατάστασης ως τον μόνο τρόπο για να αποφευχθεί η επιστροφή στον πολιτικό εξτρεμισμό. Ο Φράνκο αντέδρασε καλώντας όλους τους υπογράφοντες αντιστράτηγους ξεχωριστά, λέγοντάς τους ότι δεν ήταν σωστό να αφήσουν την εξουσία στα χέρια ενός άπειρου βασιλιά, ιδίως επειδή η χώρα δεν ήταν μοναρχική, επιβάλλοντας σε όλους πρόστιμα και απολύοντάς τους ή μεταθέτοντάς τους σε άλλες θέσεις, ενώ οι υπογράφοντες procuradores εξαφανίστηκαν σχεδόν σιωπηλά από τη δημόσια ζωή.

Το καθεστώς συνέχισε να συγκαλύπτει την εμφάνισή του και να διορθώνει ορισμένες από τις πολιτικές του θέσεις. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1943, διατάχθηκε να πάψει το FET να αποκαλείται κόμμα και να αναφέρεται ως Εθνικό Κίνημα, μια γενική ονομασία χωρίς φασιστικούς συνειρμούς. Το δόγμα του κινήματος έγινε όλο και πιο μετριοπαθές, τείνοντας προς τον καθολικό κορπορατισμό, με τη σταδιακή εγκατάλειψη του φασιστικού μοντέλου. Ο Ζορντάνα κατάφερε να πείσει τον Φράνκο να αποσύρει τη División Azul, μια απόφαση που τελικά ελήφθη στις 25 Σεπτεμβρίου, ενώ ακολούθησε η επίσημη διάλυσή της στις 12 Οκτωβρίου 1943. Η πολιτική της “μη εμπόλεμης κατάστασης” υιοθετήθηκε ως κλειστή πολιτική, αν και ποτέ δεν αποκηρύχθηκε επίσημα, καθώς ο Φράνκο σε ομιλία του την 1η Οκτωβρίου 1943 αναφέρθηκε σε μια πολιτική “άγρυπνης ουδετερότητας”. Η Falange ευθυγραμμίστηκε με τη στρατηγική του Φράνκο και ο Arrese εξηγούσε συνεχώς ότι η Falange δεν είχε τίποτα κοινό με τον ιταλικό φασισμό και ότι ήταν ένα “αυθεντικά ισπανικό” κίνημα.

Στην τελική φάση του πολέμου, ο Φράνκο έτεινε όλο και περισσότερο προς τους Συμμάχους, αν και συνέχισε να βοηθά τη Γερμανία μέχρι το τέλος, ιδίως συνεχίζοντας να φιλοξενεί στο ισπανικό έδαφος γερμανικά παρατηρητήρια, εγκαταστάσεις ραντάρ και σταθμούς αναχαίτισης, απαραίτητο συστατικό ορισμένων εκρηκτικών και τεθωρακισμένων, για τα οποία η Πορτογαλία και η Ισπανία ήταν οι κύριοι προμηθευτές της Γερμανίας. Από την άλλη πλευρά, περίμενε μέχρι τις 17 Νοεμβρίου 1943 προτού αποσύρει πραγματικά τις ισπανικές δυνάμεις από τη Ρωσία, αλλά άφησε πίσω περίπου 1.500 εθελοντές με την προσωπική τους ιδιότητα. Για τους λόγους αυτούς, καθώς και για την κράτηση ιταλικών πλοίων στα ισπανικά λιμάνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν στα τέλη Ιανουαρίου 1944 να διακόψουν τον εφοδιασμό της Ισπανίας με πετρέλαιο. Ωστόσο, ο ισπανικός Τύπος φρόντισε να μην αναφέρει τους λόγους του εμπάργκο και υπέδειξε ότι οι Σύμμαχοι προσπαθούσαν να παραβιάσουν την ισπανική ουδετερότητα. Τον Μάιο του 1944, επιτεύχθηκε συμφωνία με την Ουάσιγκτον και το Λονδίνο με την οποία η ισπανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να σταματήσει όλες τις αποστολές βολφραμίου στη Γερμανία, να αποσύρει τη Λεγεώνα Azul, να κλείσει το γερμανικό προξενείο στην Ταγγέρη και να απελάσει όλους τους Γερμανούς κατασκόπους και σαμποτέρ από το ισπανικό έδαφος (το τελευταίο μέτρο δεν εφαρμόστηκε ποτέ). Ωστόσο, ο Φράνκο συνέχισε να ελπίζει ότι η Ισπανία και όχι η Ιταλία θα ήταν ο κύριος σύμμαχος της Γερμανίας και εξακολουθούσε να μην εξετάζει την πιθανότητα μιας ολοκληρωτικής ήττας της Γερμανίας, μια ιδέα που θα παραδεχόταν μόνο μετά την απόβαση στη Νορμανδία.

Ο Jordana, ο οποίος πέθανε απροσδόκητα τον Αύγουστο του 1944, αντικαταστάθηκε από τον José Félix de Lequerica, έναν διαβόητο φιλοναζί, γεγονός που θα είχε αντίκτυπο στις σχέσεις με τους Συμμάχους. Ωστόσο, η αποστολή της Lequerica ήταν να αναδιαμορφώσει την εξωτερική πολιτική προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωση του καθεστώτος και ταυτόχρονα να προσεγγίσει τους Συμμάχους. Τόνισε την “ατλαντική κλίση” της Ισπανίας, τη σημασία των σχέσεών της με το δυτικό ημισφαίριο και τον πολιτιστικό και πνευματικό ρόλο της Ισπανίας στον ισπανόφωνο κόσμο.

Τον Οκτώβριο του 1944 πραγματοποιήθηκε η εισβολή των δημοκρατικών στρατευμάτων στην κοιλάδα Αράν, η οποία αποκρούστηκε χωρίς δυσκολία από τον στρατηγό Yagüe. Η εξάλειψη αυτής της εισβολής ήταν μια ανέλπιστη ευκαιρία για τον Φράνκο να δείξει στους μοναρχικούς και καθολικούς αντιπάλους του στο εσωτερικό την πραγματικότητα των κινδύνων που εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει η Ισπανία και να δείξει στους Συμμάχους την επιμονή της κομμουνιστικής απειλής, και ταυτόχρονα να ενισχύσει την εκκαθάριση. Η τελευταία έλαβε τη σιωπηρή έγκριση των δημοκρατιών, οι οποίες είδαν σε αυτή την επίθεση την επιβεβαίωση ότι οι ανησυχίες του Φράνκο ήταν βάσιμες.

Ο Ιωάννης των Βουρβόνων, αντιλαμβανόμενος ότι οι Σύμμαχοι δεν θα έκαναν τίποτα εναντίον του Φράνκο, προσπάθησε να αποσταθεροποιήσει την Ισπανία εκ των έσω: στις 19 Μαρτίου 1945, σε μια έκκληση που ξεκίνησε από τη Λωζάνη, γνωστή ως Μανιφέστο της Λωζάνης, καταδίκασε τις επαφές που διατηρούσε ο Φράνκο με τη ναζιστική Γερμανία, ζήτησε την αποκατάσταση μιας δημοκρατικής μοναρχίας και κάλεσε τους μοναρχικούς να παραιτηθούν από τα αξιώματά τους. Αλλά από τους εξέχοντες μοναρχικούς, μόνο ο Δούκας της Άλμπα, πρεσβευτής στο Λονδίνο, και ο στρατηγός Αλφόνσο ντ” Ορλεάνη παραιτήθηκαν. Η αποτυχία αυτή επιβεβαίωσε στους Συμμάχους ότι ο Ιωάννης των Βουρβόνων δεν είχε επαρκές ακροατήριο στην Ισπανία για να αναλάβει την εξουσία. Ωστόσο, για να ικανοποιήσει τη μοναρχική παράταξη, ο Φράνκο ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 1945 τη δημιουργία ενός Βασιλικού Συμβουλίου για την προετοιμασία της διαδοχής του.

Με το τέλος του πολέμου και την ήττα της Γερμανίας και της Ιταλίας, οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του Φράνκο ξεθώριασαν, όπως και το ολοκληρωτικό του σχέδιο. Alberto Reig Tapia, “αν και το εκκολαπτόμενο πολιτικό καθεστώς του Φράνκο ήταν πλήρως προσηλωμένο στην απόφασή του να δημιουργήσει εκ νέου ένα ολοκληρωτικό κράτος ως εναλλακτική λύση στο φιλελεύθερο-δημοκρατικό καθεστώς, όπως οι φυσικοί του σύμμαχοι, ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός, Δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει το όνειρό του, και η ήττα του Χίτλερ και του Μουσολίνι, και στη συνέχεια η διεθνής απομόνωση και ο Ψυχρός Πόλεμος, τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τους στόχους του, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει το “ολοκληρωτικό ιδεώδες” υπέρ του “πραγματιστικού αυταρχισμού”. Στο εξής, τις επόμενες δεκαετίες, σε μια προσπάθεια να επανασυνδεθεί με τις μεταπολεμικές ευρωπαϊκές δημοκρατίες, ο Φράνκο θα προσπαθούσε να περιγράψει το καθεστώς του ως “αυθεντική δημοκρατία”, η οποία επιτυγχάνεται με τη μορφή μιας “οργανικής δημοκρατίας” που βασίζεται στη θρησκεία, την οικογένεια, τους τοπικούς θεσμούς και τη συνδικαλιστική οργάνωση, σε αντίθεση με τις “ανόργανες” δημοκρατίες με άμεσες εκλογές. Τον Νοέμβριο του 1944, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι το καθεστώς του διατήρησε “απόλυτη ουδετερότητα” καθ” όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης και ότι η κυβέρνησή του “δεν είχε καμία σχέση με τον φασισμό”, διότι “η Ισπανία δεν θα μπορούσε ποτέ να ενωθεί με άλλες κυβερνήσεις που δεν είχαν ως βασική αρχή τους τον καθολικισμό”.

Στη Βρετανία, υπήρχαν δύο αντικρουόμενες τάσεις, αυτή του Άντονι Ίντεν, εχθρική προς τον Καουντίγιο, και αυτή του Τσόρτσιλ, ο οποίος συνέχισε να υποστηρίζει ότι ο Φράνκο δεν ήταν φασίστας και φοβόταν ότι οι πολύ αυστηρές κυρώσεις θα ανέτρεπαν την ευρωπαϊκή ισορροπία. Τον Ιανουάριο του 1945, υπήρξε κάποια συναίνεση ότι ο Φράνκο θα έπρεπε να παραμείνει στην εξουσία, υπό την προϋπόθεση ότι θα αποκλειόταν από τις ειρηνευτικές διασκέψεις και ότι θα διατηρούνταν ορισμένες μορφές. Τον Απρίλιο του 1945, μια νέα περίοδος εξοστρακισμού ξεκίνησε όταν, μετά το θάνατο του Ρούσβελτ, ο αντιπρόεδρος Χάρι Τρούμαν, μασόνος που ήταν πιο αντίθετος με τον Φράνκο από τον προκάτοχό του, ανέλαβε την εξουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ η Σοβιετική Ένωση ζητούσε συνεχώς την απομάκρυνσή του. Ο Φράνκο, για άλλη μια φορά σε δύσκολη θέση, συνέχισε ωστόσο να δείχνει αμέριστη πίστη στην καταρρέουσα Γερμανία. Η Ισπανία ήταν μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που απέτισαν φόρο τιμής στον Χίτλερ με την ευκαιρία του θανάτου του στις 30 Απριλίου 1945. Όμως ο Carrero Blanco είχε υποβιβάσει τη Φάλαγγα στο παρασκήνιο την κατάλληλη στιγμή, δηλαδή πριν από τις αποφασιστικές ήττες της Γερμανίας- ωστόσο, κατά τη διάρκεια του ανασχηματισμού του Ιουλίου 1945, ο Φράνκο δεν έβαλε τη Φάλαγγα στο περιθώριο- παρέμεινε χρήσιμη γι” αυτόν, είτε ως αποδιοπομπαίος τράγος είτε ως μέσο μαζικής κινητοποίησης.

Η μεξικανική κυβέρνηση, που αντιτίθεται σθεναρά στον Φράνκο, υπέβαλε πρόταση στην εναρκτήρια σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών για τον αποκλεισμό της Ισπανίας, η οποία εγκρίθηκε δια βοής. Ο εξοστρακισμός έφτασε στο αποκορύφωμά του στα τέλη του 1946, όταν σχεδόν όλοι οι πρεσβευτές αποσύρθηκαν από τη Μαδρίτη, και συνεχίστηκε μέχρι το 1948, όταν, ως αποτέλεσμα του Ψυχρού Πολέμου, η πορεία της διεθνούς πολιτικής άρχισε να αλλάζει υπέρ του Φράνκο.

Ο Bartolomé Bennassar σημειώνει ότι “δεν υπήρχαν διατάξεις για τις φυλετικές διακρίσεις στη σύγχρονη ισπανική νομοθεσία, και δεν υπήρχε όργανο ανάλογο με ένα Γενικό Επιμελητήριο για τα Εβραϊκά Ζητήματα. Οι περίπου 14.000 Εβραίοι στο ισπανικό Μαρόκο, των οποίων η ιθαγένεια επιβεβαιώθηκε, δεν ενοχλήθηκαν”. Ο Φράνκο παρενέβη κάποτε δημόσια για να σταματήσει ένα ξέσπασμα αντισημιτισμού στο προτεκτοράτο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Οι Ισπανοί Εβραίοι υπηρετούσαν στο στρατό του υπό τους ίδιους όρους με τους άλλους στρατιώτες και δεν υπήρχαν κανονισμοί που να έχουν εκδοθεί από την κυβέρνησή του για την επιβολή περιορισμών ή διακρίσεων εις βάρος των Εβραίων. Σύμφωνα με τον Gonzalo Álvarez Chillida, ο στρατηγός Φράνκο ήταν “φιλοσοφικός από τα χρόνια του πολέμου του στο Ριφ, όπως αποδεικνύεται από το άρθρο Xauen la triste που δημοσιεύτηκε στην Revista de tropas coloniales το 1926, όταν ήταν 33 ετών. Σε αυτό το άρθρο, υπογράμμισε τις αρετές των Σεφαραδιτών Εβραίων με τους οποίους είχε συναναστραφεί και με τους οποίους είχε συνάψει κάποια φιλία – εβραϊκές αρετές τις οποίες αντιπαρέβαλε με την “αγριότητα” των “Μαυριτανών”- ορισμένοι από αυτούς τους Σεφαραδίτες τον είχαν βοηθήσει ενεργά κατά τη διάρκεια της εθνικής εξέγερσης του 1936. Το σενάριό του για την ταινία Raza (γραμμένο με το ψευδώνυμο Jaime de Andrade στα τέλη του 1940 και στις αρχές του 1941, αυτοβιογραφικά εμπνευσμένο αλλά με ρομαντική χροιά, που αργότερα μεταφέρθηκε στην οθόνη από τον José Luis Sáenz de Heredia) περιλαμβάνει ένα επεισόδιο στο οποίο αυτός ο φιλοσοφικός σεφαραδίτικος χαρακτήρας έρχεται στο προσκήνιο, όταν δηλαδή ο χαρακτήρας επισκέπτεται με την οικογένειά του τη συναγωγή Santa María la Blanca στο Τολέδο και δηλώνει ότι “Εβραίοι, Μαυριτανοί και Χριστιανοί βρήκαν ο ένας τον άλλον εδώ, και μέσω της επαφής με την Ισπανία εξαγνίστηκαν”. Ο Álvarez Chillida υποστηρίζει ότι “για τον Φράνκο, η ανωτερότητα του ισπανικού έθνους φάνηκε στην ικανότητά του να εξαγνίζει ακόμη και τους Εβραίους, μετατρέποντάς τους σε Σεφαραδίτες, πολύ διαφορετικούς από τους άλλους ομοθρήσκους τους”. Κάποιοι προσπάθησαν να εξηγήσουν τον φιλοσοφαρδισμό του Φράνκο με υποτιθέμενη ιουδαϊκή καταγωγή, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή τη θέση. Εν πάση περιπτώσει, ο φιλοσοφαρδισμός του στρατηγού Φράνκο δεν επηρέασε την πολιτική του να κρατήσει την Ισπανία ελεύθερη από Εβραίους, εκτός από τα αφρικανικά εδάφη της.

Ο ίδιος ο Álvarez Chillida αναφέρει ότι “ο Φράνκο ήταν πολύ λιγότερο αντισημίτης από πολλούς από τους συναγωνιστές του, όπως ο Mola, ο Queipo de Llano ή ο Carrero Blanco, και αυτό είχε αναμφίβολα επιπτώσεις στην πολιτική του καθεστώτος του απέναντι στους Εβραίους”. Στις ομιλίες και τις δηλώσεις του κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, δεν χρησιμοποίησε ποτέ αντισημιτικές εκφράσεις, καθώς αυτές εμφανίστηκαν για πρώτη φορά μετά τη νίκη στον πόλεμο, συγκεκριμένα στην ομιλία που εκφώνησε στις 19 Μαΐου 1939 μετά την παρέλαση της νίκης στη Μαδρίτη:

“Ας μην αυταπατόμαστε: το εβραϊκό πνεύμα που επέτρεψε τη μεγάλη συμμαχία του μεγάλου κεφαλαίου με τον μαρξισμό, που έκανε μια τέτοια συμφωνία με την αντι-ισπανική επανάσταση, δεν εξαλείφεται σε μια μέρα και τρέμει στα βάθη πολλών συνειδήσεων.

Στην ομιλία του στο τέλος της χρονιάς, όταν ο Χίτλερ είχε μόλις εισβάλει στην Πολωνία και είχε αρχίσει να περιορίζει τους Πολωνοεβραίους σε γκέτο, είπε ότι καταλάβαινε

Εμείς, που με τη χάρη του Θεού και το καθαρό όραμα των Καθολικών Βασιλέων, έχουμε απαλλαγεί από ένα τόσο βαρύ φορτίο πριν από πολλούς αιώνες” και “εμείς, που με τη χάρη του Θεού και το καθαρό όραμα των Καθολικών Βασιλέων, έχουμε απαλλαγεί από ένα τόσο βαρύ φορτίο πριν από πολλούς αιώνες”. Εμείς που, με τη χάρη του Θεού και το διαυγές όραμα των Καθολικών Βασιλέων, απελευθερωθήκαμε από ένα τόσο βαρύ φορτίο πριν από αιώνες

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Bennassar δεν μπορεί να κατηγορηθεί για μια συστηματικά εχθρική στάση απέναντι στους Εβραίους, ενώ ο Serrano Suñer συνέστησε στους Ισπανούς διπλωμάτες στο εξωτερικό μια παθητική στάση, ώστε να μην παρεμβαίνουν στη γερμανική πολιτική, και ο διάδοχός του στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο Jordana, δεν έδειξε κανέναν εφησυχασμό απέναντι στους απειλούμενους σεφαραδίτες. Μέχρι το καλοκαίρι του 1942, μερικές χιλιάδες Εβραίοι που διέφευγαν από τον ναζισμό, πιθανώς περίπου 30.000, περνούσαν από την Ισπανία κατά την έξοδό τους, και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι κάποιος από αυτούς παραδόθηκε στους Γερμανούς. Ο Φράνκο ανέχτηκε, αλλά δεν ενθάρρυνε, τις πρωτοβουλίες των προξενικών του αντιπροσώπων για την προστασία των Εβραίων, τους οποίους αποκαλούσε Σεφαραδίτες, προκειμένου να επισημανθεί καλύτερα η ιβηρική καταγωγή τους, και η ισπανική κυβέρνηση συμφώνησε να επαναπατρίσει τους Σεφαραδίτες (τους “ladinos”) από την κατεχόμενη Ευρώπη ή να τους δώσει ισπανικό διαβατήριο, ιδίως σε εκείνους από τη Θεσσαλονίκη, δίνοντάς τους πίσω την ισπανική ιθαγένεια που είχαν χάσει το 1492, καθώς και σε έναν μικρό αριθμό άλλων Εβραίων. Η Ισπανία δεν κατέβαλε συγκεκριμένες προσπάθειες για τη διάσωση μη σεφαραδιτών Εβραίων και η διάσωση των πιθανών θυμάτων που έλαβε χώρα στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία εξαρτήθηκε, τουλάχιστον στην αρχή, από τις ανθρωπιστικές προσπάθειες των Ισπανών διπλωματών στις χώρες αυτές.

Σύμφωνα με το Yad Vashem, κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους του πολέμου, η Ισπανία επέτρεψε σε 20.000 έως 30.000 Εβραίους να περάσουν από την Ισπανία. Στη συνέχεια, από το καλοκαίρι του 1942 έως το φθινόπωρο του 1944, 8.300 Εβραίοι διασώθηκαν από το ισπανικό καθεστώς: 7.500 κατάφεραν να περάσουν στην Ισπανία όπου τους δόθηκε προσωρινό άσυλο και 800 Ισπανοί Εβραίοι (από τους 4.000 που ζούσαν στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη) έγιναν δεκτοί στην Ισπανία.

Οι πιο σφοδρές αντισημιτικές δηλώσεις του Φράνκο βρίσκονται σε δύο άρθρα με το ψευδώνυμο Jakin Boor που έγραψε το 1949 και το 1950 για την εφημερίδα Arriba, στα οποία συνέδεε τους Εβραίους με τη μασονία και τους αποκαλούσε “φανατικούς δολοφόνους” και “στρατό κερδοσκόπων που συνηθίζουν να παραβιάζουν ή να παρακάμπτουν το νόμο”. Συγκεκριμένα, στο άρθρο με τίτλο Acciones asesinas (Κυριολεκτικά, Δολοφονικές ενέργειες), που δημοσιεύθηκε στις 16 Ιουλίου 1950, ένα ύφασμα ανακολουθιών βασισμένο στο αντισημιτικό βιβλιαράκι Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, στο οποίο ο Φράνκο έδινε πλήρη πίστη και μέσω του οποίου, σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν γνωστή η συνωμοσία του Ιουδαϊσμού “για την κατάληψη των μοχλών της κοινωνίας”, ο Φράνκο αφηγείται τα εγκλήματα των Εβραίων στην Ισπανία του 15ου αιώνα, συμπεριλαμβανομένης της τελετουργικής δολοφονίας παιδιών. Από αυτά τα γραπτά, φαίνεται πιθανό ότι η προστασία των Εβραίων που επέτρεψε να οργανωθεί εμπνεύστηκε από την αντιπάθειά του για τον Χίτλερ ή από τον αδελφό του Νικολάου- από τα τέλη του 1942, μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως πίεση του Πίου ΧΙΙ, ο οποίος κατήγγειλε “τη φρίκη των φυλετικών διώξεων” και του ζήτησε να υποστηρίξει ιερείς ή ιδρύματα που ενεργούσαν υπέρ των Εβραίων. Σύμφωνα με τον Álvarez Chillida, αυτά τα γραπτά είχαν ως αποτέλεσμα το Ισραήλ να ψηφίσει κατά της άρσης των διεθνών κυρώσεων κατά της Ισπανίας το 1946 στον ΟΗΕ.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Πρώτος Πόλεμος των Μπόερς

Η Ισπανία στη μεταπολεμική περίοδο

Η περίοδος μεταξύ του καλοκαιριού του 1945 και του φθινοπώρου του 1947 ήταν η πιο δύσκολη για το καθεστώς. Ο Φράνκο έπρεπε να πολεμήσει σε πολλά μέτωπα: τη μοναρχική αντιπολίτευση στο εσωτερικό, την αντιπολίτευση των εξόριστων Ρεπουμπλικάνων στο εξωτερικό και την αντιπολίτευση των συμμαχικών δυνάμεων γύρω από τον ΟΗΕ. Είχε επίσης να αντιμετωπίσει τους αντάρτες της αντιφρανκικής Μακί, που δραστηριοποιούνταν μέχρι το 1951, ιδίως στα βορειοδυτικά (Γαλικία, Αστούριες, Καντάμπρια), αν και ο Φράνκο ήταν βέβαιος ότι μια νέα επίθεση της επαναστατικής αριστεράς δεν θα ακολουθούσε καμία πραγματική υποστήριξη από τη μεγάλη μάζα του ισπανικού λαού – το καθεστώς είχε δημιουργήσει κατά τα πρώτα χρόνια της απόλυτης εξουσίας του ένα ευρύ και στέρεο δίκτυο αμοιβαίων συμφερόντων με όλες τις ελίτ της κοινωνίας, αλλά και με ένα μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης, συμπεριλαμβανομένου του αγροτικού καθολικού πληθυσμού – και από την άλλη πλευρά βαθιά πεπεισμένος ότι στο τέλος μιας περιόδου είκοσι ετών, τα πολιτικά συστήματα της Δυτικής Ευρώπης θα έμοιαζαν περισσότερο με εκείνο της Ισπανίας του παρά με εκείνο των κρατών που ήταν εχθρικά απέναντί του.

Το φθινόπωρο του 1944 ο Φράνκο είχε ξεκινήσει μια πολιτική αισθητική επέμβαση για να δώσει στο καθεστώς του μια πιο αποδεκτή βιτρίνα. Όταν το Τρίτο Ράιχ έπεσε, στάλθηκαν οδηγίες για να φανεί η ήττα ως νίκη του καθεστώτος. Σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές, η Ισπανία κράτησε αποστάσεις από τον πόλεμο και είχε πάντα ως στόχο την ειρήνη.

Το 1945, ο νεοσύστατος ΟΗΕ αρνήθηκε την ένταξη της Ισπανίας και το επόμενο έτος συνέστησε στα μέλη του να ανακαλέσουν τον πρεσβευτή τους. Ο Ρούσβελτ δήλωσε ότι “δεν υπάρχει θέση στα Ηνωμένα Έθνη για μια κυβέρνηση βασισμένη σε φασιστικές αρχές” και τον Δεκέμβριο του 1945 οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακάλεσαν τον πρεσβευτή τους, ο οποίος δεν αντικαταστάθηκε μέχρι το 1951. Η Γαλλία έκλεισε τα σύνορά της με την Ισπανία τον Φεβρουάριο του 1946 και διέκοψε τις οικονομικές σχέσεις. Οι Σύμμαχοι (και η κοινή γνώμη τους) αποδοκίμαζαν τον Φράνκο και προτιμούσαν την επιστροφή στη μοναρχία ή τη δημοκρατία, αλλά ταυτόχρονα φοβούνταν ότι μια αποκατάσταση χωρίς λαϊκή υποστήριξη ή μια διχαστική δημοκρατία θα μπορούσε να επαναφέρει αναταραχές στην Ισπανία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νίκη των ασταθών επαναστατών και, πέραν αυτού, του κομμουνισμού.

Ο Φράνκο είχε συνδέσει τη μοίρα του με τη μοίρα της Ισπανίας: ισχυριζόμενος ότι η διεθνής απομόνωση δεν στρεφόταν εναντίον του αλλά εναντίον της Ισπανίας, ο Φράνκο έπαψε να είναι η αιτία των δεινών της Ισπανίας και μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πρωταθλητής που την υπερασπίστηκε ενάντια στους προγονικούς της εχθρούς, ενώ ταυτόχρονα ήταν σε θέση να κατηγορήσει τον “διεθνή αποκλεισμό” για τη δύσκολη οικονομική κατάσταση της χώρας, η οποία στην πραγματικότητα οφειλόταν κυρίως στην αυταρχική πολιτική της κυβέρνησης. Η διεθνής εκστρατεία κατά του καθεστώτος περιγράφηκε ως μια ξένη “αντι-ισπανική” συνωμοσία της φιλελεύθερης αριστεράς για να σπιλώσει τη χώρα με έναν νέο “μαύρο μύθο”, και η εκστρατεία των δυτικών δυνάμεων στιγματίστηκε από τον Φράνκο ως συνωμοσία ενός παγκόσμιου “μασονικού υπερκράτους”. Έτσι, ήταν προσεκτικός και ψύχραιμος στην αποτροπή των εξωτερικών απειλών, ενώ έκανε το καλύτερο δυνατό, κρατώντας στην πραγματικότητα, με τον εξοστρακισμό του οποίου το καθεστώς ήταν θύμα, την εξήγηση όλων των δυστυχιών του. Παρ” όλα αυτά, ο Φράνκο είχε δώσει υποσχέσεις στους νικητές: τον Απρίλιο του 1945, η Ισπανία διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με την Ιαπωνία και τον ίδιο μήνα, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Eduardo Aunós, ενημέρωσε τις αμερικανικές και βρετανικές πρεσβείες ότι τα αδικήματα που σχετίζονται με τα γεγονότα του πολέμου είχαν αμνηστευθεί. Στις 2 Μαΐου, το καθεστώς συνέλαβε τους Pierre Laval, Marcel Déat και Abel Bonnard, οι οποίοι είχαν καταφύγει στην Ισπανία, και τους παρέδωσε στη γαλλική δικαιοσύνη.

Ο Φράνκο, ο οποίος επέδειξε μεγάλη αυθάδεια απέναντι στο διεθνές περιβάλλον και δεν προσπάθησε καν να δώσει την εντύπωση ότι το έκανε, απάντησε στον διεθνή εξοστρακισμό καλώντας σε μια μεγάλη διαδήλωση στην Plaza de la Oriente της Μαδρίτης για την υποστήριξη του καθεστώτος, όπως θα έκανε αρκετές ακόμη φορές όταν η διεθνής πίεση απαιτούσε να επιδείξει τη λαϊκή υποστήριξή του. Αν και ο ισπανικός λαός υπέστη τις συνέπειες της απομόνωσης που επέβαλαν στο καθεστώς χώρες όπως η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, η πλειοψηφία της μετριοπαθούς κοινής γνώμης συσπειρώθηκε γύρω από το καθεστώς καθ” όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Τα στρώματα που ήταν λιγότερο ευνοϊκά για τον Φράνκο ήταν οι εργάτες και οι ημετέρηδες.Σχεδόν το σύνολο της καθολικής κοινής γνώμης ενέκρινε το καθεστώς, το οποίο περιελάμβανε την πλειοψηφία του αγροτικού πληθυσμού στο βορρά και μεγάλο μέρος της αστικής μεσαίας τάξης.

Ο Φράνκο έλαβε κάποιες διακριτικές διαβεβαιώσεις από ορισμένους ηγέτες της ευρωπαϊκής δεξιάς. Ο Ντε Γκωλ έστειλε μάλιστα μυστικό μήνυμα στον Φράνκο για να τον διαβεβαιώσει ότι δεν θα διέκοπτε τις διπλωματικές σχέσεις με την Ισπανία- όπως και οι εταίροι του, ο Ντε Γκωλ δεν ήθελε να παραδώσει την Ισπανία στον κομμουνισμό, ο οποίος θεωρούνταν πλέον ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Ο Φράνκο, εν τω μεταξύ, παρουσίασε έγγραφα και μαρτυρίες για να αποδείξει την ουδετερότητά του και την ιδιαιτερότητα του “αντικομμουνιστικού” και “καθολικού” καθεστώτος του, και αναφέρθηκε στις εγγυήσεις που του είχε δώσει ο Ρούσβελτ στις 8 Νοεμβρίου 1942, σε αντάλλαγμα για την παθητική του συνδρομή κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Πυρσός. Ο Alberto Martín-Artajo, που διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών τον Ιούλιο του 1945, μπορούσε να υπολογίζει στην καλή υποδοχή του Βατικανού και των χριστιανοδημοκρατών πολιτικών στη Δύση ως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της Καθολικής Δράσης.

Η αντιπάθεια του Τρούμαν και πολλών Αμερικανών για τον Φράνκο μετριάστηκε από την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η ενδεχόμενη απομάκρυνση του Καουντίγιο δεν θα οδηγούσε στην εγκαθίδρυση μιας “κόκκινης” κυβέρνησης που θα ήταν εχθρική προς αυτούς και από τον φόβο της πρόκλησης της ισπανόφωνης αλληλεγγύης μεταξύ των Λατινοαμερικανών. Ο Φράνσις Σπέλμαν στάλθηκε στη Μαδρίτη τον Μάρτιο του 1946 με αποστολή να παραδώσει στον Καουντίγιο ένα συλλογικό σημείωμα που συνέταξαν από κοινού η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, το οποίο καταδίκαζε το καθεστώς και ζητούσε τον σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης. Αλλά τον ίδιο μήνα, κατά τη διάρκεια της παρέλασης νίκης, τα πλήθη έδειξαν την αφοσίωσή τους στον Caudillo, γεγονός που ενίσχυσε στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία την ιδέα ότι δεν έπρεπε να γίνει τίποτα εναντίον ενός καθεστώτος που δεν απειλούσε την παγκόσμια ειρήνη. Η αποφασιστικότητα του Φράνκο και ο αριθμός των υποστηρικτών του τους έκανε να φοβούνται ότι, σε περίπτωση επέμβασης, θα μπορούσε να ξεσπάσει ένας νέος εμφύλιος πόλεμος, η έκβαση του οποίου θα ήταν αντίθετη με τα συμφέροντα του δυτικού κόσμου. Στην πραγματικότητα, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έφτασε στο σημείο να διακόψει εντελώς τις σχέσεις με την Ισπανία- όλα άφησαν διπλωματικούς ακόλουθους στη θέση τους και οι πρεσβείες παρέμειναν ανοιχτές. Τα μέτρα εξοστρακισμού, τα οποία ενθάρρυναν ένα μεγάλο μέρος της ισπανικής κοινωνίας να συσπειρωθεί γύρω από τον Φράνκο, ήταν αντιπαραγωγικά.

Μια έκθεση που εκδόθηκε από μια υποεπιτροπή του ΟΗΕ στις 31 Μαΐου 1946 ανέφερε ότι το καθεστώς του Φράνκο οφείλει την ύπαρξή του στη βοήθεια του Άξονα, έχει φασιστικό χαρακτήρα, συνεργάστηκε με τον Άξονα κατά τη διάρκεια του Β” Παγκοσμίου Πολέμου και στη συνέχεια έδωσε καταφύγιο σε εγκληματίες πολέμου, και ασκεί σκληρή καταστολή κατά των εσωτερικών του αντιπάλων- η έκθεση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το καθεστώς “αντιπροσωπεύει μια πιθανή απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια”. Είναι αλήθεια ότι κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, το καθεστώς του Φράνκο βοήθησε πολλούς φυγάδες Ναζί, φασίστες και συνεργάτες του Βισύ, όπως ο Βέλγος στρατηγός των SS Leon Degrelle, ο Ιταλός στρατηγός Gastone Gambara ή ο Γερμανός Otto Skorzeny. Συνολικά, περισσότεροι από χίλιοι δωσίλογοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν χαμηλόβαθμοι, είχαν καταφύγει στην Ισπανία, αλλά κανένας από αυτούς δεν ήταν εξέχων ναζιστής ηγέτης. Στο τέλος του πολέμου, σχεδόν όλοι οι Γερμανοί στρατιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι που βρίσκονταν στη Μαδρίτη είχαν εγκλωβιστεί προσωρινά και στη συνέχεια απελάθηκαν στη Γερμανία.

Γινόταν όλο και πιο σαφές ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν θα ήταν διατεθειμένες να επέμβουν στην Ισπανία με τη βία, αλλά απλώς θα εξοστρακίσουν τη χώρα. Στα Ηνωμένα Έθνη, το στρατόπεδο των αντιπάλων του Φράνκο άρχισε να αποδυναμώνεται: από τη μία πλευρά, δημιουργήθηκε ένα λατινικό μέτωπο που απέρριπτε τις κυρώσεις κατά της Ισπανίας και λίγο περισσότερες από τις μισές χώρες της Λατινικής Αμερικής αρνήθηκαν να ακολουθήσουν την πρόταση των ΗΠΑ για διπλωματική απομόνωση της Ισπανίας- από την άλλη πλευρά, ορισμένες από τις ισχυρότερες μουσουλμανικές χώρες αποφάσισαν να απέχουν. Παρ” όλα αυτά, στις 9 Δεκεμβρίου 1946, μετά από σύσταση του ΟΗΕ, οι δυτικές πρωτεύουσες, εκτός από τη Λισαβόνα, τη Βέρνη, το Δουβλίνο και την Αγία Έδρα, ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους, προκαλώντας κύμα οργής στην Ισπανία. Εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως και ένα εκατομμύριο, διαδηλωτές ξεχύθηκαν στην Plaza de Oriente για να επιβεβαιώσουν την υποστήριξή τους στον Φράνκο. Συμμετείχαν επίσης διάσημοι συγγραφείς χωρίς φρανκικούς δεσμούς, όπως ο νομπελίστας Jacinto Benavente και ο επιστήμονας και λογοτέχνης Gregorio Marañón.

Στον ΟΗΕ, η ψήφος των δημοκρατιών της Νότιας Αμερικής θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντική στήριξη. Για να αντισταθμίσει την επιρροή του Μεξικού, γύρω από το οποίο είχε σχηματιστεί ένας πόλος απόρριψης της κυβέρνησης του Φράνκο, ο Φράνκο προσπάθησε να δημιουργήσει ένα δίκτυο χωρών της Λατινικής Αμερικής που απέρριπτε τις κυρώσεις κατά του ισπανικού καθεστώτος. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Φράνκο είχε προσπαθήσει να ακολουθήσει την πολιτική προσέγγισης με τη Λατινική Αμερική, όπως αναπτύχθηκε από τον Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, αλλά μετά τον πόλεμο, η ανησυχία για την πολιτική του επιβίωση οδήγησε τον Φράνκο να θυσιάσει τις φιλοδοξίες του στην αμερικανική ήπειρο στην ανάγκη να διατηρήσει καλές σχέσεις με τον πρόεδρο Ρούσβελτ. Μόνο η Αργεντινή του Χουάν Περόν υπέγραψε εμπορική συμφωνία τον Ιανουάριο του 1947, η οποία επικυρώθηκε τον Ιούνιο του ίδιου έτους κατά την επίσκεψη της Εύας Περόν, στην οποία ο Περόν είχε αναθέσει την αναζωογόνηση της συναισθηματικής έννοιας της “ισπανικότητας”. Η Αργεντινή και η Ισπανία υπέγραψαν εμπορικές συμφωνίες και υιοθέτησαν κοινές πολιτικές θέσεις, με την Αργεντινή να δεσμεύεται για τακτικές εξαγωγές δημητριακών στην Ισπανία- οι εισαγωγές αυτές, συμπεριλαμβανομένων των λιπασμάτων, αποτελούσαν, στην κορύφωσή τους το 1948, τουλάχιστον το ένα τέταρτο του συνόλου των αγαθών που εισήχθησαν στην Ισπανία, και για δύο κρίσιμα χρόνια, ο εφοδιασμός με διάφορα είδη πρώτης ανάγκης μπορούσε να εξασφαλιστεί. Όταν ο ΟΗΕ ζήτησε την ανάκληση των πρεσβευτών στις 12 Δεκεμβρίου 1945, η Ισπανία διέφυγε την οικονομική και πολιτική απομόνωση μόνο χάρη στην υποστήριξη της Πορτογαλίας, του Βατικανού και, κυρίως, της Αργεντινής. Οι σχέσεις με την Αργεντινή άρχισαν να επιδεινώνονται από το 1950 και μετά, και ο Φράνκο αναζήτησε την αιτία γι” αυτό στην επιρροή του τεκτονισμού και της ισχυρής εβραϊκής κοινότητας στην Αργεντινή. Σεβόμενος το Ισλάμ, όπως και όλες τις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες, ο Φράνκο προσπάθησε επίσης να δημιουργήσει μια προσέγγιση με τις αραβικές χώρες και ήταν δεκτικός στα αιτήματά τους. Αργότερα, μπόρεσε να εκμεταλλευτεί προς όφελός του με τις χώρες του Αραβικού Συνδέσμου τις ψήφους του Ισραήλ κατά της Ισπανίας στις διασκέψεις του ΟΗΕ.

Η κατάσταση εξοστρακισμού έληξε εν μέρει όταν οι γεωστρατηγικές ανάγκες των Ηνωμένων Πολιτειών οδήγησαν τη χώρα αυτή να συνεργαστεί με την Ισπανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να συμπεριλάβουν την Ισπανία στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ), αλλά αντιμέτωπες με την αντίθεση των ευρωπαϊκών χωρών, κυρίως του Ηνωμένου Βασιλείου, αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν με την υπογραφή διμερούς συνθήκης.

Αν και το ψήφισμα που εγκρίθηκε από τον ΟΗΕ στις 17 Νοεμβρίου 1947 δεν αποκατέστησε το καθεστώς, δεν ανανέωσε το ψήφισμα 39, το οποίο το 1946 είχε αποκλείσει την Ισπανία και το οποίο αυτή τη φορά δεν συγκέντρωσε πλέον τα απαιτούμενα δύο τρίτα των ψήφων. Η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψε δύο συμφωνίες με την Ισπανία τον Μάρτιο του 1947 και τον Απρίλιο του 1948 και η Γαλλία παραιτήθηκε από το να ακολουθήσει τα βήματα των εταίρων της, αλλά δεν επανέλαβε τις σχέσεις της με την Ισπανία και δεν άνοιξε ξανά τα σύνορά της μέχρι τον Μάιο του 1948.

Η στρατηγική του Φράνκο ήταν να εδραιώσει την πολιτική του βάση βασιζόμενος σε τρεις βασικούς άξονες: την Εκκλησία, το στρατό και τη Φαλάνγκα. Για να κερδίσει την αφοσίωση αυτών των υποστηρικτών, δημιούργησε την εικόνα μιας Ισπανίας που μαστίζεται από την “μασονική επίθεση”, η οποία χρειαζόταν περισσότερο από ποτέ να διατηρήσει την τάξη και την εθνική ενότητα. Τον Αύγουστο του 1945, έκανε το εξής σχόλιο στον αδελφό του Νικολάου: “Αν τα πράγματα πάνε στραβά, θα καταλήξω σαν τον Μουσολίνι, γιατί θα αντισταθώ μέχρι να χύσω την τελευταία σταγόνα αίμα μου. Δεν θα το σκάσω, όπως έκανε ο Αλφόνσο ΙΓ”.

Αν η Falange αποτελούσε πλέον για τον Φράνκο την ελίτ των κομάντος, ασφαλή, πειθαρχημένη, πολυάριθμη και την οποία είχε καταφέρει να φέρει σε τάξη, πολλαπλασίασε επίσης τις παραχωρήσεις προς την Εκκλησία και σε κάθε ομιλία του επαναλάμβανε την ίδια δήλωση: “Όλες οι πράξεις του καθεστώτος μας έχουν καθολικό νόημα. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητά μας”. Κάθε ταξίδι του στις πρωτεύουσες των επαρχιών αποτελούσε αφορμή για την τέλεση ενός Te Deum στον καθεδρικό ναό. Οι καθολικοί φοβόντουσαν ότι ο Φράνκο θα αντικατασταθεί από λιγότερο ασφαλείς κυβερνήτες ή ότι η καθολική κοινότητα θα διασπαστεί μεταξύ των υποστηρικτών του Φράνκο και των υποστηρικτών της αποκατάστασης, καθώς οι καθολικοί διχάζονταν μεταξύ της πίστης αρχών τους στην παραδοσιακή μοναρχία και του συμφέροντός τους να υποστηρίξουν ένα καθεστώς τόσο ρητά καθολικό όσο αυτό του Φράνκο.Επέμεναν ότι ο Φράνκο θα έπρεπε να είναι ο μόνος που θα μπορούσε να εμπιστευτεί την ευθύνη της αποκατάστασης. Επέμεναν ότι ο Φράνκο θα έπρεπε να αποδυναμώσει τους υπερβολικά ορατούς δεσμούς του με τη Φαλάνγκα και να ενισχύσει περαιτέρω τις καθολικές τάσεις που του είχαν ήδη κερδίσει τη συμπάθεια στο εξωτερικό. Η τάση αυτή υποκινήθηκε από τον Πίο ΧΙΙΙ, του οποίου δηλωμένος στόχος ήταν, σύμφωνα με τη Céline Cros, “η προώθηση της αποκατάστασης ενός χριστιανικού πολιτισμού που θα θύμιζε τη χριστιανική τάξη που βασίλευε στη μεσαιωνική Δύση”. Ο Σεβασμιότατος Pla y Deniel, νυν Αρχιεπίσκοπος του Τολέδο, δημοσίευσε στις 28 Αυγούστου 1945 μια ποιμαντική επιστολή με τίτλο “Η αλήθεια για τον ισπανικό πόλεμο”, στην οποία προσπαθούσε να κινητοποιήσει τους Ευρωπαίους Καθολικούς υπέρ του Καουντίγιο.

Στις 18 Ιουλίου 1945, ο Φράνκο προχώρησε σε ανασχηματισμό της κυβέρνησής του, εκδιώκοντας τα μέλη της που συνδέονταν στενότερα με τον Άξονα: ο Lequerica αντικαταστάθηκε ως υπουργός Εξωτερικών από τον Alberto Martín-Artajo και ο Asensio Cabanillas από τον Fidel Dávila ως υπουργός των Ενόπλων Δυνάμεων- το χαρτοφυλάκιο του υπουργού-γενικού γραμματέα του Κινήματος καταργήθηκε. Η σημασία αυτού του ανασχηματισμού έγκειται στο διορισμό του Artajo ως υπουργού Εξωτερικών, ενός εκφραστή του καθολικού κόσμου και ενός βασικού στοιχείου που αποσκοπεί – αλλά κυρίως συμβολικά – στην ανάδειξη της καθολικής ταυτότητας του καθεστώτος και στη δημιουργία καθολικής υποστήριξης προς αυτό. Επιπλέον, διορίστηκε ένας καθολικός στο Τμήμα Δημοσίων Έργων. Ο Arrese αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την κυβέρνηση, αφήνοντας πίσω του, ως κύριο επίτευγμά του, την πλήρη εξημέρωση της Falange και τη μείωση των φασιστικών καλλωπισμών της. Το νέο υπουργικό συμβούλιο περιείχε μια επαρκή δόση “πολιτικού καθολικισμού” για να του δώσει μια νέα εμφάνιση και να προστατεύσει το καθεστώς από τις επιθέσεις του ΟΗΕ. Με τη νέα αυτή κυβέρνηση άρχισε επίσημα η καθολική φάση του καθεστώτος, η οποία διήρκεσε μέχρι το 1973, δηλαδή μέχρι το θάνατο του Carrero Blanco. Τοποθετώντας τους εκπροσώπους τους στην κυβέρνηση του Φράνκο, οι Καθολικοί επεδίωκαν δύο στόχους: να εκτοπίσουν τη Φαλάνγκα και να “ενσωματώσουν την Ισπανία του Φράνκο στη διεθνή κοινωνία”, και μπορούσαν να υπολογίζουν στη συμπάθεια των κομμάτων που είχαν δημιουργηθεί πρόσφατα στην Ευρώπη στην ίδια ιδεολογική-ομολογιακή βάση. Ταυτόχρονα, τον Αύγουστο του 1945, σχηματίστηκε εξόριστη κυβέρνηση υπό την προεδρία του Χοσέ Ζιράλ.

Για τους υπόλοιπους, οι αλλαγές που έγιναν ήταν μερικές και ελάχιστες, και από πολλές απόψεις καθαρά αισθητικές. Η ισορροπία στο εσωτερικό της κυβέρνησης διατηρούνταν πάντοτε λίγο πολύ, με τους στρατιωτικούς, τους Φαλαγγίτες, τους μοναρχικούς και τους καθολικούς να μοιράζονται τα χαρτοφυλάκια σε πανομοιότυπες αναλογίες- ο Φράνκο δεν πήρε το ρίσκο να δώσει κυρίαρχη θέση στο ένα ή το άλλο πολιτικό ρεύμα, ούτε να αποθαρρύνει μια από τις συνιστώσες του κόμματος του Φράνκο με πολύ απότομη μείωση της εκπροσώπησής της στην κυβέρνηση. Η αδιάλειπτη παρουσία του Carrero Blanco, ο οποίος έγινε το σύμβολο της συνέχειας στη διαχείριση των υποθέσεων της χώρας, χρονολογείται επίσης από αυτή τη στιγμή. Επιπλέον, σε αντίθεση με την κοινή γνώμη, ποτέ δεν υπήρχαν πολλά μέλη του Opus Dei στην κυβέρνηση, ακόμη και σε εκείνη που περιγράφηκε το 1961 ως μονοχρωματική- επιπλέον, ο Laureano López Rodó υποστήριζε πάντα ότι τα μέλη του Opus Dei συμμετείχαν στην κυβέρνηση μόνο με ατομική ιδιότητα. Ωστόσο, το Opus Dei εκπροσωπήθηκε στην εξουσία από ισχυρές προσωπικότητες όπως οι Mariano Navarro Rubio, Alberto Ullastres, López Rodó και Gregorio López-Bravo. Οι κλασικοί καθολικοί παρέμεναν πάντα επιφυλακτικοί απέναντι στο Opus Dei, και οι Φαλαγγίτες ήταν γενικά εχθρικοί απέναντί του.

Η Φάλαγγα, από την άλλη πλευρά, είδε τη θεσμική της παρουσία να μειώνεται και να περνά στο περιθώριο. Ο ρωμαϊκός χαιρετισμός καταργήθηκε επίσημα στις 11 Σεπτεμβρίου 1945, παρά την αντίθεση των φαλαγγιτών υπουργών. Ο γραφειοκρατικός μηχανισμός του Κινήματος, ωστόσο, συνέχισε να λειτουργεί υπόγεια. Ο Φράνκο σχολίασε στον Artajo ότι το Φαλάνγκε ήταν σημαντικό για τη διατήρηση του πνεύματος και των ιδανικών που είχαν οδηγήσει το Εθνικό Κίνημα του 1936 και για την εκπαίδευση της κοινής γνώμης. Ως μαζική οργάνωση, διοχέτευσε τη λαϊκή υποστήριξη προς τον Φράνκο. Επιπλέον, παρείχε περιεχόμενο και διοικητικά πλαίσια για την κοινωνική πολιτική του καθεστώτος και χρησίμευσε ως “προπύργιο κατά της ανατροπής”, δεδομένου ότι από το 1945 οι Φαλαγγίτες δεν είχαν παρά να υποστηρίξουν το καθεστώς. Ο Caudillo παρατήρησε κυνικά ότι οι Φαλαγγίτες λειτουργούσαν ως αλεξικέραυνο και “κατηγορούνταν για τα λάθη της κυβέρνησης”.

Η κομμουνιστική αριστερά, η οποία προσπάθησε να οργανώσει μια εσωτερική εξέγερση, αντιμετωπίστηκε με ανελέητη καταστολή. Η μόνιμη ανησυχία του Φράνκο ήταν να μην δώσει κανένα σημάδι αδυναμίας στους εχθρούς του, και ήταν αναίσθητος στις πιέσεις από οποιαδήποτε πλευρά, και στις 12 Φεβρουαρίου 1946 εκτέλεσε τον Κριστίνο Γκαρσία, κομμουνιστή ακτιβιστή και ήρωα της γαλλικής αντίστασης, επειδή είχε εισέλθει κρυφά στην Ισπανία για να οργανώσει αντάρτικο. Ωστόσο, οι κομμουνιστές και οι αναρχικοί αντάρτες συνέχισαν να είναι ενεργοί, αλλά συνέχισαν να αποδυναμώνονται μετά το 1947. Οι πιο σοβαρές ενέργειές της ήταν οι επιθέσεις στους σιδηροδρόμους, 36 το 1946 και 73 το επόμενο έτος, στις οποίες η Guardia Civil έχασε 243 μέλη της και σχεδόν 18.000 άτομα συνελήφθησαν για συνενοχή. Καμία από αυτές τις επιθέσεις, ωστόσο, δεν είχε την παραμικρή απήχηση στην Ισπανία, καθώς είχε επιβληθεί απόλυτη σιωπή. Από την άλλη πλευρά, νέες απεργίες προκηρύχθηκαν το 1946 και το 1947, αλλά γρήγορα αμβλύνθηκαν από την ισχυρή καταστολή.

Ο στρατιωτικός νόμος, ο οποίος ίσχυε από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, καταργήθηκε με διάταγμα τον Απρίλιο του 1948, αν και όλα τα πολιτικά αδικήματα οποιασδήποτε σημασίας συνέχισαν να εκδικάζονται ενώπιον στρατιωτικών δικαστηρίων. Οι συνοπτικές δικαστικές αποφάσεις κατά πολιτικών αντιπάλων έτειναν να μετριαστούν μετά τη θέση σε ισχύ του νέου ποινικού κώδικα, που δημοσιεύθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1944. Ο Νούντσιος είχε παροτρύνει όλους τους Ισπανούς επισκόπους να υπογράψουν μια αίτηση για επιείκεια, η οποία παραδόθηκε στον υπουργό Δικαιοσύνης Eduardo Aunós, αλλά η αύξηση του αριθμού των εκτελέσεων δεν επρόκειτο να σταματήσει μέχρι την άνοιξη του 1945, όταν κατέστη σαφές ότι η Ισπανία δεν θα αντιμετώπιζε καμία στρατιωτική επίθεση, Πράγματι, δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι επρόκειτο να πραγματοποιηθεί ξένη επέμβαση στην Ισπανία και η μόνη απαίτηση που τέθηκε στον Φράνκο ήταν να αποχωρήσει από την πόλη της Ταγγέρης, πράγμα που έκανε στις 3 Σεπτεμβρίου 1945.

Προκειμένου να δοθεί στο σύστημα μια πιο αντικειμενική νομική δομή και να παρασχεθούν ορισμένες βασικές αστικές εγγυήσεις, θεσπίστηκε μια σειρά από τους λεγόμενους θεμελιώδεις νόμους. Επιπλέον, στόχος ήταν να ενισχυθεί η καθολική ταυτότητα του καθεστώτος και να προσελκύσει καθολικούς πολιτικούς, προκειμένου να κερδίσει την υποστήριξη του Βατικανού και να μετριάσει την εχθρότητα των δυτικών δημοκρατιών. Για το σκοπό αυτό, το καθεστώς θα στηριζόταν λιγότερο στο Εθνικό Κίνημα, χωρίς να το καταστείλει και χωρίς να επιτρέψει την ανάδυση μιας αντίπαλης πολιτικής οργάνωσης. Με αυτούς τους νέους νόμους, το καθεστώς απέκτησε τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά μιας αυταρχικής, κορπορατιστικής και καθολικής μοναρχίας, βασισμένης σε μια δομή έμμεσης και κορπορατιστικής εκπροσώπησης, σε αντίθεση με ένα άμεσο αντιπροσωπευτικό σύστημα, και σύμφωνα με την άρνηση του Φράνκο να “προσκολληθεί στο δημοκρατικό άρμα”. Έτσι, στις 17 Ιουλίου 1945, υιοθετήθηκε ο Χάρτης των Ισπανών, ο τρίτος από τους Θεμελιώδεις Νόμους (μετά τον Εργατικό Χάρτη του 1938 και τον Νόμο των Cortes του 1942). Βασισμένος εν μέρει στο Σύνταγμα του 1876, καθόριζε τα “δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των Ισπανών”, με τη φιλοδοξία να συγκεντρώσει τα ιστορικά δικαιώματα που αναγνώριζε το παραδοσιακό δίκαιο. Εξασφάλιζε ορισμένες από τις πολιτικές ελευθερίες που είναι κοινές στον δυτικό κόσμο, όπως η κατοικία, το απόρρητο της αλληλογραφίας και το δικαίωμα να μην κρατείται κανείς για περισσότερες από 72 ώρες χωρίς να προσάγεται ενώπιον δικαστή. Ο Castiella ήταν υπεύθυνος για το άρθρο 12, το οποίο προβλέπει την ελευθερία της έκφρασης, υπό την προϋπόθεση ότι δεν προσβάλλει τις θεμελιώδεις αρχές του κράτους, και για το άρθρο 16 σχετικά με την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Ωστόσο, οι ελευθερίες αυτές μπορούσαν να ανασταλούν, ιδίως βάσει του άρθρου 33, το οποίο όριζε ότι κανένα από τα δικαιώματα δεν μπορούσε να ασκηθεί εις βάρος της “κοινωνικής, πνευματικής και εθνικής ενότητας”, οπότε, ενώ το κείμενο χαλάρωνε ορισμένες από τις κλειδαριές που είχαν τοποθετηθεί κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, κάθε ένα από τα ανοίγματα συνοδευόταν ταυτόχρονα από περιορισμούς που τα καθιστούσαν αναποτελεσματικά.

Στις 22 Οκτωβρίου 1945 εκδόθηκε ο νόμος για το δημοψήφισμα, ο οποίος καθιέρωσε την υποχρέωση άμεσης λαϊκής διαβούλευσης για τα κείμενα που αφορούσαν την τροποποίηση των θεσμών, αλλά μόνο με πρωτοβουλία του αρχηγού του κράτους.

Η εφαρμογή αυτού που ορισμένοι αποκάλεσαν “καλλωπιστικό συνταγματισμό” ολοκληρώθηκε με τον νέο εκλογικό νόμο για τις Κορτές της 12ης Μαρτίου 1946: διατήρησε τις έμμεσες, ελεγχόμενες και κορπορατιστικές εκλογές, αλλά ενίσχυσε την εκπροσώπηση των επαρχιακών κοινοβουλίων και τη συμμετοχή των συνδικάτων. Καμία από αυτές τις μεταρρυθμίσεις δεν περιελάμβανε καμία θεμελιώδη αλλαγή, αλλά αποτελούσαν μια πρόσοψη νόμων και εγγυήσεων που οι εκπρόσωποι του καθεστώτος μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν, όσο μεγάλο και αν ήταν το χάσμα με την πραγματικότητα. Ο Φράνκο δεν έπαψε ποτέ να περιγράφει το καθεστώς ως “οργανική λαϊκή δημοκρατία”, μια φράση που θα επαναλαμβανόταν, με πολλές παραλλαγές, για τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Οι Κορτές, αποτελούμενες από τρεις κατηγορίες μελών (procuradores), εκλέγονταν με περιορισμένη ψηφοφορία και με βαθμούς και, μη έχοντας την πρωτοβουλία των νόμων, ενέκριναν, με λίγες τροποποιήσεις, όλα τα σχέδια της κυβέρνησης.

Ένα από τα πρώτα μέτρα που έλαβε ο Φράνκο ως εκπρόσωπος της μοναρχίας ήταν η δημιουργία, τον Οκτώβριο του 1947, ενός μεγάλου αριθμού νέων τίτλων ευγενείας, οι οποίοι θα πιστοποιούσαν τη νέα βασιλική του υπόσταση. Ο Φράνκο υιοθέτησε επίσης το έθιμο να περπατά κάτω από ένα θόλο που μεταφέρουν τέσσερις ιερείς όταν εισέρχεται σε μια εκκλησία, ένα ειδικό προνόμιο των Ισπανών βασιλιάδων και το πιο ορατό σύμβολο της ιδιαίτερης σχέσης μεταξύ των δύο θεσμών, παρά την απροθυμία των επισκόπων να του παραχωρήσουν αυτό το προνόμιο.

Ο Φράνκο είχε συνειδητοποιήσει ότι το πιο βιώσιμο αποτέλεσμα για το καθεστώς του ήταν μια μοναρχία που θα συνδύαζε την παραδοσιακή νομιμότητα με αυταρχικά χαρακτηριστικά. Ποτέ δεν επιτέθηκε δημοσίως στη βασιλική αρχή και ποτέ δεν παρέλειψε να δηλώσει μοναρχικός. Ωστόσο, η Andrée Bachoud επισημαίνει,

“Στο όνομα ενός ιδανικού οράματος για τη μοναρχία, αμφισβήτησε τον κόμη της Βαρκελώνης ή αμφισβήτησε τη διαχείριση του Αλφόνσου ΧΙΙΙ. Παρουσιάστηκε πρόθυμα ως ο θεματοφύλακας μιας ιερής ορθοδοξίας απέναντι στις πρόσφατες παρεκκλίσεις της κοινοβουλευτικής μοναρχίας. Η βασιλεία σύμφωνα με τον Φράνκο φαίνεται να πηγάζει από μια φαντασία δανεισμένη από τα ιπποτικά μυθιστορήματα, η οποία συνδυάζει τον σεβασμό της βασιλικής καταγωγής με την απαίτηση εξαιρετικών ιδιοτήτων, που αποκτώνται και επαληθεύονται με την ευκαιρία δοκιμασιών που σημαδεύουν τον βασιλιά με μια θρησκευτική σφραγίδα.

Από την άλλη πλευρά, δεν ήταν βέβαιο ότι η μοναρχική ιδέα θα κέρδιζε την υποστήριξη ενός πληθυσμού που είχε ψηφίσει υπέρ της δημοκρατίας το 1931, και ότι ο ισπανικός λαός θα ήθελε την αποκατάσταση μέσω ενός διεκδικητή που έλειπε από την Ισπανία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, ο Χουάν ντε Βουρβόν, επιτιθέμενος στο καθεστώς από την εξορία, είχε προκαλέσει στους Ισπανούς μια προγονική δυσαρέσκεια κατά του εξωτερικού εχθρού του Βορρά και ένα αντανακλαστικό εθνικής αξιοπρέπειας που έπαιξε υπέρ του Φράνκο. Στα τέλη του 1945, ο Δον Χουάν διευκρίνισε τις προθέσεις του σε συνέντευξή του στην Gazette de Lausanne, στην οποία δήλωσε ότι απέρριπτε το δημοψήφισμα που είχε οργανώσει ο Φράνκο, ότι ήταν αποφασισμένος να αποκαταστήσει μια φιλελεύθερη δημοκρατία κατά το πρότυπο της Αγγλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών και ότι σκόπευε να “αποκαταστήσει τη ζημιά που είχε προκαλέσει ο Φράνκο στην Ισπανία”. Πρότεινε την εναλλακτική λύση της “παραδοσιακής μοναρχίας” και υποσχέθηκε “την άμεση έγκριση, με λαϊκή ψήφο, ενός πολιτικού Συντάγματος, την αναγνώριση όλων των δικαιωμάτων που είναι συνυφασμένα με το ανθρώπινο πρόσωπο και την εγγύηση των αντίστοιχων πολιτικών ελευθεριών, την εγκαθίδρυση μιας νομοθετικής συνέλευσης εκλεγμένης από το έθνος, την αναγνώριση της περιφερειακής ποικιλομορφίας, μια ευρεία πολιτική αμνηστία, μια δίκαιη κατανομή του πλούτου και την εξάλειψη των άδικων κοινωνικών ανισοτήτων”. Από την άλλη πλευρά, ο Φράνκο πρότεινε, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, “μια καθολική και οργανική δημοκρατία που θα αξιοποιεί και θα εξυψώνει τον άνθρωπο, θα εγγυάται τα πνευματικά και συλλογικά του δικαιώματα και δεν θα επιτρέπει την εκμετάλλευσή του από το caciquat και τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα”, διαβεβαιώνοντας ότι είχε αρχίσει να δημιουργεί ένα κράτος δικαίου. Ο Φράνκο δεν θεωρούσε τον εαυτό του δικτάτορα- υπερηφανευόταν ότι δεν παρενέβαινε προσωπικά στο συνηθισμένο δικαστικό σύστημα και διαβεβαίωνε ότι στις Κορτές οι συζητήσεις ήταν ελεύθερες. Ήταν πεπεισμένος ότι η Ισπανία βρισκόταν στους ώμους της “μάζας της φυλής” και των μεσαίων τάξεων και το γεγονός ότι η μοναρχική αντιπολίτευση στρατολογούνταν από τα ανώτερα στρώματα της κοινωνίας απλώς επιβεβαίωνε την πεποίθησή του αυτή. Τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της σύγχρονης Ισπανίας ήταν, κατά την άποψή του, έργο ανθρώπων της μεσαίας ή και κατώτερης τάξης που είχαν ευημερήσει.

Δημιουργήθηκε ένα ευρύ μέτωπο κατά του Φράνκο, το οποίο συγκέντρωνε προσωπικότητες από την αριστερά και τη δεξιά και υποστηριζόταν οικονομικά από την Joan March. Τον Φεβρουάριο του 1946, μετά από φήμες για συμφωνία μεταξύ του Δον Ζουάν, που ζούσε πλέον στο Εστορίλ, και του Φράνκο, συντάχθηκε και υπογράφηκε από 458 μέλη της ισπανικής κοινωνικής και πολιτικής ελίτ, μεταξύ των οποίων δύο πρώην υπουργοί του Φράνκο, 22 καθηγητές πανεπιστημίου κ.λπ., μια συλλογική επιστολή υποστήριξης προς τον κόμη της Βαρκελώνης, στην οποία οι υπογράφοντες διαχωρίζουν τη θέση τους από την ολοκληρωτική πολιτική του Καουντίγιο. Σε απάντηση, ο Φράνκο συγκάλεσε συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου του Στρατού, όπου επιβεβαίωσε ότι μια κατάλληλα προετοιμασμένη και δομημένη μοναρχία, που θα εγκαθιδρυόταν από τον ίδιο την κατάλληλη στιγμή, θα ήταν ο λογικός διάδοχος του καθεστώτος του, υπό την προϋπόθεση ότι η εν λόγω μοναρχία θα σεβόταν τις αρχές για τις οποίες είχε αγωνιστεί και ότι σε αυτούς τους ευαίσθητους και επικίνδυνους καιρούς η σταθερότητα και η ασφάλεια θα μπορούσαν να εγγυηθούν μόνο με τη συνέχιση της πολιτικής του ηγεσίας. Φαίνεται ότι μπορούσε να υπολογίζει στην υποστήριξη των στρατιωτικών, η πλειοψηφία των οποίων σεβόταν την εξουσία του- πράγματι, κανείς δεν θα μπορούσε να έχει συμφέρον να αποθαρρύνει τον αρχιστράτηγο του ενόψει αυτού ή εκείνου του πολιτικού πειραματισμού, εν μέσω της διεθνούς εχθρότητας και της επίθεσης της εξόριστης αριστεράς. Κατά τα άλλα, ο Φράνκο αρκέστηκε στο να μιλάει διαδοχικά με τον καθένα από αυτούς μόνο του και να απομακρύνει για λίγους μήνες τον μοναρχικό ηγέτη του στρατού, τον στρατηγό Κιντελάν, που είχε οριστεί ως αποδιοπομπαίος τράγος, περιορίζοντάς τον στα Κανάρια Νησιά και εκφράζοντας στη συνέχεια την επιδεικτική περιφρόνησή του για την αχάριστη και άχρηστη αριστοκρατία. Ο Φράνκο έβαλε τον αδελφό του Νικολάς να τον ενημερώσει ότι οι σχέσεις με τον Δον Χουάν είχαν διακοπεί, λόγω του ασυμβίβαστου των θέσεών τους.

Στις 7 Απριλίου 1947, ο Δον Ζουάν δημοσίευσε το Μανιφέστο του Εστορίλ, στο οποίο κατήγγειλε την παρανομία του νέου νόμου περί διαδοχής, αποστασιοποιήθηκε από το καθεστώς και επανέλαβε την ανάγκη διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους, περιφερειακής αποκέντρωσης και επιστροφής σε ένα φιλελεύθερο κοινοβουλευτικό σύστημα. Η μόνη υποστήριξη που έλαβαν αυτά τα λόγια ήταν από μια ομάδα των “Μεγάλων Ισπανών”, μια μειοψηφική ελίτ. Επιπλέον, η νίκη του Φράνκο στο δημοψήφισμα για το νόμο της διαδοχής είχε στερήσει επίσημα από τους εξόριστους το όπλο της λαϊκής διαβούλευσης. Με το Μανιφέστο του, ο Δον Χουάν είχε, σύμφωνα με τον Πολ Πρέστον, αποκλείσει τον εαυτό του ως πιθανό διάδοχο του Καουντίγιο.

Παρ” όλα αυτά, στις 25 Αυγούστου 1948, ο Φράνκο είχε μια συνάντηση στην ανοιχτή θάλασσα με τον Δον Χουάν στο προσωπικό του γιοτ, το Azor, αγκυροβολημένο στον Βισκαϊκό Κόλπο. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, η οποία διήρκεσε τρεις ώρες, ο Δον Χουάν συμφώνησε ότι από τον Νοέμβριο του 1948 ο γιος του Χουάν Κάρλος, ηλικίας τότε δέκα ετών, θα συνέχιζε την εκπαίδευσή του στην Ισπανία. Από την άλλη πλευρά, ο Φράνκο είχε προσεγγίσει τον Δον Χάιμε, τον μεγαλύτερο αδελφό του Δον Χουάν, ο οποίος, επειδή ήταν κωφάλαλος, είχε αναγκαστεί να παραιτηθεί από το στέμμα, αλλά τώρα απειλούσε να αποσυρθεί προκειμένου να διαφυλάξει το μέλλον των δύο αρσενικών απογόνων του. Έτσι, για τον Φράνκο, με το νόμο της διαδοχής, ο αριθμός των υποψηφίων για τον θρόνο συνέχισε να αυξάνεται. Ωστόσο, το κυριότερο γι” αυτόν ήταν ότι είχε υπό την προστασία του έναν εν δυνάμει βασιλιά που θα του επέτρεπε να εγκαθιδρύσει την ιδανική μοναρχία, γύρω από ένα παιδί βασιλικού αίματος, εκπαιδευμένο από τους καλύτερους δασκάλους, με τον ίδιο ως μέντορα.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Τουταγχαμών

δεκαετία του 1950: από την απομόνωση στο διεθνές άνοιγμα

Η δεκαετία του 1950 ξεκίνησε για τον Φράνκο με ένα ευτυχές γεγονός: ο γάμος της κόρης του Κάρμεν με τον Κριστόμπαλ Μαρτίνεθ-Μπορντιού, ο οποίος, που τελέστηκε στις 10 Απριλίου 1950 στο παρεκκλήσι του Ελ Πάρντο παρουσία εκατοντάδων καλεσμένων, έμοιαζε με βασιλική τελετή. Ο γαμπρός, ένας λαμπρός 27χρονος γιατρός από τη Χαέν, ειδικός στη θωρακοχειρουργική, ήταν απόγονος ευγενούς οικογένειας της Αραγονίας και κατείχε τον τίτλο του μαρκήσιου του Βιλαβέρδε από το 1943. Αυτή η συμμαχία θα οδηγήσει στη συγκρότηση μιας ομάδας επιρροής, γνωστής ως η φατρία Πάρντο, όρος που καλύπτει τον έλεγχο της οικογένειας Βιγιαβέρδε, ιδίως των τριών αδελφών του και άλλων συγγενών, σε πολλές θέσεις σε μεγάλες εταιρείες κατά τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής του Φράνκο.

Σύμφωνα με τον Ramón Garriga Alemany, από αυτόν τον γάμο το πνεύμα της κερδοφορίας κατέλαβε όλους τους Francos, με τη σύζυγο Carmen Polo ειδικότερα να αρχίζει να έχει πάθος για τα κοσμήματα και τις αντίκες. Οι φήμες για υπεξαίρεση και απάτη στόχευαν όλα τα μέλη της οικογένειας, ιδίως τον αδελφό του Φράνκο, Νικολάς, και τον γαμπρό του. Η αυτονομία που υιοθετήθηκε τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του Φράνκο, με τα μονοπώλιά της, τις διοικητικές δυσκαμψίες της μετεμφυλιακής περιόδου και την ανάγκη λήψης αδειών και επιδοτήσεων για την εκμετάλλευση περιζήτητων τομέων, όπως τα ορυχεία, αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για το εμπόριο επιρροής και απέφερε κέρδη σε μια προνομιούχα κάστα και σε κάποιους που βρίσκονταν κοντά στο καθεστώς. Ο Φράνκο, αν και αναμφίβολα ήταν ενημερωμένος, άφησε τον αδελφό του να δράσει και ενδιαφέρθηκε ελάχιστα για τη συμπεριφορά των υπουργών του στο θέμα αυτό, αντιδρώντας μόνο σε περίπτωση άκαιρων αποκαλύψεων.

Ο ίδιος ο Φράνκο δεν επιδόθηκε ποτέ σε χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία, καθώς, έχοντας εμπιστοσύνη στις δημόσιες πολιτικές του, επένδυσε τα δικά του χρήματα σχεδόν αποκλειστικά σε κρατικές επιχειρήσεις, όπως η εταιρεία Canal de Isabel II, η εταιρεία πετρελαίου Campsa, η RENFE, το Εθνικό Ινστιτούτο Αποικισμού, η Banco de Crédito Local και τα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου. Κατά την περίοδο 1950-1961, το σύνολο των κεφαλαίων του κυμαινόταν μεταξύ 21 και 24 εκατομμυρίων πεσέτας, κατανεμημένα σχεδόν εξίσου σε βιβλιάρια ταμιευτηρίου και επενδύσεις. Κανείς δεν μπόρεσε να παράσχει κανένα στοιχείο ότι είχε λογαριασμό στην Ελβετία ή σε φορολογικό παράδεισο.

Γλίτωσε από χρόνια προβλήματα υγείας μέχρι τα βαθιά γεράματα. Η νόσος του Πάρκινσον διαγνώστηκε γύρω στο 1960, λίγο πριν από τα 70α γενέθλιά του. Αν και τα συμπτώματα ήταν αρχικά αντιμετωπίσιμα με φαρμακευτική αγωγή, την επόμενη δεκαετία τα χέρια του δεν μπορούσαν να εμποδιστούν από το να τρέμουν έντονα, αν και η διαύγειά του δεν επηρεάστηκε ποτέ.

Το κύριο χόμπι του ήταν το κυνήγι, και το ενδιαφέρον του γι” αυτό το χόμπι του χάρισε πολλές προσκλήσεις από πλούσιους ανθρώπους ή όσους είχαν ανάγκη από επιρροή. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, οι κυνηγετικές δραστηριότητες του Caudillo, οι οποίες συνήθως χρηματοδοτούνταν από επιχειρηματίες, ήταν πραγματικές επιχειρηματικές ανταλλαγές, στις οποίες οι “κυνηγοί-φιλάκηδες” -βιομήχανοι, έμποροι, εισαγωγείς και μεγαλογαιοκτήμονες- έπαιρναν χάρες, Αυτοί οι ελιγμοί συνιστούσαν ένα σύστημα θεσμοθετημένης διαφθοράς, από το οποίο ο Φράνκο επωφελήθηκε έξυπνα ενημερώνοντας τον εαυτό του για τις υπόγειες πρακτικές, λιγότερο ή περισσότερο δηλωμένες, αλλά και για τους ανθρώπους που κατείχαν την εξουσία σε τοπικό επίπεδο, Για άλλους, από την άλλη πλευρά, αυτοί οι “κυνηγοί επαίνων” επέστρεφαν πάντα με άδεια χέρια, καθώς ο Φράνκο αρνούνταν να ασχοληθεί με οικονομικά ζητήματα.

Παρά τις αυστηρές συνήθειές του, από τη δεκαετία του 1960 ο Φράνκο είχε γίνει μεγάλος καταναλωτής της τηλεόρασης, περνώντας ώρες μπροστά σε δύο τηλεοράσεις που ήταν ταυτόχρονα ανοιχτές. Διάβαζε πολύ, κυρίως τη νύχτα, και σύμφωνα με τον εγγονό του, η προσωπική του βιβλιοθήκη αριθμούσε τελικά περίπου 8.000 τόμους. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, διάβαζε τους φακέλους που ετοίμαζαν οι υπουργοί του και περιστασιακά έριχνε μια ματιά στους New York Times, τους οποίους θεωρούσε ως την ανεπίσημη φωνή της μασονίας.

Επί 37 χρόνια περνούσε τις καλοκαιρινές του διακοπές στο κάστρο Meirás της Γαλικίας και απολάμβανε την ιστιοπλοΐα με το Azor, ένα αργό αλλά άνετο πρώην βυθοκόρο, που μετατράπηκε σε σκάφος αναψυχής και αγκυροβόλησε στο λιμάνι του Σαν Σεμπαστιάν. Ζωγράφισε επίσης, κυρίως νεκρές φύσεις (με κυνηγετικά ή αλιευτικά τρόπαια), οι οποίες, αν και δημιουργήθηκαν στο Πάρντο, δεν κρεμάστηκαν από τον Φράνκο στις μεγάλες αίθουσες τελετών του Πάρντο, αλλά στο κάστρο Meirás.

Παρά τα πολλά ταξίδια του, δεν μπόρεσε να είναι πραγματικά καλά ενημερωμένος, καθώς μιλούσε μόνο με έναν μικρό αριθμό ανθρώπων, οι οποίοι σχεδόν πάντα του έλεγαν αυτό που ήθελε να ακούσει. Ακόμη και στο στρατό, οι επαφές του γίνονταν όλο και λιγότερες και οι μόνοι προσωπικοί του συνεργάτες, εκτός από τον Luis Carrero Blanco, ήταν στενοί συγγενείς και μια χούφτα παλιοί φίλοι από την παιδική και νεανική του ηλικία.

Στη δεκαετία του 1950, το κλίμα που δημιούργησε ο Ψυχρός Πόλεμος ευνόησε την προσέγγιση του καθεστώτος του Φράνκο με τις δυτικές δυνάμεις, ιδίως με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση των οποίων ήταν απασχολημένη στις αρχές της δεκαετίας με τη σοβιετική ατομική βόμβα και τη νίκη του μαοϊσμού στην Κίνα. Με την ένταξη της Ισπανίας στο ΝΑΤΟ να εμποδίζεται από την άρνηση των ευρωπαϊκών δημοκρατιών, ο Φράνκο επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη διμερών σχέσεων με την Ουάσινγκτον και εναπόθεσε τις ελπίδες του για προσέγγιση με την Ουάσινγκτον στα χέρια του πρώην υπουργού Εξωτερικών του, Ο συμπαθής José Félix de Lequerica, που στάλθηκε το 1948 στην αμερικανική πρωτεύουσα ως “επιθεωρητής πρεσβειών”, έκανε αποτελεσματική δουλειά εκεί, με το ισπανικό λόμπι του να κερδίζει όλο και περισσότερη υποστήριξη μεταξύ των συντηρητικών και καθολικών βουλευτών, ενάντια στη σκληρή γραμμή του υπουργού Εξωτερικών Dean Acheson.

Ο Φράνκο μπορούσε να παίξει τρία χαρτιά: τον αντικομμουνισμό, τη γεωστρατηγική θέση της Ισπανίας και τον καθολικισμό. Καθώς ο κομμουνισμός επεκτεινόταν στην Ευρώπη και την Ασία, ο στρατός των ΗΠΑ διαφωνούσε όλο και περισσότερο με την εχθρότητα του Τρούμαν προς τον Φράνκο. Σύντομα, η ανησυχία για τις κομμουνιστικές προόδους σε όλο τον κόσμο μεταξύ 1948 και 1950 οδήγησε στην επανάληψη των επίσημων διπλωματικών σχέσεων. Ο Φράνκο ήταν διαλλακτικός σε θέματα που οι Αμερικανοί θεωρούσαν ουσιώδη, συμπεριλαμβανομένης της μισαλλοδοξίας του προτεσταντισμού στην Ισπανία- στο σημείο αυτό, ο Φράνκο υποσχέθηκε να εφαρμόσει τον Ισπανικό Χάρτη, ο οποίος καθιέρωνε τη θρησκευτική ανεκτικότητα, στο μέγιστο βαθμό. Όσον αφορά την άμυνα, προτίμησε τις διμερείς συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες από ένα συλλογικό σύστημα. Τον Νοέμβριο του 1950, ο Τρούμαν χορήγησε στην Ισπανία δάνειο 62 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα επόμενα χρόνια, με κάθε νέα προέλαση του κομμουνισμού, οι Αμερικανοί θα είχαν έναν ακόμη λόγο να συνδέσουν την Ισπανία με την υπεράσπιση της Δύσης, ιδίως κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας, ο οποίος αύξησε σημαντικά την ένταση του Ψυχρού Πολέμου και αποτέλεσε την αφορμή για τον Φράνκο να προσφέρει τη βοήθειά του στον Τρούμαν- ο κόσμος πίστευε ότι βρισκόταν στο κατώφλι του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου, γεγονός που καθιστούσε τη σταθερότητα της Ισπανίας και τη γεωστρατηγική της θέση σημείο ύψιστης σημασίας για τις δυτικές δυνάμεις.

Στις 4 Νοεμβρίου 1950, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ψήφισε την κατάργηση του ψηφίσματος του 1946 που προέτρεπε τα κράτη να διακόψουν τις διπλωματικές σχέσεις με την Ισπανία, σηματοδοτώντας το οριστικό τέλος του εξοστρακισμού. Η Ισπανία έγινε πλήρες μέλος του ΟΗΕ και πέτυχε μια σχετική εξομάλυνση των διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων με τις σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις της Δυτικής Ευρώπης. Στις 27 Δεκεμβρίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν τελικά έναν πρεσβευτή στη Μαδρίτη, τον Stanton Griffis, κάτι που ισοδυναμούσε με αναγνώριση από τη μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου. Ο ναύαρχος Σέρμαν, αρχηγός του αμερικανικού Γενικού Επιτελείου, ο οποίος επισκέφθηκε τη Μαδρίτη τον Φεβρουάριο του 1948 και δημιούργησε μια μόνιμη σχέση με τον Καρέρο Μπλάνκο, εκπροσωπούσε σε μεγάλο βαθμό την αμερικανική στρατιωτική άποψη στην επιθυμία του να δώσει στον Φράνκο έναν ιδιαίτερο ρόλο στον Ψυχρό Πόλεμο. Έτσι, ο Φράνκο κατάφερε να βγει από τη διπλωματική του απομόνωση χωρίς να κάνει την παραμικρή παραχώρηση στις δυτικές δημοκρατίες, καθώς οι επιταγές του Ψυχρού Πολέμου είχαν υπερισχύσει των ηθικών εκτιμήσεων.

Η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ, που ήταν πιο φιλική προς τον Φράνκο, δημιούργησε μια νέα σχέση με την Ισπανία, με αμερικανικά προγράμματα εκπαίδευσης και εξειδίκευσης για Ισπανούς αξιωματικούς, στα οποία συμμετείχαν τουλάχιστον 5.000 στρατιωτικοί. Η συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες επιτεύχθηκε τελικά με τη μορφή της Συμφωνίας της Μαδρίτης, που υπογράφηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1953 μετά από τρία χρόνια επίπονων διαπραγματεύσεων. Στο πλαίσιο αυτών των συμφωνιών, η Ισπανία έλαβε σύγχρονους εξοπλισμούς για να αντικαταστήσει τον εξοπλισμό του στρατού και της πολεμικής αεροπορίας, η τελευταία από τις οποίες δεν είχε ανακαινιστεί σχεδόν καθόλου από το 1939. Η οικονομική βοήθεια ανερχόταν σε 226 εκατομμύρια δολάρια, με αντάλλαγμα η Ισπανία να αναλάβει την υποχρέωση να λάβει μέτρα για την απελευθέρωση της ακόμη εξαιρετικά ρυθμισμένης οικονομίας της, κάτι που οι νέοι υπουργοί που διορίστηκαν το 1951 είχαν ήδη αρχίσει να κάνουν με διστακτικά βήματα. Το τρίτο σύμφωνο προέβλεπε το δικαίωμα των Ηνωμένων Πολιτειών να δημιουργήσουν τέσσερις στρατιωτικές βάσεις στο ισπανικό έδαφος, συμπεριλαμβανομένων τριών αεροπορικών βάσεων και μιας βάσης υποβρυχίων. Οι βάσεις θα φέρουν την ισπανική σημαία και θα τελούν υπό κοινή ισπανική και αμερικανική διοίκηση. Η συμφωνία αυτή ήταν η χαριστική βολή για τη ρεπουμπλικανική αντιπολίτευση, αν και μια περιοδικά ανανεωμένη εξόριστη κυβέρνηση, την οποία η Γαλλία σταμάτησε να επιδοτεί το 1952, θα συνέχιζε να υπάρχει στη σκιά του Παρισιού.

Στις 21 Δεκεμβρίου 1959, ο Αϊζενχάουερ επισκέφθηκε τον Φράνκο, η οποία ήταν η πρώτη επίσκεψη Αμερικανού προέδρου στην Ισπανία και ενίσχυσε περαιτέρω τη διεθνή θέση του Καουντίγιο. Ο Αϊζενχάουερ έγινε δεκτός από τον Φράνκο στην κοινή αεροπορική βάση του Torrejón, και στη συνέχεια οι δύο αξιωματούχοι εισήλθαν στη Μαδρίτη με κάμπριο αυτοκίνητο, επευφημούμενοι από πλήθος ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Ο Αϊζενχάουερ εντυπωσιάστηκε από την ικανότητα του Φράνκο να κινητοποιεί τέτοια πλήθη. Καθώς χώριζαν, οι δυο τους αγκαλιάστηκαν, κάτι που κατέγραψε ένας φωτογράφος. Έτσι, ο Φράνκο είχε μετατραπεί από “φασιστικό κτήνος” σε “φρουρό της Δύσης”, σύμφωνα με τον τίτλο της τελευταίας ανεπίσημης βιογραφίας του.

Τον Ιούνιο του 1951, μετά την άφιξη μιας δεξιάς πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο, η Γαλλία άλλαξε επίσης στάση: ο Αντουάν Πινέ εργάστηκε για τη συμφιλίωση της Γαλλίας με την Ισπανία και σύντομα η κυβέρνηση Πλεβέν συμφώνησε να κάνει παραχωρήσεις. Κατά την πτώση της Τέταρτης Δημοκρατίας, ο Φράνκο δήλωσε:

“Με την κατάρρευση της Τέταρτης Γαλλικής Δημοκρατίας, δεν είναι οι μορφές της ελεύθερης πολιτικής ζωής που έχασαν το κύρος τους, αλλά μια ιδεολογία και μια πολιτική τεχνική που προσποιούνται ότι επεκτείνονται εις βάρος της εξουσίας. Το κοινοβουλευτικό παιχνίδι είναι ασύμβατο με τις πιο στοιχειώδεις ανάγκες της εθνικής ζωής σε κάθε χώρα.

Δύο μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ντε Γκωλ, με τον οποίο ο Φράνκο αισθανόταν κάποια συγγένεια (από τη σταδιοδρομία του, από τον τρόπο με τον οποίο είχε ανέλθει στην εξουσία, από τη σχέση του με το κράτος και το λαό, από την επιβεβαίωση της εθνικής ανεξαρτησίας), επήλθε ύφεση μεταξύ των δύο χωρών- συγκεκριμένα, υπογράφηκε συμφωνία για την από κοινού εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Σαχάρας. Ο Φράνκο επέδειξε την αλληλεγγύη του με τη γαλλική πολιτική στην Αλγερία αρνούμενος να δώσει ακρόαση στον Φερχάτ Αμπάς. Ταυτόχρονα, σημειώνει ο Andrée Bachoud, “όλοι αναζητούσαν μια έντιμη, δηλαδή με διαπραγμάτευση, διέξοδο από τη Βόρεια Αφρική. Κανείς από τους δύο δεν είχε τα μέσα να αντιταχθεί κατά μέτωπο στις αμερικανικές θέσεις, οι οποίες ήταν ευνοϊκές για την αποαποικιοποίηση. Κανένας από τους δύο δεν ήθελε να χάσει την επιρροή του στις αραβικές χώρες εμπλεκόμενος σε χαμένες μάχες. Από το 1958 και μετά, με πρωτοβουλία του Carrero Blanco και του Castiella, παραχωρήθηκαν εδαφικές παραχωρήσεις (ιδίως, από το 1958 και μετά, στον Mohammed V, μέσω της επιστροφής της περιοχής Tarfaya), αλλά ο Franco παρέμεινε αδιάλλακτος όσον αφορά τα Presidia και το Ifni.

Το Φράνκο είχε δημιουργήσει και διατηρούσε μόνιμες επαφές με τις περισσότερες από τις χώρες του Αραβικού Συνδέσμου και είχε αρνηθεί να αναγνωρίσει το νέο κράτος του Ισραήλ, ενώ στη συνέχεια διαμαρτυρήθηκε το 1951 όταν η Ιερουσαλήμ έγινε έδρα του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών. Ο Φράνκο, σε ένα από τα άρθρα του που δημοσιεύτηκαν με το ψευδώνυμο Hakim Boor, δήλωσε ότι οι προσπάθειες του Παπισμού να αποκτήσει η Ιερουσαλήμ διεθνές καθεστώς θα πρέπει να υποστηριχθούν. Τέτοιες ιδέες είχαν ως αποτέλεσμα την όξυνση των εντάσεων μεταξύ του καθεστώτος του και του Ισραήλ, με το οποίο δεν θα μπορούσαν ποτέ να δημιουργηθούν κανονικές σχέσεις όσο ζούσε ο Καουντίγιο. Ο Φράνκο έστειλε ένα θερμό μήνυμα στους αραβικούς λαούς, τονίζοντας τους ιστορικούς δεσμούς τους με την Ισπανία και την κοινή τους αναγέννηση: “Η γενιά μας είναι μάρτυρας μιας παράλληλης αναγέννησης των αραβικών και ισπανικών λαών, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την παρακμή άλλων χωρών”.

Ο Φράνκο είχε αποδεχτεί ότι το προτεκτοράτο θα γινόταν μια μέρα ανεξάρτητο, αν και πίστευε ότι αυτό δεν θα συνέβαινε για αρκετές δεκαετίες. Η Ισπανία διέθετε τότε 68.000 στρατιώτες στο Μαρόκο. Αν μεταξύ 1945 και 1951, υπό την εντολή του José Enrique Varela ως Ύπατου Αρμοστή, ο μαροκινός εθνικισμός είχε κατασταλεί σε συνεργασία με τη διοίκηση του Γαλλικού Μαρόκου, ο διάδοχος του Varela, Rafael García Valiño, παρείχε προστασία και μέσα δράσης στους μαροκινούς μαχητές, εφόσον αυτοί έστρεφαν τις βίαιες ενέργειές τους μόνο κατά της γαλλικής ζώνης. Όταν η Γαλλία καθαίρεσε τον σουλτάνο Μοχάμεντ Ε΄ τον Αύγουστο του 1953, ο Φράνκο, αιφνιδιασμένος, έδειξε τη διαφωνία του χορηγώντας αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους του προτεκτοράτου και παραχωρώντας λίγους μήνες αργότερα στους μαροκινούς εθνικιστές ένα ακροατήριο όπου κατηγόρησε τη γαλλική απόφαση. Επέτρεψε στους Μαροκινούς εθνικιστές να χρησιμοποιούν το Radio Tetouan για να απευθύνονται στους συμπατριώτες τους. Εκείνη την εποχή, ο Φράνκο εξακολουθούσε να ελπίζει ότι θα εκμεταλλευόταν τα λάθη και τις δυσκολίες της Γαλλίας στο Μαρόκο για να επεκτείνει την επιρροή του εκεί, αλλά υποτίμησε τη δύναμη του αντιαποικιοκρατισμού στη Γαλλία. Μετά την αποκατάσταση του Μωάμεθ Ε” το φθινόπωρο του 1955, ο García Valiño συνέχισε το διπλό παιχνίδι του, με την ψευδαίσθηση ότι η Ισπανία απολάμβανε κάποια ειδική μεταχείριση. Με τη σοβιετική πίεση στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρότρυναν τη Γαλλία να δράσει γρήγορα. Εν τω μεταξύ, η μαροκινή διεκδίκηση είχε επεκταθεί στην ισπανική ζώνη, με τις ίδιες μεθόδους (επιθέσεις κ.λπ.) που είχαν χρησιμοποιηθεί κατά του γαλλικού προτεκτοράτου στο παρελθόν. Μετά την ανεξαρτητοποίηση της γαλλικής ζώνης στις 2 Μαρτίου 1956, ο Ισπανός Ύπατος Αρμοστής έκλεισε τα σύνορα της ισπανικής ζώνης για να αποτρέψει κάθε πιθανή επίθεση, ενώ ο Φράνκο διχάστηκε μεταξύ των νεανικών του πεποιθήσεων και του πολιτικού ρεαλισμού που τον οδήγησε να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του ανεξάρτητου Μαρόκου. Η πολιτική της δυσαρέσκειας κατά της Γαλλίας είχε έτσι στραφεί κατά των ισπανικών συμφερόντων στη Βόρεια Αφρική. Με τα πρώτα προειδοποιητικά σημάδια ότι η Γαλλία επρόκειτο να εγκαταλείψει το προτεκτοράτο της, ο Φράνκο δεν είχε άλλη επιλογή από το να διαβεβαιώσει τον John Foster Dulles ότι η Ισπανία θα έκανε το ίδιο. Ο Φράνκο εξέφρασε ιδιαιτέρως μεγάλη απογοήτευση, αν όχι οργή, για την προοπτική να χάσει το επίκεντρο αυτού που απέμεινε από τις υπερπόντιες κτήσεις της Ισπανίας.

Ο Μωάμεθ Ε΄ προσγειώθηκε στη Μαδρίτη στις 5 Απριλίου, ενόχλησε τις ισπανικές αρχές με την αλαζονεία του και αρνήθηκε να αναγνωρίσει το βόρειο χαλιφάτο που φανταζόταν ο Φράνκο. Ο Caudillo αναγκάστηκε να αποδεχθεί το τετελεσμένο γεγονός και υπέγραψε τη συνθήκη ανεξαρτησίας του Μαρόκου στις 7 Απριλίου, παραχωρώντας την περιοχή του Ακρωτηρίου Juby στο Μαρόκο, αλλά διατηρώντας, υπό την πίεση του περιβάλλοντός του – Muñoz Grandes, Carrero Blanco και των υπουργών Εξωτερικών Artajo και στη συνέχεια Castiella – τις προεδρίες της Θέουτα και της Μελίγια, τη μικρή περιοχή του Ifni (μέχρι το 1969) και το Río de Oro (μέχρι το 1976). Σε αντίθεση με τη Γαλλία, η οποία κατάφερε να προσαρμοστεί εγκαίρως, να δημιουργήσει θετικές σχέσεις με το Μαρόκο και να εντάξει τη νεαρή αυτή χώρα στη ζώνη του φράγκου, ο Φράνκο διαχειρίστηκε πολύ άσχημα την υπόθεση αυτή και βγήκε απογοητευμένος από αυτήν.

Ο Φράνκο, γνωρίζοντας ότι το Ιφνί θα ήταν αδύνατο να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα, κατάφερε να διατηρήσει το status quo για άλλα έντεκα χρόνια, αλλά τον Ιούνιο του 1969 η ισπανική σημαία μεταφέρθηκε οριστικά στο Σιντί Ιφνί. Μια άλλη συνέπεια αυτών των γεγονότων ήταν η διάλυση της Μαυριτανικής Φρουράς, η οποία αντικαταστάθηκε από εθελοντές από τα συντάγματα ιππικού των διαφόρων καπετανιών.

Ο Φράνκο πέτυχε μια αμοιβαία ταύτιση μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους, μια στενή συμμαχία μεταξύ πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας, την οποία η λαϊκή ιστοριογραφία της εποχής απεικονίζει άφθονα, ιδίως μέσω φωτογραφιών στις οποίες οι επίσκοποι εμφανίζονται με τον ίδιο τρόπο όπως ο Caudillo και οι νικητές στρατηγοί στην πρώτη σειρά των δημόσιων τελετών. Οι δεσμοί μεταξύ της Εκκλησίας και της δικτατορίας έγιναν σχεδόν λειτουργικοί και επιβεβαιώθηκαν σαφώς στον “όρκο πίστης στο ισπανικό κράτος” που έδωσαν οι νέοι επίσκοποι ενώπιον του Caudillo. Παρόλο που δεν ήταν όλοι οι ιεράρχες ενθουσιώδεις υποστηρικτές του καθεστώτος του Φράνκο (βλέπε, για παράδειγμα, την περίπτωση του καρδινάλιου Σεγκούρα, ο οποίος απεχθανόταν τον φασισμό, αλλά ομολογούσε έναν φονταμενταλισμό άλλης εποχής), η καθολική ιεραρχία ήταν σταθερή και ειλικρινής στην υποστήριξή της και το κύριο στήριγμα στα χρόνια της διεθνούς απομόνωσης. Ενώ τα οφέλη για την Εκκλησία ήταν προφανή, οι δεσμοί με την Εκκλησία εξυπηρετούσαν τον Φράνκο και το καθεστώς του με πολλούς τρόπους. Το κύριο όφελος ήταν να βοηθήσει το καθεστώς να εδραιώσει τη νομιμοποίησή του και να διευρύνει τη λαϊκή βάση που το υποστήριζε. Επιπλέον, η ιδεολογία του καθεστώτος αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό από την Εκκλησία, και οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας συνέδραμαν προσωπικά στο έργο της δογματικής νομιμοποίησης της εξουσίας, ξεπερνώντας τον άλλο ιδεολογικό βραχίονα της δικτατορίας, τη Falange. Η Καθολική Δράση συνεργάστηκε επίσης στη δικαιολόγηση της κατεστημένης εξουσίας, μετατρέποντας τον εαυτό της σε συμπληρωματικό ή αντίπαλο εποπτικό μηχανισμό των φαλαγγικών οργανώσεων. Τέλος, αυτοί οι δεσμοί με την Εκκλησία παρείχαν μια πηγή νέων στελεχών από τα οποία θα αντλούσαν υψηλόβαθμο πολιτικό προσωπικό. Η έμφαση στον καθολικισμό ήταν επίσης η πρώτη στρατηγική για την απόκτηση διεθνούς νομιμότητας.

Στις 27 Αυγούστου 1953, υπογράφηκε τελικά το Κονκορδάτο με το Βατικανό, το οποίο ο Φράνκο ζητούσε από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, γεγονός που εδραίωσε το διεθνές άνοιγμα της Ισπανίας. Λίγο αργότερα, ο Πάπας Πίος ΧΙΙ παρασημοφόρησε τον Φράνκο με το Τάγμα του Χριστού. Σύμφωνα με τον Andrée Bachoud, πρόκειται για “τον πρώτο μεγάλο αγιασμό του Φράνκο, το φυσικό αποτέλεσμα μιας εξαιρετικής συμφωνίας, ακόμη και στην ιστορία της πολύ καθολικής Ισπανίας, μεταξύ του αρχηγού του κράτους και της Εκκλησίας”. Όλα όσα είχαν παραχωρηθεί στην Εκκλησία από την αρχή του Εμφυλίου Πολέμου διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν: φορολογικές απαλλαγές, καταβολή μισθών στους ιερείς, ανέγερση χώρων λατρείας, σεβασμός των θρησκευτικών εορτών, ελευθερία του Τύπου για την Εκκλησία και εκκλησιαστική λογοκρισία άλλων εκδόσεων, με αποτέλεσμα ο καθολικός Τύπος να απολαμβάνει μεγαλύτερη ελευθερία από άλλους. Τα μέλη του κλήρου απολάμβαναν δικαστικής ασυλίας- κανείς τους δεν μπορούσε να διωχθεί χωρίς την άδεια της εκκλησιαστικής αρχής και η απόφαση δεν μπορούσε να είναι δημόσια. Το κράτος ανέλαβε να στηρίξει τα θρησκευτικά σχολεία και να καταστήσει τη διδασκαλία των θρησκευτικών υποχρεωτική σε όλα τα ιδρύματα, δημόσια και ιδιωτικά. Ο Φράνκο επέδειξε τη θρησκευτική του θέρμη, συνοδεύοντας τη doña Carmen στις εκκλησιαστικές λειτουργίες και υπενθυμίζοντας συνεχώς το ρόλο της Θείας Πρόνοιας στη διαρκή επιτυχία της.

Στο εσωτερικό, οι διαμαρτυρίες κατά της οικονομικής κατάστασης και του υψηλού κόστους ζωής αυξάνονταν. Μια από τις πρώτες δοκιμασίες του καθεστώτος ήταν η απεργία των εργαζομένων στο τραμ και των χρηστών των μέσων μαζικής μεταφοράς ενάντια στην αύξηση των ναύλων στη Βαρκελώνη τον Μάρτιο του 1951, η οποία συνοδεύτηκε από διαδήλωση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και αποκάλυψε την ύπαρξη μιας αντιπολίτευσης ικανής να οργανωθεί. Τα εισιτήρια των δημόσιων συγκοινωνιών μειώθηκαν στην αρχική τους τιμή- ενθαρρυμένη από αυτή την πρώτη νίκη, προκηρύχθηκε γενική απεργία. Ο Φράνκο έστειλε στρατεύματα για να καταπνίξουν την αναταραχή, αλλά ο στρατιωτικός νομάρχης της Βαρκελώνης, ο μοναρχικός Χουάν Μπαουτίστα Σάντσεθ, αποφάσισε να τους περιορίσει στους στρατώνες τους, αποφεύγοντας έτσι μια αιματηρή σύγκρουση. Αφού ο νομάρχης αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Felipe Acedo Colunga και πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 2.000 συλλήψεις, οι εργασίες συνεχίστηκαν, αλλά η συμμετοχή μιας νέας οργάνωσης καθολικής έμπνευσης, της HOAC, έδειξε ότι το καθολικό μέτωπο είχε ρωγμές. Τον επόμενο μήνα, με μια απεργία που αφορούσε σχεδόν 250.000 άτομα, η Χώρα των Βάσκων παρέλυσε. Για άλλη μια φορά, οι φαλαγγίτες και οι καθολικοί, ακόμη και ορισμένοι εργοδότες, τάχθηκαν στο πλευρό των απεργών. Ο Φράνκο συνειδητοποίησε τότε ότι μόνο η μεγαλύτερη οικονομική ευημερία, έστω και μέσα στο συντηρητικό πλαίσιο του καθεστώτος, θα μπορούσε να διορθώσει ορισμένες ανισορροπίες.

Στις 18 Ιουλίου 1951, ο Φράνκο προχώρησε σε ανασχηματισμό της κυβέρνησής του: ο Carrero Blanco προήχθη σε υπουργό Προεδρίας, ο Joaquín Ruiz-Giménez διορίστηκε υπουργός Παιδείας, ο Agustín Muñoz Grandes διορίστηκε υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων, στον Manuel Arburúa ανατέθηκε το χαρτοφυλάκιο του Εμπορίου εις βάρος του Suanzes, στον Joaquín Planell εκείνο της Βιομηχανίας και ο Gabriel Arias-Salgado ανέλαβε επικεφαλής του νεοσύστατου υπουργείου Ενημέρωσης και Τουρισμού. Σε αυτή τη νέα κυβέρνηση, τα βασικά στοιχεία παρέμειναν στη θέση τους: Καθολικοί, Φαλαγγίτες και στρατιωτικοί που συνδέονταν με τον Caudillo με μια παλιά φιλία, σε αναλογίες που ελάχιστα άλλαξαν από εκείνες της προηγούμενης κυβέρνησης- αλλά ο Carrero Blanco, του οποίου η παρουσία και ο ρόλος γινόταν όλο και πιο σημαντικός, αναβαθμίστηκε σε υπουργό, ώστε να μπορεί να συμμετέχει σε όλα τα υπουργικά συμβούλια. Έτσι, η ύπαρξη ενός συμπληρωματικού τάντεμ Franco-Carrero Blanco γινόταν όλο και πιο εμφανής- αυτή η στενή συνεργασία δεν είχε φιλικό χαρακτήρα, αλλά βασιζόταν σε καθαρά ιεραρχικές σχέσεις. Ο Carrero Blanco έγραφε μακροσκελείς εκθέσεις για τον Φράνκο, ο οποίος τις διάβαζε και στη συνέχεια τις σκεφτόταν για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού αποφασίσει αν θα ακολουθήσει ή όχι τις συμβουλές της “éminence grise” του.

Η νέα ομάδα, αποστολή της οποίας ήταν να επιτύχει την οικονομική ανάπτυξη της Ισπανίας χωρίς να αλλάξει τη θεμελιώδη φύση του καθεστώτος, ξεκίνησε ένα δειλό άνοιγμα της οικονομίας στον έξω κόσμο, σε μια σταδιακή διαδικασία που συνοδεύτηκε από μια αυξανόμενη διχόνοια μεταξύ του Φράνκο και του καθεστώτος του. Ειδικότερα, ο Arburúa δρομολόγησε την απελευθέρωση της εξωτερικής αγοράς, ιδίως των εισαγωγών, χορήγησε στον ιδιωτικό τομέα πιστωτικές διευκολύνσεις που προηγουμένως προορίζονταν για τον δημόσιο τομέα και προσπάθησε να καθιερώσει τη συμπληρωματικότητα μεταξύ της INI και των ιδιωτικών εταιρειών στον βιομηχανικό τομέα. Ο Χιρόν έκανε το λάθος, ελπίζοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη των εργαζομένων στο καθεστώς, να επιβάλει με διάταγμα, την πιο ακατάλληλη στιγμή, σημαντικές αυξήσεις στους μισθούς, με αποτέλεσμα την εκτίναξη του πληθωρισμού, που ακύρωσε, παρά τα μέτρα ελέγχου των τιμών, το όφελος από τις αυξήσεις των μισθών και προκάλεσε σποραδικές απεργίες στη Βαρκελώνη τον Μάρτιο του 1956.

Τον Νοέμβριο του 1954 διεξήχθησαν περιορισμένες δημοτικές εκλογές στη Μαδρίτη, οι πρώτες μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Αυτή η δειλή απόπειρα εκδημοκρατισμού κατέστη δυνατή χάρη στις νέες διατάξεις που προέβλεπαν ότι για την εκλογή του ενός τρίτου των δημοτικών συμβούλων της Μαδρίτης έπρεπε να ψηφίζουν οι οικογενειάρχες και οι έγγαμες γυναίκες. Το ψηφοδέλτιο του Κινήματος αναμετρήθηκε με ένα ανεξάρτητο ψηφοδέλτιο και ένα άλλο που δημιουργήθηκε από τους μοναρχικούς. Οι μοναρχικοί σημείωσαν κάποιες αξιοσημείωτες επιτυχίες, με 51.000 ψήφους υπέρ τους έναντι 220.000 υπέρ του Κινήματος. Την εποχή που οι Φαλαγγίτες αντιμετώπιζαν τους μοναρχικούς, οι οποίοι ήταν καλύτερα οργανωμένοι και αυξάνονταν μεταξύ της υψηλής αριστοκρατίας και ορισμένων καθολικών, ο Φράνκο εξακολουθούσε να ευνοεί τους πραγματικούς υποστηρικτές του και επέλεξε, για παράδειγμα, να γιορτάσει την επέτειο του θανάτου του Χοσέ Αντόνιο με τη φορεσιά της Φάλαγγας. Επιπλέον, και σε αντίθεση με την αποσταθεροποίηση που είχε αρχίσει το 1943, ο Φράνκο έδωσε εκ νέου έμφαση στο “κρυφό” Κίνημα, κρίνοντας ότι η υποστήριξή του ήταν απαραίτητη ως ενεργό στοιχείο της κινητοποίησης. Το Κίνημα διατήρησε την επίσημη θέση του, παρόλο που συνέχισε να χάνει μέλη και ο πιο ορθόδοξος πυρήνας του διακήρυξε τον εαυτό του “ενάντια στην αστική και καπιταλιστική μοναρχία”.

Η Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων, υπό την προεδρία του Carrero Blanco, έπρεπε να υποβάλλει τις αποφάσεις της προς έγκριση στον Caudillo, παρά την επίσημη αυτονομία της από τις εξουσίες του αρχηγού του κράτους. Ο Caudillo, για παράδειγμα, άσκησε βέτο σε πρόταση του Carrero Blanco να διορίσει 150 μέλη σε ένα Εθνικό Συμβούλιο που θα επαλήθευε τη συμμόρφωση οποιουδήποτε νέου νόμου με τις αρχές του Κινήματος, διότι αν ο Φράνκο συμφωνούσε να αναθέσει, ήθελε να συνεχίσει να έχει τον τελικό λόγο, ώστε οι αποφάσεις να είναι σύμφωνες με τις δικές του θεμελιώδεις αρχές. Ωστόσο, ο Φράνκο έτεινε να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την ενεργό πολιτική, προτιμώντας να επικεντρώνεται, ως αρχηγός κράτους, σε τελετουργικές περιστάσεις, ενώ ταυτόχρονα επιδιδόταν περισσότερο στις αγαπημένες του ασχολίες. Από τον Οκτώβριο του 1954 και μετά, ο ξάδελφος Πακόν κατέγραψε τις συνομιλίες του με τον Καουντίγιο- οι σημειώσεις του δείχνουν τη δυσαρέσκεια πολλών ανώτερων αξιωματικών, οι οποίοι κατηγορούσαν τον Φράνκο ότι γύρισε την πλάτη του στις κρατικές υποθέσεις και κυρίως ότι εγκατέλειψε τον κόσμο τους. Κάθε υπουργός έκανε ό,τι ήθελε και ο Φράνκο έδειχνε να μη νοιάζεται για τις πράξεις των ανθρώπων που είχε τοποθετήσει στη θέση τους. Ο Muñoz Grandes δεν ήταν ιδιαίτερα αυστηρός ή αποτελεσματικός στη διαχείριση των ισπανικών ενόπλων δυνάμεων, οι οποίες βρίσκονταν σε συνεχή παρακμή μέχρι να λάβουν αμερικανική βοήθεια. Πολλά παράπονα για την αμέλεια του Muñoz Grandes έφτασαν στον Φράνκο, αλλά το βασικό του κριτήριο ήταν η πολιτική πίστη, η οποία, στην περίπτωση του Muñoz Grandes, δεν αμφισβητήθηκε. Επιπλέον, από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, και ακόμη περισσότερο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Φράνκο είχε δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για τους στρατιωτικούς θεσμούς.

Στη δεκαετία του 1950, μεταξύ των νεολαίων του Φαλαγγικού, του Καθολικού και του μοναρχικού κινήματος γίνονταν έντονες συζητήσεις και σχηματίζονταν ομάδες εκτός του επίσημου πλαισίου, όπως η Νέα Πανεπιστημιακή Αριστερά και το Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLP, με το παρατσούκλι el Felipe). Ενώ οι νεαροί καθολικοί αγωνίζονταν υπέρ μιας δημοκρατικής μοναρχίας, οι φοιτητές του Φαλαγγιστικού κινήματος δήλωναν την προτίμησή τους για μια αυταρχική δημοκρατία και την άρνησή τους για οποιαδήποτε αποκατάσταση, και ανυπομονούσαν να δουν την κοινωνική δικαιοσύνη, κεντρικό στοιχείο του δόγματος του Χοσέ Αντόνιο, να εφαρμόζεται τελικά. Στις 4 Φεβρουαρίου 1956, η Falange έχασε τις πανεπιστημιακές εκλογές και στις 8 Φεβρουαρίου, στη Νομική Σχολή της Μαδρίτης, ξέσπασαν συμπλοκές στις οποίες τραυματίστηκε ένας νεαρός Falangist, προφανώς από έναν άλλο Falangist. Προσποιούμενος ότι αγνοεί αυτή την τελευταία λεπτομέρεια, ο Φράνκο, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένος από τις νεανικές διαφωνίες όταν αυτές προέρχονταν από τις οικογένειες των καθεστωτικών προσώπων (παιδιά και ανίψια των νικητών του Εμφυλίου Πολέμου, όπως ο Κιντελάν, ο Ρούμπιο κ.λπ.), πήρε την κατάσταση στα χέρια του, αναστέλλοντας τις λίγες ελευθερίες που όριζε ο Χάρτης των Ισπανών και απολύοντας τον υπουργό Παιδείας καθώς και τον γενικό γραμματέα του Κινήματος – ο τυπικός τρόπος του Φράνκο να απολύει τους πρωταγωνιστές διαδοχικά. Σύμφωνα με τον Javier Tusell, ο Φράνκο “δεν χρειαζόταν πλέον την ομάδα των καθολικών συνεργατών που τον συνόδευε από την κρίση του Ιουλίου του 1945 και μετά” και η οποία είχε εξασφαλίσει την αξιοπρέπειά του προς τα έξω. Ο υπουργικός ανασχηματισμός του Φεβρουαρίου του 1956 κατέληξε σε μια διαιτησία υπέρ της Φάλαγγας, με την οποία ο Φράνκο σκόπευε να ικανοποιήσει τη νεολαία της Φάλαγγας, επαναφέροντάς την παράλληλα στη γραμμή, και να εδραιώσει το καθεστώς του σε μια κατάσταση όπου η Φάλαγγα, παρά τις πολεμικές της εκδηλώσεις, γινόταν όλο και πιο αδύναμη, και όπου οι μοναρχικοί εντείνουν τη δραστηριότητά τους, καθώς και οι καθολικοί ηγέτες, και όπου ακόμη και η Αριστερή Αντιπολίτευση αρχίζει να δείχνει ξανά σημάδια ζωής. Η πιο σημαντική αλλαγή στη νέα του κυβέρνηση ήταν η επιστροφή του Αρρέζε στη θέση του Γενικού Γραμματέα του Κινήματος. Επιπλέον, μια ομάδα νέων ηγετών του Κινήματος προωθήθηκε με την ευκαιρία αυτή, μεταξύ των οποίων οι Jesús Rubio García-Mina, Torcuato Fernández-Miranda και Manuel Fraga Iribarne.

Στις 26 Ιανουαρίου 1957, ο Carrero Blanco υπέβαλε έκθεση στον Φράνκο, στην οποία περιέγραφε τη λύση του στην κρίση. Κατά την άποψή του, το Κίνημα θα πρέπει να υποβιβαστεί περαιτέρω και να διοριστούν νέοι υπουργοί με υψηλά προσόντα για να ασχοληθούν με τόσο σύνθετα ζητήματα όπως η οικονομική μεγέθυνση και η ανάπτυξη. Ο Φράνκο, σε ένα είδος βιασύνης, επέλεξε να διορίσει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων που ήταν οπαδοί του οικονομικού φιλελευθερισμού. Στις 22 Φεβρουαρίου 1957, πραγματοποιήθηκε ένας εκτεταμένος κυβερνητικός ανασχηματισμός, μια “νέα συμφωνία” (όπως το έθεσε ο Bennassar), καθώς εγκαινίασε την άφιξη σε σημαντικές θέσεις των λεγόμενων τεχνοκρατών, οι οποίοι, ως επί το πλείστον συνδεόμενοι με το Opus Dei, ήταν επιφορτισμένοι με την απελευθέρωση της ισπανικής οικονομίας και τη δυνατότητα μεγαλύτερου ανοίγματος: Ο Camilo Alonso Vega, διορίστηκε υπουργός Εσωτερικών, ο Antonio Barroso, διορίστηκε υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων, ο Fernando María Castiella, διορίστηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο Mariano Navarro Rubio, στο Υπουργείο Οικονομικών και ο Alberto Ullastres, στο Υπουργείο Εμπορίου. Αυτοί οι τεχνοκράτες είχαν τα προσόντα αυτά επειδή, σύμφωνα με τον Ullastres, “δεν ήμασταν ούτε Φαλαγγίτες, ούτε Χριστιανοδημοκράτες, ούτε παραδοσιακοί. Μας κάλεσαν επειδή οι πολιτικοί δεν είχαν καμία κατανόηση των οικονομικών, που τότε ήταν ουσιαστικά μια νέα επιστήμη στην Ισπανία”. Επιπλέον, δημιουργήθηκε ένα Γραφείο Οικονομικού Συντονισμού και Σχεδιασμού υπό τη διεύθυνση του Laureano López Rodó, μέλους του Opus Dei, ο οποίος είχε το πλεονέκτημα ότι ήταν Καταλανός, σε μια εποχή που ο Carrero Blanco προσπαθούσε να ηρεμήσει τα πράγματα στην ταραγμένη Καταλονία, και ο οποίος προσπάθησε, σε συνεργασία με τα οικονομικά υπουργεία, να δώσει ώθηση στην ισπανική οικονομία, η οποία θα κατέληγε στο Σχέδιο Σταθεροποίησης του 1959. Ο Carrero Blanco, ο οποίος καθοδηγούσε όλο και περισσότερο την πολιτική του καθεστώτος, ήταν αναμφίβολα υπεύθυνος για την επιλογή του νέου υπουργείου. Το σύνηθες μείγμα των διαφόρων δυνάμεων του καθεστώτος είχε ανατραπεί εις βάρος της Falange, η οποία διατήρησε μόνο τα δεύτερα μαχαίρια, και αυτός ο ανασχηματισμός σήμανε το τέλος του διορισμού προσώπων από την παλιά φρουρά των Falangistas στα μεγάλα υπουργεία. Έτσι, ο Φράνκο απομάκρυνε τον Girón μετά από 16 χρόνια από υπουργός Εργασίας και υποβίβασε τον Arrese στο νέο υπουργείο Στέγασης, όπου παρέμεινε μόνο για ένα χρόνο. Απεχθανόμενος να ευνοήσει οποιαδήποτε άλλη ομάδα εξουσίας, όπως οι μοναρχικοί ή οι καθολικοί, ο Φράνκο συνέθεσε μια κυβέρνηση στην οποία οι κάτοχοι των βασικών υπουργείων επιλέγονταν με βάση την επαγγελματική τους επάρκεια και όχι την πολιτική τους πίστη. Με την οριστική διάλυση του κινήματος Falange, ο Φράνκο παραμέρισε την αρχική πολιτικο-ιδεολογική βάση του καθεστώτος, και όσο περνούσε ο καιρός, το καθεστώς έτεινε όλο και περισσότερο προς τον “γραφειοκρατικό αυταρχισμό”, χωρίς σαφώς καθορισμένη πολιτική και ιδεολογική βάση, αλλά και χωρίς σαφώς καθορισμένες προοπτικές. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1957, σε συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου του FET, ο Φράνκο επιβεβαίωσε τον κεντρικό ρόλο του Κινήματος στις δομές που σχεδιάζονταν για τη διαδοχή του.

Η άφιξη στην κυβέρνηση των Navarro Rubio και Ullastres και τα σχέδια του 1957 και του 1958 έδωσαν το σήμα για μια οικονομική απογείωση στην οποία ο Φράνκο δεν πίστευε και της οποίας τον μηχανισμό δεν είχε κατανοήσει. Για τον Bennassar, “ο διορισμός των τεχνοκρατών είναι ενδεικτικός του τρόπου διακυβέρνησης του Φράνκο σε αυτό το στάδιο της καριέρας του: δεν ήξερε τι να κάνει, αλλά ήξερε πώς να βρει αυτούς που ήταν ικανοί να το κάνουν. Ήταν αυτοί οι σχεδόν υπόγειοι μετασχηματισμοί, την πλήρη έκταση των οποίων ο ίδιος ο Φράνκο δεν εκτιμούσε, που κατέστησαν δυνατή την επιτυχία της δημοκρατικής μετάβασης. Για τον Andrée Bachoud, η αλλαγή της κυβέρνησης τον Φεβρουάριο του 1957 ήταν η πρώτη και τελευταία ευκαιρία για τον Φράνκο να παρέμβει ως πραγματικός πολιτικός άνδρας- στη συνέχεια, η νέα ομάδα είχε την ικανότητα να τον απομακρύνει κρυφά από πολλά από τα προνόμιά του.

Οι υπουργοί και οι ανώτατοι αξιωματούχοι είχαν σχεδόν πάντα ελευθερία κινήσεων για να διοικούν τις υπηρεσίες τους, εφόσον ακολουθούσαν τις οδηγίες του καθεστώτος. Ο Lequerico, για παράδειγμα, εκτιμούσε ότι “ένας υπουργός του Φράνκο ήταν σαν βασιλιάς που έκανε ό,τι ήθελε χωρίς ο Caudillo να παρεμβαίνει στην πολιτική του”. Αυτή η σχετική αυτονομία συνδυάστηκε με την τύφλωση του Φράνκο σε διοικητικές παραβάσεις και διαφθορά, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια του καθεστώτος. Σε γενικές γραμμές, ο Φράνκο ήταν σωστός στους τρόπους του, αλλά σπάνια εγκάρδιος, εκτός από τις ανεπίσημες συναντήσεις- απέκτησε μια αλαζονική και αυστηρή συμπεριφορά με το πέρασμα των χρόνων, και το χιούμορ του έγινε πιο σπάνιο και τα λόγια επαίνου του πιο φειδωλά. Όταν ο Φράνκο προκαλούσε μια κυβερνητική κρίση ή απέλυε έναν υπουργό, οι ενδιαφερόμενοι ενημερώνονταν με μια σύντομη ειδοποίηση που παρέδιδε ένας μοτοσικλετιστής. Οι δεκαετίες αυστηρής συμπεριφοράς του στο στρατό είχαν επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε τις ευαίσθητες καταστάσεις. Δεν θύμωνε ποτέ και ήταν εξαιρετικά σπάνιο να τον δει κανείς να θυμώνει.

Οι συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου ακολουθούσαν μια αυστηρή και συμφωνημένη εθιμοτυπία, η οποία καθιέρωσε μια απόσταση μεταξύ του Φράνκο και των υπουργών του που θύμιζε εκείνη μεταξύ του μονάρχη και των μεγάλων υποτελών, και έγιναν διάσημες για τη μαραθώνια διάρκειά τους και το σπαρτιάτικο ύφος τους. Στη δεκαετία του 1940, ηγείτο της συζήτησης και μιλούσε εκτενώς και έντονα, ξεκινώντας από το ένα θέμα στο άλλο. Αλλά σταδιακά έγινε πιο λιγομίλητος και τελικά έπεσε στο αντίθετο άκρο, μιλώντας ελάχιστα. Το ενδιαφέρον και οι γνώσεις του Φράνκο σε κυβερνητικά θέματα ήταν πολύ άνισα. Στα τελευταία του χρόνια, η προσοχή του ήταν εξαιρετικά ευμετάβλητη. Τα συνηθισμένα διοικητικά θέματα δεν φαίνεται να τον ενδιέφεραν καθόλου και παρενέβαινε ελάχιστα σε συζητήσεις, όσο ζωηρές και αν ήταν. Από την άλλη πλευρά, το ενδιαφέρον του προκαλούσαν έντονα ορισμένα άλλα θέματα, όπως η εξωτερική πολιτική, οι σχέσεις με την Εκκλησία, η δημόσια τάξη, τα προβλήματα των μέσων ενημέρωσης και τα εργασιακά ζητήματα.

Τον Μάιο του 1958 αναζωπυρώθηκαν σημαντικά κοινωνικά κινήματα, αρχικά στην Καταλονία και στη συνέχεια στη Χώρα των Βάσκων, με επικεφαλής τις Επιτροπές Εργαζομένων, παράνομες ενώσεις που είχαν αρχικά δημιουργηθεί από καθολικούς εργάτες, στις οποίες σύντομα προστέθηκαν κομμουνιστές αγωνιστές. Άλλα αιτήματα ανησύχησαν το καθεστώς, όπως η επιβεβαίωση της βασκικής και καταλανικής ταυτότητας, η οποία υποστηρίχθηκε από τους τοπικούς κληρικούς.

Το Valle de los Caídos, το μεγάλο μνημείο του καθεστώτος Φράνκο, εγκαινιάστηκε την 1η Απριλίου 1959. Σε μια πολυτελή τελετή, ο Φράνκο εκφώνησε έναν μάλλον ρεβανσιστικό λόγο, υπενθυμίζοντας ότι ο εχθρός είχε αναγκαστεί να “δαγκώσει το χώμα της ήττας” και επισημαίνοντας επίσης ότι εκεί επιθυμούσε να ταφεί ο ίδιος.

Στις 17 Μαΐου 1958 εκδόθηκε ο Νόμος των Θεμελιωδών Αρχών, εμπνευσμένος από τις διδασκαλίες του Karl Kraus, για να αντικαταστήσει τα 26 σημεία που είχε ορίσει ο José Antonio κατά τη δημιουργία της Falange. Ο θείος νόμος επαναβεβαιώθηκε, καθώς και η προσήλωση της Ισπανίας στα κοινωνικά δόγματα της Εκκλησίας- η ενότητα, ο καθολικισμός, η ισπανικότητα, ο στρατός, η οικογένεια, η κοινότητα και η ένωση παρέμειναν οι βάσεις του καθεστώτος. Ο Φράνκο παραιτήθηκε από το να μεταβιβάζει τις εξουσίες του μόνο σε οικονομικά θέματα.

Το 1956, ο Arrese, στον οποίο ο Φράνκο είχε δώσει το ελεύθερο να σχεδιάσει νέους θεμελιώδεις νόμους, παρουσίασε ένα συνταγματικό σχέδιο το οποίο, παραχωρώντας στο Κίνημα υπερβολικές εξουσίες, προκάλεσε κατακραυγή και έφερε στο φως βαθιές αντιφάσεις στο εσωτερικό του καθεστώτος. Σε αυτό το σχέδιο, όλη η πρωτοβουλία έπεφτε στις ενεργές δυνάμεις του Falange και του Εθνικού Κινήματος, οι οποίες θα γίνονταν η ραχοκοκαλιά του κράτους και ο θεματοφύλακας της κυριαρχίας. Οι ισχυρότεροι επικριτές αυτής της πρότασης ήταν οι ηγέτες του στρατού και της Εκκλησίας, αλλά έντονη κριτική ασκήθηκε και από τους μοναρχικούς, τους Καρλιστές, ακόμη και από ορισμένα μέλη της κυβέρνησης. Προς απογοήτευση του López Rodó, ο Franco επανέλαβε δημοσίως την υποστήριξή του στον Arrese. Αυτό που οδήγησε τελικά τον Φράνκο να παραιτηθεί από το σχέδιο ήταν η αποδοκιμασία που εξέφρασαν στις αρχές του 1957 τρεις Ισπανοί καρδινάλιοι, με επικεφαλής τον Enrique Plá y Deniel, οι οποίοι δήλωσαν ότι το σχέδιο του Arrese παραβίαζε το παπικό δόγμα. Τα προτεινόμενα σχέδια, υποστήριζαν, δεν βασίζονταν στην ισπανική παράδοση, αλλά στον ξένο ολοκληρωτισμό, και η μορφή διακυβέρνησης που προβλεπόταν ήταν “μια πραγματική μονοκομματική δικτατορία, όπως ο φασισμός στην Ιταλία, ο ναζισμός στη Γερμανία και ο περονισμός στην Αργεντινή”. Ο Artajo, από την άλλη πλευρά, κινητοποίησε αρκετές προσωπικότητες της Καθολικής Δράσης για να απορρίψει το σχέδιο. Ο Φράνκο, υπό την κηδεμονία των εκκλησιαστικών αρχών, άσκησε τελικά βέτο στο σχέδιο.

Κατά τη διάρκεια της ίδιας θητείας, ψηφίστηκαν επίσης τα εξής ο νόμος περί δημόσιας τάξης, ο οποίος ουσιαστικά αποτελούσε προσαρμογή της ρεπουμπλικανικής νομοθεσίας του 1933 και τροποποιούσε τη δικαιοδοσία των δικαστηρίων, έτσι ώστε ακόμη και τα εγκλήματα, η δολιοφθορά και η λεγόμενη πολιτική ανατροπή να αντιμετωπίζονται από τα πολιτικά δικαστήρια και όχι από τα στρατιωτικά δικαστήρια, και, τον Μάιο του 1958, ο Νόμος για τις Αρχές του Κινήματος, διάδοχος του σχεδίου Arrese, που σχεδιάστηκε κυρίως από τον Carrero Blanco, τον López Rodó και τον νεαρό ανερχόμενο διπλωμάτη Gonzalo Fernández de la Mora, ο οποίος καθόριζε ένα νέο σώμα δόγματος με πιθανό στόχο να παράσχει στο καθεστώς μια άλλη ιδεολογική βάση, που θα ολοκλήρωνε την αποσταθεροποίησή του και θα διαχώριζε το καθεστώς από τη Falange, παρόλο που εξακολουθούσε να περιλαμβάνει φράσεις του José Antonio.

Ο Φράνκο ήταν ένας αναγεννητιστής που επεδίωκε να επιτύχει την οικονομική ανάπτυξη της χώρας του, αλλά ταυτόχρονα να αποκαταστήσει και να διατηρήσει ένα συντηρητικό πολιτιστικό πλαίσιο, όσο αντιφατικοί και αν ήταν αυτοί οι δύο στόχοι. Από το 1945 και μετά, η κυβέρνηση συμφώνησε να απελευθερώσει σταδιακά τη μέχρι τότε κατευθυνόμενη πολιτική της. Όμως, παρά ορισμένα μέτρα απελευθέρωσης, η εθνική οικονομία συνέχισε να είναι αυστηρά ρυθμισμένη, οι διεθνείς πιστώσεις παρέμειναν περιορισμένες και οι ξένες επενδύσεις, που αποθαρρύνονταν από την πολιτική της αυταρκείας, ήταν ανύπαρκτες. Ο πληθωρισμός και η αυταρχία σε συνδυασμό εμπόδιζαν τη βελτίωση του παραγωγικού μηχανισμού, στον οποίο απαγορευόταν η εισαγωγή των απαραίτητων εργαλείων. Το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών έφερε την Ισπανία στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Μόλις το 1951 η χώρα ανέκτησε το κατά κεφαλήν εισόδημα του 1935.

Εν τω μεταξύ, οι σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν βελτιωθεί σημαντικά και νέες πιστώσεις διατέθηκαν στην ισπανική οικονομία. Εξασφαλισμένος πλέον για την αμερικανική υποστήριξη και συνεπώς για την ξένη βοήθεια για την αποκατάσταση των πιο ζημιογόνων τομέων, ο Φράνκο ήταν κοντά στο να εγκαταλείψει την αυτονομία που είχε αποφέρει αρνητικά αποτελέσματα και να ξεκινήσει μια νέα οικονομική κατεύθυνση. Ωστόσο, η πολιτική του ανοίγματος που ασκήθηκε ιδίως από το 1956 και μετά, έτος κατά το οποίο ο Laureano López Rodó εντάχθηκε στην κυβέρνηση ως τεχνικός γραμματέας της Προεδρίας, δεν ανταποκρίθηκε στις φυσικές κλίσεις του Φράνκο και προκάλεσε την απροθυμία του.

Η μέθοδος των τεχνοκρατών ήταν να φέρουν συνάλλαγμα στην Ισπανία με κάθε τρόπο: διατηρώντας τους μισθούς σε χαμηλά επίπεδα, ενθαρρύνοντας τις ξένες επενδύσεις μέσω φορολογικών κινήτρων, αναπτύσσοντας τον τουρισμό και διευκολύνοντας την εξαγωγή εργατικού δυναμικού στις βιομηχανικές χώρες. Οι τεχνικές αυτές εφαρμόζονταν συχνά ενάντια στις συμβουλές του Φράνκο, ο οποίος συχνά τις παρεξηγούσε, αλλά όταν έβλεπε τα πρώτα αποτελέσματα, σύντομα ενέδιδε. Το πάγωμα των μισθών και η μείωση των δημόσιων δαπανών, που εφαρμόστηκαν εις βάρος των κοινωνικών υποσχέσεων της κυβέρνησης, προκάλεσαν επανειλημμένα απεργιακά κινήματα, καθώς και την αποδοκιμασία των πολιτικών κομμάτων της εξορίας. Οι μεταρρυθμίσεις των υπουργών του Opus Dei συνάντησαν επίσης την εχθρότητα των Φαλαγγιστών, αλλά τα μέλη του Opus Dei, υποστηριζόμενα από ενεργά στοιχεία του ισπανικού καπιταλισμού, επέμειναν στη μετατροπή της νομοθεσίας και του παραγωγικού μηχανισμού: “Ένας προς έναν”, γράφει ο Andrée Bachoud, “οι νόμοι προτάθηκαν, υποβλήθηκαν στον Caudillo, άλλοτε έγιναν δεκτοί, άλλοτε απορρίφθηκαν. Ο Φράνκο εμφανίζεται ως κριτής όλων των πρωτοβουλιών. Όλοι του παρουσίαζαν εκθέσεις και σχέδια. Ακούει για πολλή ώρα, μερικές φορές απαντά, παίρνει το έργο, το τροποποιεί ή το θάβει. Όποια και αν είναι η υποδοχή που δίνει σε μια πρόταση, η εξουσία του, η ετυμηγορία του, έστω και σιωπηρή, δεν συζητείται ποτέ.

Στον γεωργικό τομέα, ελήφθησαν μέτρα για την αναδιοργάνωση της επικράτειας, τα οποία έλυσαν εν μέρει τα προβλήματα που προκαλούσε ο υπερβολικός διαμελισμός της γης, ιδίως στη Γαλικία, και ο λεγόμενος νόμος της concentración parcelaria προέβλεπε τη δημιουργία ενός συστήματος συνεταιρισμών για τον εξορθολογισμό της εκμετάλλευσης της γης. Ένα άλλο σημαντικό επίτευγμα ήταν η ανάπτυξη του τουρισμού, ο οποίος σύντομα θα αποτελούσε την κύρια πηγή ξένου συναλλάγματος, μαζί με την ξένη βοήθεια.

Ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα είναι ο αντίστοιχος ρόλος που διαδραμάτισαν το οικονομικό περιβάλλον και η διαχείριση της κυβέρνησης του Φράνκο στο “ισπανικό οικονομικό θαύμα”. Υπήρχε σίγουρα ένα ζωηρό δυτικό οικονομικό κλίμα και ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την ανάπτυξη της Ισπανίας ήταν η ευημερία της βόρειας Ευρώπης, η οποία εξήγαγε την ανάπτυξή της, επένδυσε σε πολλά υποσχόμενες περιοχές, απορρόφησε υποαπασχολούμενο ισπανικό εργατικό δυναμικό και έστειλε χιλιάδες τουρίστες στη χώρα. Από την άλλη πλευρά, όμως, υπήρχε η απόφαση του Φράνκο να αντικαταστήσει ορισμένους από τους υπουργούς των Φαλαγγιτών με τεχνικούς και οικονομικούς εμπειρογνώμονες. Η οικονομική άνθηση ήταν στην πραγματικότητα επιθυμητή και καθοδηγούμενη από τον López Rodó, και η νέα ομάδα που διόρισε ο Φράνκο μπόρεσε από το 1957 και μετά να διαπραγματευτεί σωστά τη στροφή προς τον φιλελευθερισμό και να μετασχηματίσει, χωρίς απότομη ρήξη με τα πιστεύω της παλιάς ομάδας, το οικονομικό δόγμα του καθεστώτος. Μια από τις ευκαιρίες του Φράνκο ήταν ότι είχε επωφεληθεί από τη βοήθεια ανθρώπων των οποίων το πνευματικό ανάστημα, η καλλιέργεια και το ταλέντο ήταν πολύ ανώτερα από τα δικά του.

Η μοναρχική αντιπολίτευση είχε μικρή βαρύτητα και αποδυναμώθηκε περαιτέρω από μια σειρά ακατάλληλων πρωτοβουλιών, όπως αυτή του Φρανσουά-Ξαβιέ ντε Βουρβόν-Παρμέ, του καρλιστή διεκδικητή, ο οποίος αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς της Ισπανίας, αναζωπυρώνοντας έτσι τις δυναστικές έριδες και απαξιώνοντας τη μοναρχική αρχή. Τα επόμενα χρόνια, ωστόσο, ο μοναρχικός αγώνας κατάφερε να αυξήσει τον αριθμό των υποστηρικτών του, μεταξύ άλλων και μεταξύ της νεολαίας. Ο Φράνκο αναγνώρισε τη νομιμότητα της μοναρχίας ως μέρος της πνευματικής του κληρονομιάς, ανεξάρτητα από την κρίση του για τους μνηστήρες. Είχε βάλει στο στόχαστρό του τον Χουάν Κάρλος ως τον μοναδικό εγγυητή της συνέχειας και εργαζόταν για να τον κάνει ιδανικό μονάρχη.

Στις 29 Δεκεμβρίου 1954, παρά τη συμβουλή των κύριων συμβούλων του Gil-Robles και Sainz Rodríguez, ο Δον Χουάν είχε άλλη μια συνάντηση με τον Φράνκο σε μια βίλα στην Εξτρεμαδούρα. Ο Φράνκο απαίτησε από τον πρίγκιπα Χουάν Κάρλος να λάβει στρατιωτική εκπαίδευση και μόρφωση βασισμένη στις αρχές του Κινήματος, με την απειλή του αποκλεισμού του από τη γραμμή διαδοχής, κάτι στο οποίο ο Δον Χουάν συμφώνησε. Ως εκ τούτου, αποφασίστηκε ότι ο Χουάν Κάρλος θα λάμβανε την ανώτατη εκπαίδευσή του στην Ισπανία, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών σπουδών στην Ακαδημία της Σαραγόσα, η οποία επαναλειτούργησε από τον Φράνκο. Όμως ο Gil-Robles και άλλοι σύμβουλοι του Δον Χουάν διαμαρτυρήθηκαν ότι αυτό θα συνέδεε τη μοναρχία πολύ στενά με το καθεστώς και προσπάθησαν να τον πείσουν να στείλει τον Χουάν Κάρλος να ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβέν. Αντιμέτωπος με την άρνηση του Δον Χουάν σε αυτό το σημείο, ο Γκιλ-Ρόμπλες σταμάτησε να εργάζεται για τον σκοπό του. Ο Φράνκο διαβεβαίωσε τον Δον Χουάν ότι ο Χουάν Κάρλος θα ήταν ο διάδοχός του, αν και προς το παρόν η μοναρχία είχε μικρή υποστήριξη, αλλά με τον καιρό “όλοι θα κατέληγαν να είναι μοναρχικοί εξ ανάγκης”. Θα ερχόταν η στιγμή που οι λειτουργίες του αρχηγού του κράτους και του αρχηγού της κυβέρνησης θα έπρεπε να διαχωριστούν “από τους περιορισμούς της υγείας μου ή από την εξαφάνισή μου”. Η συνάντηση αυτή έκανε μεγάλη εντύπωση στον κόμη της Βαρκελώνης, ο οποίος ήταν πλέον πεπεισμένος ότι ο Φράνκο σχεδίαζε πραγματικά να αποκαταστήσει τη μοναρχία. Ωστόσο, η πλήρης και οριστική ταύτιση του Δον Ζουάν με το καθεστώς δεν επρόκειτο να συμβεί ποτέ.

Ο Φράνκο συνέχισε να φροντίζει πολύ για την εκπαίδευση του πρίγκιπα, επιλέγοντας τις στρατιωτικές ακαδημίες, τα πανεπιστήμια και τη θρησκευτική εκπαίδευση που ήταν τα καταλληλότερα για να τον προετοιμάσουν για τον ανώτατο ρόλο, διασφαλίζοντας ότι οι όροι που επέβαλε ήταν σεβαστοί και ότι διατηρούνταν η διπλή υποταγή στη μοναρχία και στην εξουσία του Φράνκο. Στην πραγματικότητα, η θεωρία της διπλής νομιμότητας της δυναστικής καταγωγής και του πραξικοπήματος της 18ης Ιουλίου 1936, την οποία ο Δον Ζουάν παραδέχθηκε με παραίτηση. Στο προσωπικό αρχείο του Φράνκο διαβάζουμε: “Θα πρέπει να γίνει μια επιδέξια προπαγάνδα για το τι πρέπει να είναι η Μοναρχία, ακυρώνοντας στη χώρα τις αντιλήψεις της αριστοκρατικής και παρακμιακής Μοναρχίας, αντιλαϊκής, μιας καμαρίλας προνομίων και ισχυρών που υποτάσσονται στους ευγενείς και τους τραπεζίτες”.

Διαβάστε επίσης, σημαντικά-γεγονότα – Οι Πόλεμοι των Ρόδων

δεκαετία του 1960: πολιτικές μεταρρυθμίσεις και οικονομική ανάπτυξη

Τον Ιανουάριο του 1960, ο Φράνκο είπε στον Pacón: “Το καθεστώς θα δημιουργήσει μια αντιπροσωπευτική μοναρχία στην οποία όλοι οι Ισπανοί θα μπορούν να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους στο κοινοβούλιο και έτσι να παρεμβαίνουν στη διακυβέρνηση του κράτους, καθώς και σε αυτή των δήμων”. Ωστόσο, η θεσμική στασιμότητα της δεκαετίας του 1950 θα συνεχιστεί και την επόμενη δεκαετία. Είχε εγκαθιδρυθεί ένα θεμελιωδώς γραφειοκρατικό σύστημα, μια αυταρχική κυβέρνηση που ήταν πολιτικά ακινητοποιημένη και η οποία, χάρη στην επιτυχία της νέας οικονομικής πολιτικής και την αδυναμία της αντιπολίτευσης, δεν είχε να φοβηθεί πολλά από το μέλλον, εκτός από την εξαφάνιση ή την ανικανότητα του Caudillo. Οι Fraga και López Rodó είχαν συναντήσεις με τον Φράνκο, κατά τις οποίες του παρουσίασαν σχέδια για ένα θεσμικό πλαίσιο που θα έπρεπε να έχει τεθεί σε εφαρμογή μέχρι το θάνατό του, ώστε να αποφευχθούν μεγάλες αντιπαραθέσεις. Αν ο Φράνκο ήταν προσιτός στα επιχειρήματά τους υπέρ της φιλελευθεροποίησης, τον εμπόδιζε όχι μόνο η φυσική του απροθυμία, αλλά και ο αδιάλλακτος Carrero Blanco. Ο Φράνκο βρέθηκε, εξηγεί η Andrée Bachoud, “στο επίκεντρο αντίπαλων δυνάμεων, κάποιες ειλικρινά συντηρητικές, άλλες δειλά φιλελεύθερες- μπροστά σε αυτές τις πιέσεις, κινήθηκε όσο το δυνατόν λιγότερο. Τα Υπουργικά Συμβούλια διεξάγονταν στη σκιά αυτού του επικεφαλής της κυβέρνησης, ο οποίος ήταν τόσο παρών όσο και απών, συχνά περιχαρακωμένος από την ηλικία και την έλλειψη κατανόησης των ολοένα και πιο πολύπλοκων μηχανισμών της οικονομίας, αλλά μερικές φορές με λαμπρή διαίσθηση.

Το 1962, παράλληλα με ένα κύμα απεργιών στα ορυχεία της Αστούριας, τα αντιφρανκικά αισθήματα εντάθηκαν σε όλη την Ευρώπη και πήραν σάρκα και οστά στο Τέταρτο Συνέδριο του Ευρωπαϊκού Κινήματος που πραγματοποιήθηκε στο Μόναχο στις 6 και 7 Ιουνίου, μια συγκέντρωση που η εφημερίδα Arriba ονόμασε υποτιμητικά “Munich contubernio” (παλλακεία, συμπαιγνία). Το συνέδριο είχε προσκαλέσει ένα ευρύ φάσμα στελεχών της ισπανικής αντιπολίτευσης, περίπου εκατό, που διέμεναν στην Ισπανία και ζούσαν στην εξορία, συμπεριλαμβανομένων μοναρχικών και καθολικών παρατάξεων, για να συζητήσουν τις προϋποθέσεις για τον εκδημοκρατισμό της Ισπανίας. Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη συνάντηση μεταξύ των διαφόρων ομάδων της αντιπολίτευσης στο καθεστώς του Φράνκο, με εξαίρεση τους κομμουνιστές. Στο τέλος των συζητήσεων, όλοι τους υπέγραψαν κοινή δήλωση με την οποία ζητούσαν ότι η ένταξη της Ισπανίας στην ΕΟΚ θα πρέπει να εξαρτάται από την ύπαρξη “δημοκρατικών θεσμών”, εγκεκριμένων από το λαό, δηλαδή: την εγγύηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αναγνώριση της προσωπικότητας των περιφερειών, τις συνδικαλιστικές ελευθερίες και τη νομιμοποίηση των πολιτικών κομμάτων. Ο Φράνκο φώναξε για εβραιομασονική συνωμοσία και ανέστειλε το άρθρο 14 του Ισπανικού Χάρτη, το οποίο επέτρεπε την ελεύθερη επιλογή του τόπου κατοικίας- η κυβέρνηση ενημέρωσε τους υπογράφοντες που διέμεναν στην Ισπανία ότι μπορούσαν να επιλέξουν μεταξύ εθελοντικής εξορίας ή απέλασης κατά την επιστροφή τους στη χώρα- ένας μεγάλος αριθμός επέλεξε την εξορία.

Ο Δον Χουάν, ορισμένοι από τους συμβούλους του οποίου, μεταξύ των οποίων και δύο κορυφαίοι μοναρχικοί, ο Gil-Robles και ο Satrústegui, είχαν παραστεί στη συνάντηση, αντιμετώπιζε προβλήματα. Ο Φράνκο ήταν πεπεισμένος ότι ο διεκδικητής θα έπαιζε πάντα και με τις δύο πλευρές του φράχτη και, μη ικανοποιημένος από την εξήγηση του Δον Χουάν ότι ο ίδιος δεν είχε καμία ευθύνη για την υπόθεση του Μονάχου, ούτε από την παραίτηση του Ζιλ-Ρόμπλες από το μυστικό συμβούλιο του Δον Χουάν, αποφάσισε να κόψει όλους τους δεσμούς μαζί του και από εκείνη τη στιγμή έπαψε να σκέφτεται σοβαρά να ορίσει τον Δον Χουάν ως διάδοχό του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Φράνκο σημείωνε στα προσωπικά του έγγραφα: “το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί είναι να πέσει το έθνος στα χέρια ενός φιλελεύθερου πρίγκιπα, μια γέφυρα προς τον κομμουνισμό”.

Στις 10 Ιουλίου 1962, ο Φράνκο προχώρησε σε νέο ανασχηματισμό των υπουργείων, διορίζοντας για πρώτη φορά αντιπρόεδρο στο πρόσωπο του Agustín Muñoz Grandes, και φέρνοντας στην κυβέρνηση τον Gregorio López-Bravo, μέλος του Opus Dei, ως υπουργό Βιομηχανίας, ο οποίος, μαζί με τους Ullastres και Navarro Rubio, οι οποίοι παρέμειναν στις θέσεις τους, ενίσχυσε περαιτέρω την τεχνοκρατική ομάδα, καλώντας στην κυβέρνηση τον Manuel Lora Tamayo, στην Παιδεία, και τον Jesús Romeo Gorría, στην Εργασία, επίσης από τον ίδιο χώρο- και αντικαθιστώντας, στο Υπουργείο Πληροφόρησης και Προπαγάνδας, τον Arias-Salgado με τον Fraga, φαλανγκιστικής καταγωγής, του οποίου η διπλή αποστολή θα ήταν, αφενός, να προετοιμάσει έναν νόμο για τον Τύπο με λιγότερο αυστηρή λογοκρισία, σύμφωνα με το νέο τόνο του καθεστώτος, και, αφετέρου, να τονώσει την τουριστική βιομηχανία στην Ισπανία. Η επιλογή του Φράγκα, ο οποίος είχε τη φήμη του “φιλελεύθερου”, έφερε μια μικρή δόση ανοίγματος. Ο Arrese, ο οποίος από το 1957 ήταν εκεί μόνο για να εκπροσωπεί τη μονιμότητα του Κινήματος, και του οποίου η οικονομική επιτυχία τον είχε καταστήσει άχρηστο σύμβολο, έμεινε έτσι εκτός. Ο διορισμός του Muñoz Grandes ως αντιπροέδρου της κυβέρνησης είχε ως στόχο να καθησυχάσει την παλιά φρουρά του Φράνκο, δίνοντάς της την ελπίδα ότι θα εγκαθιδρυόταν ένα προεδρικό καθεστώς και όχι η μοναρχία που προέβλεπε ο νόμος της διαδοχής. Αυτός ο ανασχηματισμός έδειξε τη συνήθη αίσθηση του Φράνκο για το μέτρο, διορίζοντας κάποιες εμβληματικές μορφές του παρελθόντος για να καθησυχάσει και κάποιους άνδρες που θα έκαναν την Ισπανία να εξελιχθεί προς την επιθυμητή κατεύθυνση και τους οποίους ο Φράνκο επιφυλάχθηκε να βάλει στο παιχνίδι αν χρειαστεί. Η κυβέρνηση αυτή του 1962, όπως και η επόμενη, ήταν διαιρεμένη σε δύο ανταγωνιστικές παρατάξεις: από τη μία πλευρά, οι υπουργοί του Κινήματος, οι οποίοι ήθελαν να διαιωνίσουν το καθεστώς και απέρριπταν τη μοναρχική διαδοχή, και από την άλλη πλευρά, οι τεχνοκράτες, οι οποίοι πίστευαν ότι το πρόβλημα της διαδοχής θα έπρεπε να επιλυθεί μέσω του προσώπου του Χουάν Κάρλος. Εν μέσω του εορτασμού των 25 χρόνων ειρήνης, ο Φράνκο δήλωσε τον Απρίλιο του 1964 ότι “το δόγμα μας ταιριάζει καλύτερα στο μοναρχικό σύστημα και οι αρχές μας είναι καλύτερα εξασφαλισμένες”. Από τότε, ο Φράνκο ενήργησε περισσότερο ως αρχηγός κράτους παρά ως αρχηγός κυβέρνησης, δίνοντας ακροάσεις, υποδεχόμενος ξένους αξιωματούχους, απονέμοντας βραβεία και μετάλλια ή εγκαινιάζοντας δημόσιες υποδομές.

Ο Φράνκο αποδέχθηκε την πρόταση του Δον Χουάν να γίνει ο Δούκας του Φρίας, ένας μορφωμένος αριστοκράτης, ο νέος δάσκαλος του Χουάν Κάρλος, αλλά επέμεινε να γίνει ο πατέρας Φεντερίκο Σουάρεζ Βερνταγκουέρ, νομικός ιστορικός και μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Opus Dei, ο νέος πνευματικός του. Ο Χουάν Κάρλος εκπαιδεύτηκε ως αξιωματικός σε καθέναν από τους τρεις κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, παρακολούθησε μαθήματα νομικής, παρακολούθησε τη λειτουργία κάθε υπουργείου και επισκέφθηκε τη χώρα.

Τον Σεπτέμβριο του 1961 ανακοινώθηκε ο αρραβώνας του Χουάν Κάρλος και της Σοφίας. Ο Φράνκο ήταν παθητικός θεατής αυτής της πριγκιπικής ίντριγκας, καθώς ο Δον Χουάν τον είχε κρατήσει σκόπιμα στο περιθώριο. Στη συνέχεια ο Φράνκο ενημέρωσε τον Χουάν Κάρλος ότι θα απονείμει σε αυτόν και τη Σοφία το Μεγάλο Περιδέραιο του Τάγματος του Καρόλου Γ”, με το οποίο υπονόησε στον Δον Χουάν και τον Πρίγκιπα ότι, απορρίπτοντας το Χρυσόμαλλο Δέρας που του προσέφερε ο Δον Χουάν, απονέμοντας ευγενείς τίτλους και μεγάλα παράσημα, χρησιμοποιούσε τα προνόμια ενός μονάρχη χωρίς να είναι βασιλιάς. Στη συνέχεια, μετά από προηγούμενη συνάντηση με τον Πάπα, αλλά χωρίς να ενημερώσουν τον Δον Ζουάν, το πριγκιπικό ζεύγος αποφάσισε να πραγματοποιήσει μια παρατεταμένη επίσκεψη στον Φράνκο και στη συνέχεια να εγκαταλείψει το Εστορίλ και να εγκατασταθεί στη Μαδρίτη. Ο Φράνκο αποπλανήθηκε από τη Σοφία, από την εξυπνάδα και την κουλτούρα της. Τον Φεβρουάριο του 1963, ο Φράνκο έθεσε στη διάθεση του ζεύγους το παλάτι Zarzuela, μαζί με όλες τις υπηρεσίες που χρειάζονταν για να διασφαλιστεί το κύρος του πρίγκιπα.

Ο Φράνκο επαναβεβαίωσε τα δογματικά θεμέλια του κράτους του με την ευκαιρία της Ημέρας του Καουντίγιο την 1η Οκτωβρίου 1961:

“Η μεγάλη αδυναμία των σύγχρονων κρατών πηγάζει από την έλλειψη δογματικού περιεχομένου, από το γεγονός ότι έχουν παραιτηθεί από τη διατήρηση μιας αντίληψης για τον Άνθρωπο, τη ζωή και την Ιστορία. Το μεγαλύτερο σφάλμα του φιλελευθερισμού είναι η άρνησή του για οποιαδήποτε μόνιμη κατηγορία του λόγου, ο απόλυτος και ριζικός σχετικισμός του, ένα σφάλμα που, σε διαφορετική εκδοχή, ήταν και το σφάλμα εκείνων των άλλων πολιτικών ρευμάτων που έκαναν τη “δράση” τη μόνη απαίτηση και τον υπέρτατο κανόνα της συμπεριφοράς τους. Όταν η έννομη τάξη δεν πηγάζει από ένα σύστημα αρχών, ιδεών και αξιών που αναγνωρίζονται ως ανώτερες και προγενέστερες ακόμη και από το ίδιο το κράτος, οδηγεί σε έναν παντοδύναμο νομικό βολονταρισμό, είτε το όργανό του είναι η λεγόμενη “πλειοψηφία”, καθαρά αριθμητική και εκδηλούμενη ανόργανα, είτε τα ανώτατα όργανα της Εξουσίας.

Στην ομιλία του στο τέλος του έτους το 1961, ο Φράνκο υποστήριξε ότι οι άρχοντες αυτού του κόσμου δεν κυβερνούν, αλλά κυβερνώνται από μια έμφυτη δικαιοσύνη στην οποία ο Θεός ήξερε πώς να αναγνωρίζει τους δικούς του και να τιμωρεί τους εχθρούς του- ο Φράνκο, διορισμένος από τον Θεό για να εκτελέσει τους σκοπούς του, ήταν από τη φύση του προορισμένος να λάβει τις ευλογίες του Θεού και δεν μπορούσε να είναι ύποπτος για συνενοχή με τη Γερμανία του Χίτλερ, η οποία πολεμούσε τον Θεό και, ως εκ τούτου, ανήκε σε ένα στρατόπεδο αναπόσπαστα αντίθετο με το δικό του.

Σε συνέντευξή του στο CBS, ο Φράνκο αναγνώρισε ότι η ανόργανη δημοκρατία θα μπορούσε να λειτουργήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω του δικομματικού τους συστήματος, με δύο συμπληρωματικά κόμματα, αλλά ότι δεν λειτούργησε σε χώρες όπως η Ισπανία επί Δημοκρατίας, με κατακερματισμένο πολυκομματικό σύστημα. Επιπλέον, επέμεινε ότι επρόκειτο για ζήτημα ιστορικής εμπειρίας, καθώς η Ισπανία ήταν μια πολύ παλιά χώρα που είχε ήδη περάσει από τη δημοκρατική φάση, μια φάση που προφήτευσε ότι δεν θα είναι μόνιμη στον δυτικό κόσμο: “Ακόμη και εσείς οι Αμερικανοί, που νομίζετε ότι είστε τόσο σίγουροι, θα πρέπει να αλλάξετε. Εμείς οι Λατίνοι έχουμε πάει πολύ μακριά, έχουμε ασχοληθεί με πολλά πράγματα πριν από τη δημοκρατία και την έχουμε καταναλώσει πριν, και έπρεπε να πάμε σε άλλες πιο ειλικρινείς και πραγματικές μορφές”.

Η μόνη ουσιαστική αλλαγή που ο Φράνκο αποδέχτηκε χωρίς επιφυλάξεις ήταν η οικονομική ανάπτυξη, παρά τις δυσκολίες κατανόησης των νέων τεχνικών διαχείρισης. Αποκήρυξε, λοιπόν, την παλιά ομάδα που είχε ασκήσει την πολιτική του dirigisme και της αυταρχίας – ιδίως τον Suanzes, παιδικό του φίλο, ο οποίος τελικά παραιτήθηκε αμετάκλητα, λόγω της σταδιακής εγκατάλειψης του υπερδιεθνισμού και της έγκρισης του πρώτου αναπτυξιακού σχεδίου του López Rodó για τα έτη 1964-1967, Δεν ζητήθηκε καν η γνώμη του για το σχέδιο και σύντομα καυχήθηκε στον ισπανικό λαό για την επιτυχία της νέας ομάδας, επικροτώντας την οικονομική πρόοδο που σημειώθηκε στην αρχή κάθε έτους στους χαιρετισμούς του προς το έθνος. Από την άλλη πλευρά, όταν ο Solís Ruiz κατέθεσε την πρόταση να επιτραπεί ένας ορισμένος βαθμός πολιτικής εκπροσώπησης, επιτρέποντας την ύπαρξη διαφόρων “πολιτικών ενώσεων”, υπό τον όρο όμως ότι θα παρέμεναν στο πλαίσιο του Κινήματος, συνάντησε τον σκεπτικισμό του Caudillo, ο οποίος φοβήθηκε ότι τέτοιες καινοτομίες θα μπορούσαν να μειώσουν την εξουσία της κυβέρνησης και να ανοίξουν το κουτί της Πανδώρας.

Καθώς οι Καταλανοί βιομήχανοι ήταν οι κύριοι δικαιούχοι του οικονομικού δυναμισμού που προώθησε ο Καταλανός López Rodó, οι σχέσεις με την Καταλονία είχαν χαλαρώσει. Οι αρχές είχαν σταματήσει να καταστέλλουν τη χρήση της καταλανικής γλώσσας, εφόσον τηρούνταν οι αρχές της κρατικής ενότητας. Η αρνητική πλευρά ήταν η ολοένα και πιο επικριτική στάση και οι νέες κοινωνικές και δημοκρατικές θέσεις της Εκκλησίας- πράγματι, υπό την επίδραση των μεταρρυθμιστικών και φιλελευθεροποιητικών τάσεων της Β΄ Βατικανής, ιδίως της εγκυκλίου Pacem in terris, που εκδόθηκε στις 11 Απριλίου 1963 από τον Πάπα Ιωάννη ΧΧΙΙΙ, η οποία προέτρεπε στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών, αρκετοί επίσκοποι άρχισαν να ασκούν κριτική στο καθεστώς, και ιδίως ο νέος κλήρος σκόπευε να συμμορφωθεί με τα συνοδικά δόγματα. Οι βασικοί παίκτες ήταν τα καθολικά συνδικάτα HOAC και JOC (Καθολική Εργατική Νεολαία), που είχαν στοχοποιηθεί από τον κομμουνιστικό διεισδυτισμό, τα οποία συμμετείχαν σε παράνομες απεργίες και μπορούσαν να υπολογίζουν στην υποστήριξη πολλών μελών της καθολικής ιεραρχίας. Αν και έγιναν συλλήψεις, η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν μετριοπαθής και τον Αύγουστο εγκρίθηκε μια σημαντική αύξηση του κατώτατου μισθού. Τον Δεκέμβριο του 1964, η καθολική αντιπολίτευση κατάφερε να ενωθεί και να σχηματίσει μια Χριστιανοδημοκρατική Ένωση, με ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που περιελάμβανε την εθνικοποίηση των τραπεζών και τη συνεργασία με το PSOE. Αυτή η αλλαγή πλεύσης της Εκκλησίας, που επιθυμούσε να ξανακερδίσει τις μάζες, ήταν ο πιο αποσταθεροποιητικός παράγοντας για τον Φράνκο, ο οποίος ανέτρεψε τις δεσμεύσεις που είχαν αναληφθεί μεταξύ του Φράνκο και της Αγίας Έδρας. Το Κονκορδάτο τέθηκε υπό αμφισβήτηση, και τον Φεβρουάριο του 1964 το Συμβούλιο ζήτησε από τα κράτη να παραιτηθούν από το προνόμιο της “παρουσίασης” των επισκόπων, το οποίο ο Φράνκο δεν ήθελε να εγκαταλείψει- ως αποτέλεσμα, σύντομα υπήρχαν 14 κενές επισκοπικές θέσεις, τις οποίες το Βατικανό αναπλήρωνε διορίζοντας “βοηθητικούς” επισκόπους, κάτι που μπορούσε να κάνει χωρίς “παρουσίαση” από την ισπανική κυβέρνηση, και αυτοί οι βοηθητικοί ήταν σχεδόν πάντα προσηλωμένοι στα συναινετικά δόγματα. Στο τέλος του 9ου Εθνικού Συνεδρίου του Κινήματος, ο Φράνκο υπενθύμισε πώς έσωσε την Εκκλησία από την “θλιβερή κατάσταση” στην οποία την είχε φέρει η Δεύτερη Δημοκρατία και κατήγγειλε την “προοδευτική επιρροή των κομμουνιστών σε ορισμένα καθολικά σώματα”.

Η διεθνής απόρριψη του καθεστώτος αναζωπυρώθηκε το 1963, μετά τη δίκη και την εκτέλεση του κομμουνιστή ηγέτη Julián Grimau. Με εντολή της Κεντρικής Επιτροπής του PCE, ο Grimau είχε σταλεί στην Ισπανία, όπου εκτέθηκε απερίσκεπτα και συνελήφθη. Έχοντας διατελέσει αστυνομικός επιθεωρητής στην Ταξιαρχία Εγκληματολογικών Ερευνών στην αρχή του Εμφυλίου Πολέμου και στη συνέχεια, προς το τέλος του πολέμου, επικεφαλής της μυστικής πολιτικής αστυνομίας στη Βαρκελώνη, ο Γκριμάου είχε διαδραματίσει σημαντικό ρόλο μεταξύ του Ιουλίου του 1936 και του τέλους του 1938 στη δολοφονία αντιπάλων της Δεξιάς, καθώς και μελών του POUM και αναρχικών. Κατηγορήθηκε και δικάστηκε όχι για τις μυστικές δραστηριότητές του ως μέλος της ηγεσίας του PCE, αλλά για τα φερόμενα ως εγκλήματα πολέμου, και του επιβλήθηκε η μέγιστη ποινή. Ο διεθνής Τύπος τον παρουσίασε ως έναν αθώο αντίπαλο, έναν αγωνιστή που επρόκειτο να εκτελεστεί για το μοναδικό έγκλημα ότι ήταν πολιτικός αντίπαλος, και έθεσε σε κίνηση μια μαζική εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης κατά του καθεστώτος του Φράνκο για να απαιτήσει επιείκεια- στη Γαλλία, ειδικότερα, κινητοποιήθηκαν μεγάλα ονόματα της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο Φράνκο, ωστόσο, ήταν αμείλικτος και η διεθνής πίεση τον εγκλώβισε στην απόφασή του και στην επιθυμία του να επιδείξει την απόλυτη κυριαρχία και ανεξαρτησία του. Η εκτέλεση αποτέλεσε διπλό πλήγμα για το καθεστώς: οι κυβερνήσεις των χωρών της ΕΟΚ αποφάσισαν να αναστείλουν τις τρέχουσες συμφωνίες με την Ισπανία και η Αγία Έδρα αποστασιοποιήθηκε από το καθεστώς, αλλά οι διεθνείς συνέπειες δεν αποδείχθηκαν πολύ σοβαρές για την Ισπανία- με τον Ντε Γκωλ επικεφαλής της Πέμπτης Δημοκρατίας, η Ισπανία επωφελήθηκε από τις καλύτερες σχέσεις με τη Γαλλία, στις οποίες η εκτέλεση του Γκριμό και το άσυλο που παραχώρησαν ορισμένοι φαλαγγίτες στον πραξικοπηματία στρατηγό Σαλάν για έξι μήνες μεταξύ 1960 και 1961, δεν αποτέλεσαν σοβαρό εμπόδιο. Η κυβερνητική ομάδα, τρομαγμένη από τις συνέπειες της εκτέλεσης του Grimau – αλλά ο López Rodó διευκρίνισε ότι η πλειοψηφία των υπουργών που ερωτήθηκαν κατά τη διάρκεια του Συμβουλίου της 19ης Απριλίου 1963 είχαν δηλώσει εχθρικοί προς τη χάρη – συνειδητοποίησε ότι ήταν πλέον προς το συμφέρον της χώρας να αποφύγει τέτοιες υπερβολές, και ζήτησε, και πέτυχε, μέχρι το 1973, τη χάρη των αντιπάλων της. Η υπόθεση έδωσε επίσης ώθηση στη μεταρρύθμιση των δικαστικών οργάνων, ώστε να μεταφερθεί η δικαιοδοσία αυτού του είδους των υποθέσεων στα πολιτικά δικαστήρια, και στις 31 Μαΐου το καθεστώς δημιούργησε το Δικαστήριο Δημόσιας Τάξης, ενώπιον του οποίου οι κατηγορούμενοι δεν θα δικάζονταν πλέον στρατιωτικά, αλλά πολιτικά, και θέσπισε ότι οι καταδικασθέντες θα εκτελούνταν στο εξής με το garrote vil (κορδόνι στραγγαλισμού) αντί να εκτελούνται με σφαίρες.

Την ίδια χρονιά, το 1964, ο Φράνκο εμφάνισε τα πρώτα σημάδια της νόσου του Πάρκινσον, με τη μορφή τρόμου των χεριών, ακαμψίας του σώματος, σταθερής έκφρασης του προσώπου και ελαττωμάτων στη συγκέντρωση και τη μνήμη. Λόγω του ελέγχου της πληροφόρησης, της λογοκρισίας και της αυτολογοκρισίας των μέσων ενημέρωσης και του φόβου για τις πολιτικές συνέπειες της εξαφάνισης του Καουντίγιο, διατηρήθηκε η διακριτικότητα στο θέμα αυτό, και αντίθετα, τα σημάδια της ζωντάνιας του Καουντίγιο παρουσιάστηκαν επίμονα. Σκόπιμα, στο εσωτερικό της κυβέρνησης, η ασθένεια δεν ελήφθη ποτέ υπόψη και κανείς από την κυβερνητική ομάδα δεν τόλμησε να αναφερθεί σε αυτήν ή να δείξει σημάδια ανυπομονησίας για τη βραδύτητα των αποφάσεών της. Η οικονομική ανάπτυξη είχε διευρύνει την κοινωνική βάση του καθεστώτος και είχε αυξήσει τον αριθμό των μεσαίων τάξεων, οι οποίες δεν επιθυμούσαν πολιτικές περιπέτειες. Η οικογένειά του, από την άλλη πλευρά, ιδίως η Carmen Polo και ο γαμπρός Villaverde, πίστευαν ότι η ασθένειά τους τους επέτρεπε να παρεμβαίνουν στις κρατικές υποθέσεις και αύξανε την επιρροή τους, έστω και αν για μερικά ακόμη χρόνια ο Franco, γράφει η Andrée Bachoud, παρέμενε “ο πραγματικός κυρίαρχος ενός παιχνιδιού στο οποίο συνέχιζε να συμφωνεί σε μια πρόταση ή να παραμένει κουφός σε μια άλλη, ακολουθώντας αυτή τη μισοενεργή, μισοπαθητική μέθοδο” και να κρατάει για τον εαυτό του το ζήτημα της διαδοχής και της εκπαίδευσης του πρίγκιπα.

Το 1965, ο Φράνκο προχώρησε και πάλι σε ανασχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου, όπως είχε πράγματι σχεδιάσει ο Carrero Blanco: ο Navarro Rubio αντικαταστάθηκε ως υπουργός Οικονομικών από τον Juan José Espinosa San Martín μετά από εννέα χρόνια στην κυβέρνηση, ο Ullastres αντικαταστάθηκε ως υπουργός Εμπορίου από τον Faustino García-Moncó, ο Federico Silva Muñoz ανέλαβε τη θέση του υπουργού Δημοσίων Έργων και ο Laureano López Rodó έγινε υπουργός χωρίς χαρτοφυλάκιο. Αυτός ο ανασχηματισμός, ο τελευταίος από τους τυπικούς εξισορροπητικούς χειρισμούς του Φράνκο, είχε ως στόχο μόνο να επιβεβαιώσει τις υφιστάμενες πολιτικές, δεδομένου ότι οι υπόλοιποι τεχνοκράτες υπουργοί θα συνέχιζαν στην ίδια γραμμή, με τον López-Bravo, έναν από τους ευνοούμενους του Φράνκο, να συνεχίζει ως υπουργός Βιομηχανίας και τον López Rodó να διατηρεί τη θέση του στο Σχέδιο Ανάπτυξης.

Στις 18 Μαρτίου 1966, δημοσιεύθηκε ένας νόμος για τον Τύπο, που συντάχθηκε από τον Φράγκα και εγκρίθηκε από τις Κορτές στις 15 Μαρτίου, ο οποίος καταργούσε την εκ των προτέρων λογοκρισία, αλλά καθιστούσε τους δημοσιογράφους και τους συντάκτες υπεύθυνους για όσα έγραφαν. Ο Φράνκο ήταν πάντα επιφυλακτικός απέναντι σε αυτό το σχέδιο, και οι Carrero Blanco, Alonso Vega, μεταξύ άλλων, ήταν διστακτικοί. Ο Φράγκα, υποστηριζόμενος από διάφορους “πολιτικούς” υπουργούς, συμπεριλαμβανομένων των López Rodó και Silva Muñoz, χρειάστηκε να ασκήσει μεγάλη πειθώ για να κερδίσει την υποστήριξη του Φράνκο. Ο Caudillo συμφώνησε απρόθυμα με το νόμο, δηλώνοντας: “Δεν πιστεύω σε αυτή την ελευθερία, αλλά είναι ένα βήμα που πολλοί σημαντικοί λόγοι μας υποχρεώνουν να κάνουμε”. Η επίσημη εξήγηση ήταν ότι η Ισπανία είχε γίνει μια πιο μορφωμένη, καλλιεργημένη και πολιτικά συνεκτική χώρα, καθιστώντας τον παλιό κανονισμό του Serrano Suñer περιττό- η λογοκρισία θα ήταν επομένως εθελοντική, χωρίς να επιβάλλονται επίσημες οδηγίες, αν και η κυβέρνηση διατηρούσε το δικαίωμα να επιβάλλει κυρώσεις, πρόστιμα, κατασχέσεις, αναστολές, ακόμη και φυλάκιση. Αν και δεν καθιέρωσε την ελευθερία του Τύπου αυτή καθαυτή, ο νόμος χαλάρωσε σημαντικά τους προηγούμενους αυστηρούς περιορισμούς.

“Η δημοκρατία, η οποία, αν γίνει σωστά κατανοητή, αποτελεί την πολυτιμότερη πολιτιστική κληρονομιά του δυτικού πολιτισμού, φαίνεται να συνδέεται με συγκεκριμένες συνθήκες σε κάθε εποχή. Τα κόμματα δεν αποτελούν ουσιαστικό και μόνιμο στοιχείο, χωρίς το οποίο δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί η δημοκρατία. Από τη στιγμή που τα κόμματα γίνονται πλατφόρμες ταξικής πάλης και παράγοντες διάλυσης της εθνικής ενότητας, δεν αποτελούν εποικοδομητική ή ανεκτική λύση.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι διαμαρτυρίες και οι αναταραχές αυξήθηκαν στα πανεπιστήμια, ιδίως στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη, όπου αρκετοί καθηγητές εκδιώχθηκαν από τις σχολές τους, και στις βιομηχανικές περιοχές του βορρά, υπό την ώθηση των Επιτροπών των Εργαζομένων. Εκτός από μερικές ενεργητικές δράσεις, ο βαθμός της αστυνομικής καταστολής ήταν γενικά αρκετά περιορισμένος, καθώς ο Φράνκο δεν ήθελε να επαναλάβει την εμπειρία του Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα, η πολιτική του οποίου είχε οδηγήσει τα πανεπιστήμια να ενωθούν εναντίον του καθεστώτος του. Ο Carrero Blanco θεώρησε υπεύθυνο για την εξέγερση των φοιτητών τον νόμο περί Τύπου του 1966 και τη χαλαρή διαχείριση του Fraga. Ο Φράνκο αμφισβητούσε επίσης τον Φράγκα, αλλά, σε αντίθεση με τους υπερήλικες, δεν πίστευε ότι ήταν δυνατόν να επιστρέψει στην παλιά κατάσταση. Αντιμέτωπη με την αύξηση των κοινωνικών συγκρούσεων και την εθνικιστική αναταραχή στις βασκικές επαρχίες, η κυβέρνηση απάντησε με νέα αυστηρότητα και, ειδικότερα, με ένα νέο διάταγμα που μετέφερε στα στρατιωτικά δικαστήρια τη δικαιοδοσία για τρομοκρατικές επιθέσεις και πολιτικά αδικήματα. Από την άλλη πλευρά, τον Απρίλιο του 1969, στην 30ή επέτειο από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, εγκρίθηκε οριστική αμνηστία.

Ο Φράνκο, ηλικιωμένος και χωρίς επαφή με την πραγματικότητα, ήταν όλο και πιο επιρρεπής στην επιρροή και όλο και πιο εξαρτημένος από τη συνεργασία της ομάδας του. Αποσύρθηκε σιγά σιγά από το παιχνίδι, αλλά εξακολουθούσε να ζηλεύει πολύ τις δυνάμεις του. Οι διαφωνίες, οι οποίες εκφράστηκαν ανοιχτά, παρέλυσαν τον κυβερνητικό μηχανισμό. Ο Φράνκο επιδείνωσε τη σύγχυση με την εναλλασσόμενη μετάβαση στη μία ή την άλλη τάση.

Η πολιτική μάχη στο Υπουργικό Συμβούλιο περιορίστηκε σε μια αντιπαράθεση μεταξύ του Κινήματος από τη μια πλευρά, που ενσαρκώνεται από τον Muñoz Grandes, ο οποίος ήδη διανύει τους τελευταίους μήνες της θητείας του ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, και του Opus Dei από την άλλη, που εκπροσωπείται κυρίως από τον Carrero Blanco. Ο αγώνας ήταν άνισος: το Κίνημα ήταν διεθνώς απομονωμένο και καταγγελλόταν για τις δεσμεύσεις του παρελθόντος- επιπλέον, ο Muñoz Grandes ήταν ακατάλληλος για πολιτική ίντριγκα και σοβαρά άρρωστος. Το Opus Dei, από την άλλη πλευρά, είχε αυξήσει την επιρροή του στον καθολικό κόσμο και στους καπιταλιστικούς κύκλους. Σε μια περίπτωση η Εκκλησία άσκησε επίσης κριτική στο Opus Dei, τα μέλη του οποίου υπενθύμισαν τη σημασία της υπακοής στους επισκόπους και της ζωής σύμφωνα με τους όρκους της φτώχειας. Ο Carrero Blanco, φοβούμενος ότι ένας ειλικρινής αντιμοναρχικός θα μπορούσε να εμποδίσει την αποκατάσταση της μοναρχίας μετά το θάνατο του Φράνκο, προσπάθησε μάταια να πείσει τον Φράνκο να απαλλάξει τον Muñoz Grandes από τα καθήκοντά του.

Σε μια περίοδο σύγχυσης και ανόδου ενός συνδικαλισμού με απολιτικά αιτήματα, αποφασίστηκε τον Ιούλιο του 1967 ο ανασχηματισμός της κυβέρνησης, προφανώς με την προτροπή του Carrero Blanco, ο οποίος, ενώ προσπαθούσε να συνεχίσει το οικονομικό άνοιγμα, επεδίωκε επίσης να ανακαλέσει τις παραχωρήσεις που είχαν δοθεί. Ο Φράνκο απέρριψε με σαφήνεια την πρόταση να ανατεθεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης στον ακραία αντιδραστικό δεξιό Blas Piñar. Οι άλλες αλλαγές που πρότεινε ο Carrero Blanco και αποδέχθηκε ο Φράνκο έτειναν να ενισχύσουν την επιρροή ενός φιλελεύθερου και συντηρητικού καθολικισμού, που χαρακτηριζόταν έντονα από το Opus Dei, του οποίου ο αριθμός των μελών σε θέσεις-κλειδιά διπλασιάστηκε. Καθένας από τους άνδρες που περιέβαλλαν τον Φράνκο ενσάρκωνε πιθανές κατευθύνσεις μεταξύ των οποίων διατηρούσε το δικαίωμα να επιλέξει, διαιτητεύοντας αργά ανάμεσα στις πιέσεις και τα επιχειρήματα της μιας και της άλλης πλευράς. Μια άλλη σημαντική απόφαση του Φράνκο το 1967 αφορούσε την αντιπροεδρία της κυβέρνησης: στις 22 Ιουλίου, κατέληξε στην απομάκρυνση του Muñoz Grandes από τη θέση αυτή, με την επίσημη εξήγηση ότι, σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο, ένα μέλος του Συμβουλίου του Βασιλείου δεν μπορούσε να εκτελεί χρέη αντιπροέδρου. Οι πραγματικοί λόγοι ήταν η κακή υγεία του (έπασχε από καρκίνο), η ηλικία του, η διαφωνία του με τον Φράνκο για την ισπανική ατομική βόμβα και κυρίως η έντονη αντίθεσή του στη μοναρχία. Στις 21 Σεπτεμβρίου, επιβεβαιώνοντας μια κατάσταση που είχε διαμορφωθεί από καιρό, ο Φράνκο διόρισε αντιπρόεδρο τον Carrero Blanco, στον οποίο ο γηραιός Caudillo θα αναθέσει αργότερα όλο και περισσότερες εξουσίες.

Όσον αφορά το Κίνημα, δεν ήταν πλέον σαφές ποιος ήταν ο ρόλος του. Σε δημόσιες τελετές, ο Φράνκο διαβεβαίωσε τα μέλη του Κινήματος ότι στέκεται στο πλευρό τους και ότι η οργάνωσή τους εξακολουθεί να είναι απαραίτητη, τονίζοντας ότι “το Κίνημα είναι ένα σύστημα και υπάρχει χώρος σε αυτό για όλους”. Ο Φράνκο απέδωσε την αδυναμία του Κινήματος στην αδιαλλαξία των παλαιών πουκάμισων, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν τα αρχικά ριζοσπαστικά δόγματα και δεν είχαν καταφέρει να επικαιροποιήσουν τις παραδοχές τους για να προσελκύσουν νέους αγωνιστές. Ο Φράνκο δυσανασχετούσε όλο και περισσότερο με τις νέες θέσεις της Εκκλησίας, όπως εκφράστηκαν στην τελευταία εγκύκλιο Populorum Progressio του Φεβρουαρίου 1967, στις οποίες προστέθηκε η δέσμευση των Βάσκων και Καταλανών ιερέων στον τοπικισμό και η συμμετοχή τους σε κοινωνικές διεκδικήσεις. Ο Φράνκο αντέδρασε στρεφόμενος προς εκείνους που πάντα θεωρούσε δικούς του, το Κίνημα, και ως εκ τούτου υποστήριξε τις θέσεις του, αρνούμενος να επιτρέψει την έκφραση πολιτικού πλουραλισμού εκτός των ενώσεων που συμμετείχαν σε αυτό. Ένας σχετικός νόμος, πολύ περιοριστικός όσον αφορά την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, εγκρίθηκε επίσημα στις 28 Ιουνίου 1967. Το 1968, ο Φράνκο εξουσιοδότησε τον Υπουργό Δικαιοσύνης του να δημιουργήσει μια ειδική φυλακή για ιερείς στη Ζαμόρα, όπου φυλακίστηκαν 50 κληρικοί. Τον Απρίλιο του 1970, ψηφίστηκε νόμος με τον οποίο το όνομα του FET y de las JONS άλλαξε οριστικά σε Εθνικό Κίνημα.

Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960, ο Φράνκο πιέστηκε από το περιβάλλον του να ορίσει επιτέλους έναν διάδοχο, καθώς παρουσίαζε όλο και περισσότερα σημάδια γήρανσης και υπήρχαν φόβοι για τη συνέχεια του καθεστώτος. Τους διαβεβαίωσε ότι ετοιμάζεται ένας νέος Οργανικός Νόμος και ότι σύντομα θα ήταν σε θέση να τον παρουσιάσει, αλλά περίμεναν μάταια. Ο Χουάν Κάρλος, ο οποίος είχε μια αντίληψη για τη μοναρχία αρκετά παρόμοια με εκείνη του Φράνκο, εθεωρείτο όλο και περισσότερο στο πλευρό του Caudillo, και τόσο ο López Rodó όσο και ο Fraga, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, δραστηριοποιήθηκαν στην οργάνωση μιας εκστρατείας υπέρ της υποψηφιότητας του πρίγκιπα ως διαδόχου. Ο Φράνκο είχε μια απαιτητική και αρχαϊκή αντίληψη για τη μοναρχία και εργάστηκε για την εκπαίδευσή του μέσω μιας σχέσης ανά δεκαπενθήμερο με τον Χουάν Κάρλος. Σε γενικές γραμμές, ο Καουντίγιο ήταν ικανοποιημένος με τον Πρίγκιπα, του οποίου ο σχετικά απλός τρόπος ζωής του άρεσε, και ήταν πρόθυμος να δεχτεί την πιθανότητα ότι ο Πρίγκιπας θα μπορούσε να κάνει κάποιες μικρές αλλαγές στο καθεστώς μετά το θάνατό του. Ακόμα και ο ίδιος δεν έδειξε ιδιαίτερη ανησυχία όταν έλαβε μια αναφορά ότι ο Χουάν Κάρλος είχε συμμετάσχει ενεργά σε ένα δείπνο με δώδεκα προσεκτικά επιλεγμένους μετριοπαθείς φιλελεύθερους τον Μάιο του 1966, όπου ο πρίγκιπας εξέφρασε τη συγκρατημένη προτίμησή του για ένα δικομματικό εκλογικό σύστημα στο πλαίσιο μιας αποκατεστημένης μοναρχίας. Ωστόσο, ο Φράνκο απέφυγε να λάβει την τελική απόφαση. Το 1968, ο Carrero Blanco, ο López Rodó και άλλοι υποστηρικτές του πρίγκιπα στην κυβέρνηση άρχισαν να πιέζουν τον Caudillo ακόμη πιο επίμονα να διορίσει διάδοχο, πριν αυτός καταστεί ανίκανος να το πράξει λόγω ασθένειας. Περίπου την ίδια εποχή, ο Σαλαζάρ και στη συνέχεια ο ντε Γκωλ έπρεπε να εγκαταλείψουν την εξουσία, όλες οι ευκαιρίες που προσφέρονταν σε όσους βρίσκονταν κοντά στον Φράνκο για να τον παροτρύνουν, αν όχι να παραιτηθεί, τουλάχιστον να διορίσει έναν διάδοχο. Με την προτροπή του Carrero Blanco, ο οποίος υπέβαλε στον Φράνκο ένα υπόμνημα με τίτλο “Σκέψεις σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 6 του κληρονομικού νόμου” στις 24 Οκτωβρίου 1968, έγινε τελικά το αποφασιστικό βήμα. Ο Φράνκο άκουσε τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και τελικά απάντησε: “Conforme con todo”, που σημαίνει: “Συμφωνώ με όλα”: Συμφωνώ με όλα. Τον Ιανουάριο του 1969, σε συνέντευξή του, ο Χουάν Κάρλος δήλωσε έτοιμος να κάνει “όλες τις απαραίτητες θυσίες” και να “σεβαστεί τους νόμους και τους θεσμούς της χώρας μου” (επαναλαμβάνοντας τους όρους που χρησιμοποιούσε συχνά ο Φράνκο, δήλωσε ότι ήταν υπέρ μιας “μοναρχικής εγκαθίδρυσης” και όχι μιας αποκατάστασης (αφού δεν μπορούσε να γίνει δεκτή καμία νομιμότητα πριν από τις 18 Ιουλίου 1936) και ότι ήταν πρόθυμος να δεχθεί να διοριστεί διάδοχος, σε πείσμα των αξιώσεων του πατέρα του. Όταν λίγες ημέρες αργότερα ο Φράνκο μίλησε ξανά με τον Χουάν Κάρλος, του ανακοίνωσε την απόφασή του να τον διορίσει διάδοχό του πριν από το τέλος του έτους. Ο Carrero Blanco διπλασίασε τις προσπάθειές του και στις 26 Ιουνίου ο Franco τον ενημέρωσε τελικά ότι η απόφασή του είχε ληφθεί και ότι η επίσημη ανακοίνωση θα γινόταν εντός ενός μηνός. Ο Χουάν Κάρλος συμβουλεύτηκε τον σύμβουλό του, τον Torcuato Fernández Miranda, ο οποίος τον διαβεβαίωσε ότι μόλις κληρονόμησε πλήρως τη νομική δομή του φρανκικού κράτους, οι μεταρρυθμίσεις θα ήταν απολύτως εφικτές. Το περιβάλλον του Φράνκο θεωρούσε ότι ο Χουάν Κάρλος ήταν αδύναμος χαρακτήρας και δεν διέθετε την πολιτική ικανότητα να αντιμετωπίσει τους θεσμούς του καθεστώτος, αλλά θεωρούσαν ότι με την επιλογή του Χουάν Κάρλος θα εξασφαλιζόταν η συνέχεια του καθεστώτος, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα.

Στις 21 Ιουλίου 1969, ο Φράνκο παρουσίασε το διορισμό του Χουάν Κάρλος στο Συμβούλιο Υπουργών και την επόμενη ημέρα στο Κοινοβούλιο. Στις 23 Ιουλίου, ο Χουάν Κάρλος υπέγραψε το επίσημο έγγραφο αποδοχής σε μια μειωμένη τελετή στην κατοικία του στη Λα Ζαρσουέλα και στη συνέχεια πήγε το απόγευμα με τον Φράνκο στα Κόρτε για την τελετή αποδοχής και ορκωμοσίας. Στην ολομέλεια των Κορτών, ο Χουάν Κάρλος ορκίστηκε “πίστη στην Εξοχότητά του ως αρχηγού του κράτους και πίστη στις αρχές του Κινήματος και στους άλλους θεμελιώδεις νόμους του Βασιλείου”. Ο διορισμός εγκρίθηκε από το Cortes με ελάχιστη αντίδραση: 419 ψήφοι υπέρ και 19 κατά. Ενώ ο νόμος που όριζε τον πρίγκιπα ως διάδοχο του, ο κόμης της Βαρκελώνης εξέδωσε δήλωση στην οποία εξέφραζε την αποδοκιμασία του για μια “επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε χωρίς αυτόν και χωρίς την ελεύθερα εκφρασμένη βούληση του ισπανικού λαού”- δήλωσε την πρόθεσή του να μην παραιτηθεί και διατήρησε τη δική του υποψηφιότητα για το θρόνο. Επέστρεψε στην ανοιχτή αντι-Φράνκο αντιπολίτευση του 1943-1947 και συμμετείχε σε διάφορες συνωμοσίες, οι οποίες ήταν όλες ανεπιτυχείς, μέχρι το θάνατο του Caudillo.

Επιπλέον, ο Φράνκο δεν προσπάθησε ποτέ να κατηχήσει άμεσα τον Χουάν Κάρλος και δεν απάντησε ποτέ κατηγορηματικά στις ερωτήσεις που του έθεσε ο πρίγκιπας σχετικά με ορισμένα πολιτικά ζητήματα που αφορούσαν το μέλλον. Προτίμησε ο πρίγκιπας να μην κάνει πολιτικές δηλώσεις ή σχόλια για να αποφύγει τις επιπλοκές και να κρατήσει τα χέρια του ελεύθερα για το μέλλον. Παρ” όλα αυτά, στις αρχές του 1970, ο Χουάν Κάρλος άφησε να του πουν στους New York Times ότι η μελλοντική Ισπανία θα χρειαζόταν έναν διαφορετικό τύπο κυβέρνησης από αυτόν που είχε προκύψει από τον Εμφύλιο Πόλεμο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ξέσπασε το οικονομικό σκάνδαλο Matesa, το οποίο πήρε το όνομά του από ένα εργοστάσιο αργαλειού, του οποίου ο διευθύνων σύμβουλος, Juan Vilá Reyes, ο οποίος είχε στενούς δεσμούς με το Opus Dei, είχε λάβει μεγάλα χρηματικά ποσά σε επιδοτήσεις εξαγωγών, τα οποία ανακαλύφθηκαν τον Ιούλιο του 1969 από τον διευθυντή του τελωνείου. Η εξαιρετική δημοσιότητα που δόθηκε σε αυτό το σκάνδαλο φαίνεται ότι ήταν μια παγίδα εναντίον του Opus Dei από το Κίνημα, το οποίο, δυσανασχετώντας με την υπεροχή των τεχνοκρατών στους περισσότερους εθνικούς οικονομικούς φορείς, εκμεταλλεύτηκε την υπόθεση για να δυσφημίσει τους οικονομικούς υπουργούς του Opus Dei. Ήταν επίσης μια ευκαιρία να επισημανθούν οι κίνδυνοι του φιλελευθερισμού που ασκήθηκε την τελευταία δεκαετία. Οι 41 εφημερίδες του Κινήματος κατήγγειλαν τις επιχειρηματικές συναλλαγές του Opus Dei και τη συνενοχή του στην κυβέρνηση. Η υπεξαίρεση, σε συνδυασμό με μια τεράστια υπόθεση φοροδιαφυγής, στην οποία εμπλέκονται πολυάριθμα βιομηχανικά και οικονομικά πρόσωπα, έγινε σύντομα ένα πολιτικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, σε μια εκστρατεία στον Τύπο που απαιτούσε τη σιωπηρή συμφωνία των υπουργών Solís και Fraga- ο τελευταίος, ειδικότερα, φρόντισε ώστε τα μέσα ενημέρωσης να δώσουν τη μέγιστη δυνατή κάλυψη στην υπόθεση, παρόλο που ο Φράνκο είχε δώσει εντολή να σταματήσει η εκστρατεία. Τον Ιούλιο του 1970, το Ανώτατο Δικαστήριο απήγγειλε κατηγορίες κατά των απερχόμενων υπουργών, καθώς και κατά του πρώην υπουργού Οικονομίας Ναβάρο Ρούμπιο και άλλων επτά ανώτερων αξιωματούχων, και εξέδωσε απόφαση χωρίς έφεση, καταγγέλλοντας την προνομιακή μεταχείριση του Ματέσα, την έλλειψη ελέγχου και εγγυήσεων για την υπεράσπιση των δημόσιων συμφερόντων, τη φυγή κεφαλαίων κ.λπ. Τον Σεπτέμβριο, ο Φράνκο ανακοίνωσε την οριστική του θέση και επιβεβαίωσε την κύρωση του δικαστηρίου. Ο Vilá Reyes, που δικάστηκε και καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση και βαρύ πρόστιμο, έστειλε εκβιαστική επιστολή στον Carrero Blanco, απειλώντας να αποκαλύψει υποθέσεις φοροδιαφυγής που αφορούσαν περισσότερα από 450 υψηλόβαθμα πρόσωπα και εταιρείες, πολλές από τις οποίες βρίσκονταν πολύ κοντά στο καθεστώς. Ο Carrero Blanco έπεισε τον Franco ότι αν η υπόθεση δεν έκλεινε οριστικά, θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη ζημιά στο ίδιο το καθεστώς. Την 1η Οκτωβρίου 1971, εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία της 35ης επετείου από την άνοδό του στην αρχηγία του κράτους, ο Φράνκο χορήγησε την παραίνεσή του σε όλους τους κύριους εμπλεκόμενους.

Στις 16 Οκτωβρίου 1969, ο Carrero Blanco απέστειλε στον Franco ένα υπόμνημα στο οποίο ανέλυε την πολιτική κατάσταση, κατηγορούσε τους ταραξίες και έκανε ορισμένες προτάσεις. Κατάφερε να πείσει τον Φράνκο να ανοίξει μια υπουργική κρίση, ώστε να αμβλυνθούν οι κοινωνικές αντιδράσεις και να αποκατασταθεί η ηρεμία στο υπουργικό συμβούλιο. Ζήτησε την αποχώρηση ανδρών με πολύ διαφορετικές πολιτικές επιλογές, αλλά με κοινό παρονομαστή ότι απολάμβαναν την εμπιστοσύνη του Φράνκο για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Η νέα κυβέρνηση του Οκτωβρίου 1969 σήμανε την απόλυτη νίκη του Carrero Blanco και έθεσε τέλος στη βαθύτερη κρίση των τελευταίων δώδεκα ετών. Στη νέα ομάδα δόθηκε το παρατσούκλι “μονόχρωμη κυβέρνηση”, δεδομένου ότι σχεδόν όλοι οι υπουργοί ήταν μέλη της Opus Dei ή της Εθνικής Καθολικής Ένωσης Προπαγανδιστών (ACNP), ή δηλωμένοι συμπαθούντες. Ο José María López de Letona ανέλαβε το Υπουργείο Βιομηχανίας, ο Alberto Monreal Luque το Υπουργείο Οικονομίας, ο Enrique Fontana Codina το Υπουργείο Εμπορίου, ο Camilo Alonso Vega αντικαταστάθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών από τον Tomás Garicano Goñi και ο Fraga από τον Alfredo Sánchez Bella στο Υπουργείο Πληροφοριών. Επίσης, οι κύριοι υπουργοί του Κινήματος, συμπεριλαμβανομένων των Fraga, Solís και Castiella, απολύθηκαν, όπως και οι τεχνοκράτες των οικονομικών υπουργείων που είχαν μολυνθεί από το σκάνδαλο Matesa. Οι κυριότεροι τεχνοκράτες υπουργοί και μέλη του Opus Dei, όπως ο Gregorio López-Bravo, ο οποίος ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο Εξωτερικών, και ο López Rodó, παρέμειναν στην κυβέρνηση. Για το χαρτοφυλάκιο του προέδρου του Κινήματος (που είχε τότε τον βαθμό του υπουργού), ο Φράνκο διόρισε τον πρώην δάσκαλο του Χουάν Κάρλος, Torcuato Fernández Miranda, από τον οποίο ανέμενε μια βαθιά μεταρρύθμιση του Κινήματος. Έτσι, ο Φράνκο είχε υποκύψει σχεδόν σε όλα, δείχνοντας την ανεξαρτησία του μόνο με την άρνησή του να δώσει το χαρτοφυλάκιο των Εξωτερικών Υποθέσεων στον Silva Muñoz, προτιμώντας ένα άλλο μέλος του Opus Dei, τον López-Bravo. Αν και ορισμένες δηλώσεις απολυμένων υπουργών υποδηλώνουν ότι ο Caudillo, αν και συμβουλευόταν, δεν είχε λάβει ουσιαστικό μέρος στον ανασχηματισμό, η ταυτόχρονη τιμωρία ενός φιλελεύθερου, ενός φαλαγγίτη και ενός μέλους του Opus Dei θα ήταν, σύμφωνα με την Andrée Bachoud, “αρκετά σύμφωνη με το στυλ του Φράνκο- στο παρελθόν εφάρμοζε πάντα τη διανεμητική τιμωρία που συνίστατο στο να στέλνει πίσω-πίσω και να τιμωρεί εξίσου όλους τους ταραξίες, χωρίς να αμφισβητεί τις αντίστοιχες ευθύνες τους. Στη χριστουγεννιάτικη ομιλία του φέτος, ο Φράνκο δεν είπε τίποτα για την υπόθεση Matesa, δηλώνοντας, με μια φράση που έγινε διάσημη, ότι “για όσους αμφισβητούν τη συνέχεια του Κινήματός μας, todo ha quedado atado y bien atado”, ή ± “όλα είναι τώρα δεμένα και καλά δεμένα”.

Η κυβερνητική μονολιθικότητα δημιούργησε τριβές στο εσωτερικό της κυβέρνησης του Φράνκο μεταξύ: των λεγόμενων ακινητοποιητών (γνωστών και ως Bunkers), που συνδέονταν με την ακροδεξιά, οι οποίοι αρνούνταν τις αλλαγές και υποστήριζαν τον Alfonso de Borbón y Dampierre, μελλοντικό σύζυγο της εγγονής του Φράνκο, Carmen Martínez-Bordiú, ως διάδοχό του- των συνεχιστών, δηλαδή των τεχνοκρατών και υποστηρικτών της μοναρχίας του Χουάν Κάρλος- και των απερτουριστών, οι οποίοι ήταν υπέρ των πολιτικών μεταρρυθμίσεων και είχαν επικεφαλής τον Fraga. ouverturists), υπέρ των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, με επικεφαλής τον Φράγκα. Στο πιο σκληρό άκρο του φάσματος βρίσκονταν η ακροδεξιά ομάδα Fuerza Nueva, με επικεφαλής τον Blas Piñar, και η παραπολιτική ομάδα Guerrilleros de Cristo Rey. Το κοινό έδειξε την κακή του διάθεση απέναντι στη θεοκρατική ομάδα, ενώ ο Caudillo δεν φαινόταν πλέον ικανός να αναλάβει πλήρεις εξουσίες, τις οποίες όμως κανείς δεν τόλμησε να αμφισβητήσει. Με το κόστος της παράλυσης των θεσμών, οι υπουργοί συνέχισαν να σέβονται το γράμμα των αποφάσεων του Φράνκο, ο οποίος εμφανιζόταν εναλλάξ αναποφάσιστος και αυταρχικός, με μεγάλη διαύγεια ή αναμασώντας παλιά πιστεύω.

Ο Φράνκο ήταν τραυματισμένος από το γεγονός ότι τώρα τον αποκήρυττε, και μάλιστα αντιδρούσε, η Εκκλησία στην οποία είχε στηρίξει τη συνέχεια του καθεστώτος του, και ερμήνευσε την εντολή του Πάπα τον Ιούνιο του 1969 να προωθήσει την κοινωνική δικαιοσύνη ως αρνητική κρίση των πράξεών του. Κατά τη διάρκεια του 1969 ξέσπασαν 800 απεργίες, οι οποίες έγιναν δεκτές από τον Φράνκο ως εκδηλώσεις αχαριστίας του ισπανικού λαού.

Τον Ιούνιο του 1969, ο Σαρλ ντε Γκωλ αποφάσισε, μετά την παραίτησή του από την προεδρία, να πραγματοποιήσει το ταξίδι στην Ισπανία, το οποίο, ως εκπρόσωπος της Γαλλίας, δεν είχε μπορέσει ποτέ πριν να κάνει. Μετά από ένα ταξίδι στις Αστούριες, ο ντε Γκωλ και η σύζυγός του έγιναν δεκτοί στη Μαδρίτη σε ένα γεύμα μισό επίσημο, μισό οικογενειακό, συνοδευόμενοι από τον Λόπεζ-Μπράβο. Στη συνέχεια, ο ντε Γκωλ είχε μια ημίωρη συζήτηση με τον Φράνκο, το περιεχόμενο της οποίας δεν είναι γνωστό. Επιστρέφοντας στη Γαλλία, ο ντε Γκωλ έγραψε στις 20 Ιουνίου μια επιστολή προς τον Φράνκο με πολύ κολακευτικά λόγια, που περιελάμβανε την ακόλουθη φράση: “Πάνω απ” όλα, χάρηκα που σας γνώρισα προσωπικά, δηλαδή τον άνθρωπο που εξασφαλίζει, στο πιο επιφανές επίπεδο, το μέλλον, την πρόοδο και το μεγαλείο της Ισπανίας. Ο Ντε Γκωλ, ο οποίος πάντοτε ενδιαφερόταν να διατηρήσει εγκάρδιες σχέσεις με τον Καουντίγιο και την Ισπανία, ήταν ο μόνος Ευρωπαίος αρχηγός κράτους που έδειξε θαυμασμό για τον Φράνκο και την καριέρα του, πρώτα με το ταξίδι του και στη συνέχεια με την επιστολή του, έστω και αν δημοσίως ο Γάλλος πρόεδρος ήταν πιο συγκρατημένος.

Κατά τα τελευταία 25 χρόνια του καθεστώτος του Φράνκο, η οικονομική ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου ήταν η μεγαλύτερη στην ιστορία της Ισπανίας. Ο Φράνκο είχε εξ αρχής δηλώσει την αποφασιστικότητά του να αναπτύξει την ισπανική οικονομία, αλλά οι πολιτικές που τελικά θα πετύχαιναν αυτόν τον στόχο ήταν μια σημαντική απόκλιση από εκείνες που υιοθετήθηκαν μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Ο εκσυγχρονισμός που είχε στο μυαλό του ο Φράνκο θα κατευθυνόταν προς τη βαριά βιομηχανία, εκτός της καπιταλιστικής αγοράς, και όχι προς μια καταναλωτική και εξαγωγική οικονομία. Εργάστηκε για την κοινωνική ανάπτυξη, αλλά με τη μορφή της βασικής κοινωνικής πρόνοιας και υπό την αιγίδα μιας εθνικής πατριωτικής συνείδησης και μιας καθολικής νεοπαραδοσιακής κουλτούρας, όχι του ατομικισμού και του υλισμού. Ο Φράνκο πίστευε ότι η φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς ήταν η αιτία της σχετικά αργής ανάπτυξης της ισπανικής οικονομίας κατά τον δέκατο ένατο αιώνα και ότι η νέα αυταρχική διακυβέρνηση των σύγχρονων δικτατοριών προοριζόταν να αντικαταστήσει αυτό το μοντέλο. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, η οικονομική πολιτική της κυβέρνησής του – κρατικιστική, αυταρχική, εθνικιστική και αυταρχική – ήταν αρκετά επιτυχημένη, ιδίως σε σύγκριση με τις αποτυχίες της δημοκρατικής κυβέρνησης. Μετά τη νίκη, επιβλήθηκε στο σύνολο της οικονομίας η πολιτική της αυταρκείας, με τις ίδιες τεχνικές όπως και πριν, αλλά με αυστηρότερο τρόπο και ευρύτερη εφαρμογή. Η μεταπολεμική οικονομική πολιτική έδωσε προτεραιότητα στη νέα βιομηχανία, ιδίως στη βαριά βιομηχανία, και μέχρι το 1946 η παραγωγή ήταν δύο τοις εκατό πάνω από το επίπεδο του 1935.

Προς το τέλος του 1957, ο Luis Carrero Blanco έθεσε επί τάπητος ένα συντονισμένο σχέδιο για την αύξηση της εθνικής παραγωγής, το οποίο έτεινε να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την αυτονομία, σε πείσμα του ισχυρού ρεύματος που ερχόταν από τη Δυτική Ευρώπη και ωθούσε προς τη διεθνή συνεργασία. Αντίθετα, οι νέοι υπουργοί Οικονομίας και οι συνεργάτες τους προσελκύονταν πολύ περισσότερο από τις ευκαιρίες της διεθνούς αγοράς. Μετά από μια αρχική φάση απροθυμίας, ο Φράνκο πείστηκε από τον Ναβάρο Ρούμπιο να αποδεχθεί ένα νέο μοντέλο προκειμένου να ισορροπήσει την οικονομία και να διατηρήσει την ευημερία της Ισπανίας. Έτσι, αφού το αυτόνομο μοντέλο έφερε την Ισπανία στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, το καθεστώς συναίνεσε τελικά – όχι χωρίς την απροθυμία και την αντίθεση των φαλαγγικών τομέων και του ίδιου του Φράνκο – σε μια αργή απελευθέρωση της οικονομίας. Η αμερικανική βοήθεια, που άρχισε μετά την υπογραφή της διμερούς συνθήκης, επέτρεψε την αντιμετώπιση αυτής της κρίσιμης οικονομικής κατάστασης. Ο προστατευτισμός αίρεται σταδιακά: οι διαδοχικοί κατάλογοι απαγορεύσεων εξαγωγών και εισαγωγών αίρονται και το ξένο κεφάλαιο καλείται να επενδύσει σε ζημιογόνους τομείς, καθώς επωφελείται από ένα προτιμησιακό καθεστώς, που παρεκκλίνει από το πολύ προστατευτικό κοινό δίκαιο για τις εθνικές εταιρείες. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις των τεχνοκρατών άρχισαν να αποδίδουν καρπούς, γεγονός που ενίσχυσε τη θέση τους και οδήγησε σε μια σταδιακή μετατόπιση της εξουσίας υπέρ τους και μακριά από τους φαλαγγίτες, και, ως επακόλουθο, σε μια ακόμη μεγαλύτερη αποστασιοποίηση του Caudillo από τις καθημερινές πολιτικές υποθέσεις.

Ακολούθησαν τελικά προσπάθειες να μεταφερθεί η ανάπτυξη στο βιοτικό επίπεδο του ισπανικού λαού, εν μέρει επειδή ο Φράνκο επικαλέστηκε συνεχώς την κοινωνική δικαιοσύνη από το 1961 και εν μέρει για οικονομικούς λόγους, καθώς η βιομηχανική ανάπτυξη δεν μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την ενίσχυση της εγχώριας αγοράς. Παρόλο που ορισμένοι από τους πόρους που κανονικά προορίζονταν για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας κατέληξαν στις τσέπες εκείνων που βρίσκονταν κοντά στην κυβέρνηση, είναι ωστόσο σαφές ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού επωφελήθηκε από τη βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου- η καθολική ιεραρχία, αλλά και οι Φαλαγγίτες, προσπαθούσαν να διασφαλίσουν ότι η ευημερία θα ωφελούσε και τους πιο μειονεκτούντες. Οι διαδηλώσεις των εργαζομένων υποστηρίχθηκαν από τα πιο εξέχοντα μέλη της Falange και κινητοποίησαν επίσης πολλούς κληρικούς, μετά την εγκύκλιο Mater et Magistra. Στον κατασκευαστικό τομέα, για παράδειγμα, από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου μέχρι σήμερα, χτίζονταν μόνο περίπου 30.000 κατοικίες κάθε χρόνο για έναν πληθυσμό που αυξανόταν κατά 300.000 άτομα ετησίως. Ξέσπασε σύγκρουση μεταξύ του José Luis Arrese, εκπροσώπου των κοινωνικών θεωριών του Κινήματος και υπουργού Στέγασης, ο οποίος πρότεινε την κατασκευή ενός εκατομμυρίου κοινωνικών κατοικιών, και του Navarro Rubio, για τον οποίο η πρόταση αυτή ήταν ασύμβατη με την οικονομική πολιτική που ακολουθούσε εκείνη την εποχή. Ο Φράνκο πήρε το μέρος του Ναβάρο Ρούμπιο και ο Αρρέσε αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Τον Μάιο του 1961, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Ανδαλουσία, ο πολιτικός κυβερνήτης της επαρχίας της Σεβίλλης, Hermenegildo Altozano Moraleda, πήγε τον Φράνκο να δει μια παραγκούπολη, κάτι που προκάλεσε τον τρόμο του αρχηγού του κράτους, γεγονός που δείχνει ξεκάθαρα την έλλειψη κατανόησης της πραγματικότητας της χώρας. Στις 8 Μαΐου, επιστρέφοντας στη Μαδρίτη, μίλησε στον Pacón για το θέμα αυτό, προσθέτοντας ότι η στάση των μεγάλων γαιοκτημόνων της Ανδαλουσίας ήταν εξοργιστική, επειδή άφηναν τους ημετέρους που πλήττονταν από τη σκληρή εποχιακή ανεργία να πεθαίνουν της πείνας. Σε κάθε περίπτωση, απαίτησε από τους υπουργούς του, ιδίως από τον Ναβάρα Ρούμπιο, να βρουν τρόπους να διορθώσουν την κατάσταση.

Η ανισόρροπη ανάπτυξη προκάλεσε την ίδια κοινωνική αναταραχή όπως και σε άλλες βιομηχανικές χώρες, αλλά με μεγαλύτερη οξύτητα, και τα κοινωνικά αιτήματα δεν μπορούσαν να εκφραστούν λόγω του κυβερνητικού ελέγχου. Το διάταγμα για τη ληστεία του Σεπτεμβρίου 1960 θεωρούσε ως “πράξεις κοινωνικής ανατροπής” τις πράξεις στρατιωτικής εξέγερσης, καθώς και τις στάσεις εργασίας, τις απεργίες, το σαμποτάζ και παρόμοιες πράξεις, όταν είχαν πολιτικούς στόχους και προκαλούσαν σοβαρή διατάραξη της δημόσιας τάξης. Αυτός ο κατασταλτικός μηχανισμός επέτρεψε στο Φράνκο να αρνηθεί οποιαδήποτε κοινωνική βελτίωση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη εργαζόταν από το 1945 για τη δημιουργία μηχανισμών και θεσμών για την καθολικοποίηση της κοινωνικής προστασίας, στην Ισπανία μόλις το 1963, με την ψήφιση του νόμου για τις βάσεις της κοινωνικής ασφάλισης, άρχισε να δημιουργείται δειλά-δειλά ένα πραγματικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Η εισαγωγή του συστήματος επιταχύνθηκε και από το 1964 συμπεριέλαβε και τους αγρότες, ενώ το φάσμα των υπηρεσιών διευρύνθηκε σημαντικά. Τέλος, το 1971 συμπεριλήφθηκαν και οι μικροί έμποροι και οι αυτοαπασχολούμενοι και το σύστημα έγινε καθολικό το επόμενο έτος. Παρόλο που εισήχθη χωρίς ταυτόχρονη φορολογική μεταρρύθμιση που θα του παρείχε τους απαραίτητους πόρους, και παρά την αναποτελεσματική διαχείριση των κρατικών πόρων, αποτέλεσε σημαντική πρόοδο στην κοινωνική προστασία και μέχρι το 1973 τέσσερις στους πέντε Ισπανούς είχαν ιατρική κάλυψη. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν ήταν τόσο μια παραχώρηση από τον Φρανκισμό όσο μια κατάκτηση του κόσμου της εργασίας, η οποία διευκολύνθηκε από την αδύναμη κατάσταση στην οποία βρισκόταν το καθεστώς εκείνη την εποχή. Τον Ιανουάριο του 1963 υιοθετήθηκε επίσης η αρχή του κατώτατου μισθού.

Υπήρξε μια αύξηση της μαχητικότητας των εργαζομένων, κυρίως γύρω από τις Επιτροπές Εργαζομένων (CC.OO.), οι οποίες αναδύθηκαν όχι ως συνδικάτο με τη στενή έννοια του όρου, αλλά ως μια συνδικαλιστική πλατφόρμα, καθοδηγούμενη από το Κομμουνιστικό Κόμμα, η οποία, βασιζόμενη σε ένα υπόγειο δίκτυο, χρησιμοποιούσε τις δομές του κάθετου συνδικάτου για να μεταφέρει τα αιτήματα στους δρόμους, προσπαθώντας έτσι να επιτύχει μαζική κινητοποίηση.Άλλα συνδικαλιστικά κέντρα άρχισαν επίσης να δραστηριοποιούνται, όπως η USO και η UGT. Οι πολυάριθμες απεργίες, στις οποίες συμμετείχαν 1.850.000 εργαζόμενοι μεταξύ 1962 και 1964, αντανακλούσαν την αυξανόμενη επιρροή των παράνομων συνδικάτων και του αυθόρμητου συνδικαλισμού, όπου ασκούνταν η επιρροή των φαλαγγιτών, των κομμουνιστικών πυρήνων, των προοδευτικών καθολικών (ιδίως της Καθολικής Εργατικής Δράσης) και κυρίως της CC.OO. Η κινητοποίηση της εργατικής τάξης και η αργή μετατροπή του νέου ισπανικού εργατικού κινήματος σε αντι-Φράνκο ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισε το καθεστώς του Φράνκο τη δεκαετία του 1960.

Η γεωργία άρχισε να τυγχάνει μεγαλύτερης προσοχής τη δεκαετία του 1950 και πράγματι έγιναν ορισμένες θετικές προσπάθειες στον τομέα αυτό, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του γεωργικού προϋπολογισμού. Περισσότερα από 800.000 εκτάρια αναδασώθηκαν, σχεδόν 300.000 εκτάρια ελών αποξηράνθηκαν και οι νόμοι για τον αναδασμό, συμπεριλαμβανομένης της ενοποίησης των μη παραγωγικών minifundios, άρχισαν να αποδίδουν καρπούς. Η εκτεταμένη αναδάσωση στην Ισπανία ήταν ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια του είδους της στον κόσμο και μέχρι τη δεκαετία του 1970 ο Φράνκο είχε καταφέρει να μεταμορφώσει μεγάλο μέρος του έρημου τοπίου που τον είχε εκπλήξει τόσο πολύ όταν ταξίδεψε για πρώτη φορά στην κεντρική Ισπανία το 1907. Η κατασκευή ταμιευτήρων δεκαπλασίασε τα υδάτινα αποθέματα της χώρας. Η άρδευση επεκτάθηκε επίσης σημαντικά. Το Εθνικό Ινστιτούτο Αποικισμού παραχώρησε γη σε περισσότερους από 90.000 αγρότες και ο ίδιος ο Φράνκο επένδυσε ένα μικρό χρηματικό ποσό στην επιχείρηση αυτή. Ωστόσο, η πολιτική του Ινστιτούτου είχε ελάχιστα αποτελέσματα.

Οι μεσαίες τάξεις σχεδόν διπλασιάστηκαν σε μέγεθος και οι κατώτερες τάξεις είχαν συρρικνωθεί κατά τουλάχιστον ένα τρίτο- υπό αυτή την έννοια, ο στόχος του Φράνκο για τη δημιουργία μεγαλύτερης κοινωνικής ισότητας επιτεύχθηκε εν μέρει. Μέσα σε μόλις δύο δεκαετίες, η Ισπανία άλλαξε ριζικά από μια κοινωνία που ήταν ακόμα σε μεγάλο βαθμό προλεταριακή σε μια κοινωνία με μεγάλη μεσαία τάξη. Παράλληλα με την αύξηση της ευημερίας και τη βελτίωση των υποδομών της χώρας, υπήρξε επίσης υιοθέτηση πιο φιλελεύθερων τρόπων ζωής και εθίμων, που ενθαρρύνθηκαν από την επαφή με τον έξω κόσμο: μίνι φούστες, μακριά μαλλιά για τους άνδρες, casual ντύσιμο, μπικίνι, ποπ μουσική κ.λπ., καθώς και αλλαγή των σεξουαλικών ηθών: η πώληση αντισυλληπτικών χαπιών ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο τεμάχια το 1967. Αυτοί οι μετασχηματισμοί είχαν επιπτώσεις στην κοινωνική και πολιτιστική ψυχολογία, με αποτέλεσμα να υιοθετηθεί η υλιστική νοοτροπία, η καταναλωτική κοινωνία και η μαζική κουλτούρα του σύγχρονου δυτικού κόσμου, παράπλευρες συνέπειες της οικονομικής επιτυχίας που ο Caudillo ούτε επιθυμούσε ούτε προέβλεπε. Οι αρχικοί πυρήνες υποστήριξης του Φράνκο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή οι μικρές πόλεις και η αγροτική κοινωνία του Βορρά, θα διαβρωθούν αργά αλλά συστηματικά. Παρά τη διατήρηση μιας ομολογουμένως κάπως χαλαρής λογοκρισίας, οι ξένες επιρροές παρεισέφρησαν στην Ισπανία μέσω του μαζικού τουρισμού, της μετανάστευσης μεγάλης κλίμακας και των αυξημένων οικονομικών και πολιτιστικών επαφών, εκθέτοντας την ισπανική κοινωνία σε στυλ και συμπεριφορές που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την παραδοσιακή κουλτούρα. Μετά το θάνατο του Φράνκο, οι νέοι κυβερνήτες ανακάλυψαν ότι η κοινωνία και ο πολιτισμός στους οποίους βασίστηκε η εξουσία του είχαν ουσιαστικά πάψει να υπάρχουν, καθιστώντας εντελώς αδύνατη τη συνέχιση του καθεστώτος.

Ο Καστιέλα προσπάθησε να αναπτύξει μια πιο αυτόνομη εξωτερική πολιτική, λιγότερο εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και να δημιουργήσει στενότερες και σταθερότερες οικονομικές και πολιτιστικές σχέσεις με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Ο Φράνκο, από την πλευρά του, ήταν αντίθετος με την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης και επέκρινε την έννοια του “ευρωπαϊσμού”- ωστόσο, το ρεαλιστικό του αισθητήριο τον έκανε να συνειδητοποιήσει ότι η Ισπανία έπρεπε να υποβάλει αίτηση ένταξης και τελικά το επέτρεψε το 1962. Οι χώρες της ΕΟΚ αντιδρούσαν στην Ισπανία για πολιτικούς λόγους, αλλά στην πραγματικότητα η απροθυμία τους οφειλόταν περισσότερο στον σκεπτικισμό τους σχετικά με τη διαδικασία απελευθέρωσης της ισπανικής οικονομίας, τους τελωνειακούς κανονισμούς της και την αναπτυξιακή της καθυστέρηση.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ φάνηκε, σε σύγκριση με την προηγούμενη, να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διατήρηση καλών σχέσεων με την Ισπανία. Ταυτόχρονα, όμως, ο Φράνκο υπέδειξε ότι η οικονομική και πολιτική εξάρτηση της Ισπανίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν συνεπάγεται πλήρη ευθυγράμμιση με τις αμερικανικές θέσεις. Η υποστήριξή του προς τον Φιντέλ Κάστρο και τον αντιιμπεριαλισμό του, προς την κυριαρχία του κουβανικού λαού, η καταγγελία του κινδύνου να παραδοθεί στις φλόγες ο ισπανόφωνος κόσμος, κ.λπ., έδωσαν νέο περιεχόμενο στην έννοια της ισπανικότητας, μια έννοια που μέχρι τότε ήταν ακίνδυνα λυρική, αλλά τώρα ήταν ένα αποτελεσματικό πολιτικό εργαλείο. Επιδεικνύοντας έναν αντιαποικιοκρατισμό και αντικαπιταλισμό με αρχές, ο Φράνκο, σημειώνει ο Andrée Bachoud, προσέφερε ένα πρότυπο στις χώρες που προσπαθούσαν να απελευθερωθούν από την κηδεμονία των δύο υπερδυνάμεων και, προβάλλοντας τη δική του πορεία ως παράδειγμα προς μίμηση, διαμόρφωσε έναν χαρακτήρα ικανό να κερδίσει τη συμπάθεια των χωρών της Λατινικής Αμερικής, των νεοαποικιοκρατούμενων αραβικών χωρών και των Αφρικανών.

Ο Φράνκο αντάλλαξε την ανεξαρτησία της Γουινέας και του Ιφνί με μια αλιευτική συμφωνία με το Μαρόκο και τη δημιουργία μιας αυτόνομης επαρχίας στην ισπανική Σαχάρα, αλλά δεν είχε καμία πρόθεση να κάνει παραχωρήσεις για τις πόλεις Θέουτα και Μελίγια, επιλέγοντας έτσι, Επέλεξε έτσι τον πιο ρεαλιστικό δρόμο ανάμεσα στις δύο τάσεις της κυβέρνησής του – εκείνη του Castiella, υπέρ του ανοίγματος, και εκείνη του Carrero Blanco, εχθρική σε αυτό που θεωρούσε πολιτική εγκατάλειψης -, δείχνοντας έτσι την ικανότητά του να προσαρμόζεται και να αμφισβητεί θέσεις που ήταν βασικές για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του. Η πιο ατυχής πτυχή ήταν η ισχυρή υποστήριξη που παρείχε στον Χασάν Β” η πολιτική των ΗΠΑ στη Βόρεια Αφρική. Η πώληση από τις Ηνωμένες Πολιτείες μεγάλης ποσότητας όπλων στον Χασάν Β” οδήγησε σε διαμαρτυρίες από την ισπανική κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης μιας προσωπικής επιστολής του Φράνκο προς τον Πρόεδρο Τζόνσον. Στην Ισπανική Σαχάρα, η κυβέρνηση, σε μια προσπάθεια να παρακάμψει το Μαρόκο, αναγνώρισε την περιοχή ως επαρχία της Ισπανίας και χορήγησε στους κατοίκους την ισπανική ιθαγένεια και συνεπώς τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους Ισπανούς, συμπεριλαμβανομένης της εκπροσώπησης στις Κορτές. Ο Φράνκο, ωστόσο, παραδέχθηκε το προφανές: η ίδια η Σαχάρα είχε μικρή αξία και ενδιαφέρον μόνο ως μέρος μιας στρατηγικής για τη διαφύλαξη άλλων περιοχών που ήταν ισπανικές για αιώνες και κατοικούνταν από Ισπανούς, δηλαδή των Καναρίων Νήσων και της Θέουτα και Μελίγια.

Το 1964 σηματοδότησε την έναρξη της αργής, σταδιακής ενσωμάτωσης στην ΕΟΚ. Τον Ιούνιο του 1970, η ισπανική κυβέρνηση υπέγραψε προτιμησιακή συμφωνία με την Κοινή Αγορά, η οποία ήταν πολύ ευνοϊκή για τις ισπανικές εξαγωγές, καθώς δεν έθετε υπό αμφισβήτηση τους προστατευτικούς δασμούς. Παρά τα αντικρουόμενα συναισθήματά του επί του θέματος, ο Φράνκο χαιρέτισε τη συμφωνία ως αποφασιστικό βήμα προς την οικονομική ολοκλήρωση και ως επιβεβαίωση της πολιτικής του για φιλελευθεροποίηση και ταχεία ανάπτυξη.

Το καλοκαίρι του 1965, η αμερικανική κυβέρνηση έστειλε στον Φράνκο ένα απόρρητο υπόμνημα με το οποίο τον ενημέρωνε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες σκόπευαν να εμποδίσουν την κομμουνιστική κατάληψη του Βιετνάμ και ζητούσε τη συμβολική συμμετοχή της Ισπανίας με τη μορφή ιατρικής βοήθειας. Ο Φράνκο απάντησε με επιστολή προς τον πρόεδρο Τζόνσον, προβλέποντας την ήττα και υποστηρίζοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν θεμελιώδες λάθος με την αποστολή στρατευμάτων, ενώ ο Χο Τσι Μινχ, αν και σταλινικός, θεωρούνταν από πολλούς Ισπανούς πατριώτης και μαχητής για την ανεξαρτησία της χώρας του. Ακολουθώντας τις ευαισθησίες του για τον Τρίτο Κόσμο, τις οποίες μοιραζόταν με πολλούς Ισπανούς, συμβούλευσε τον Τζόνσον να μην εμπλακεί στον πόλεμο και να ακολουθήσει μια πιο ευέλικτη πολιτική που να ανταποκρίνεται περισσότερο στον πολύπλοκο κόσμο της δεκαετίας του 1960. Ωστόσο, ο Φράνκο συνέχισε να πιστεύει ότι οι δεσμοί με την Ουάσιγκτον αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της εξωτερικής του πολιτικής, για λόγους κύρους, πολιτικής υποστήριξης και διεθνούς ασφάλειας, αλλά και για οικονομικά οφέλη.

Διαβάστε επίσης, μάχες – Μάχη του Αζενκούρ

Τα τελευταία χρόνια: η αργοπορία του Φράνκο

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η άρχουσα τάξη του καθεστώτος διαιρέθηκε σε συνεχιστές και ακινητοποιητές. Μεταξύ των ενεργειών των ακινητοποιητών ήταν η προσπάθεια να αντικατασταθεί ο Χουάν Κάρλος ως διάδοχος του Φράνκο από τον Αλφόνσο ντε Μπουρμπόν, γαμπρό της εγγονής του Φράνκο, του “Γαλάζιου Πρίγκιπα”, ο οποίος ευνοούνταν από την ακροδεξιά, ιδίως από τη σύζυγο και τον γαμπρό του Φράνκο. Το Κίνημα ζήτησε από τους κυβερνήτες των επαρχιών να δώσουν λιγότερη σημασία στις επισκέψεις του Χουάν Κάρλος και να αναδείξουν εκείνες του Αλφόνσου ντε Μπουρμπόν.

Ενώ η κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει τόσο το Κίνημα όσο και τους υποστηρικτές του εκδημοκρατισμού, ο Φράνκο παρέμεινε, λόγω του παρελθόντος και της ηλικίας του, υπεράνω της αντιπαράθεσης. Το ισπανικό επισκοπικό σώμα, διχασμένο μεταξύ μακροχρόνιας πολιτικής αφοσίωσης και υποταγής στις παπικές οδηγίες, σιγά σιγά παραιτήθηκε από το να αποστασιοποιηθεί από το καθεστώς και να ακολουθήσει τον Παύλο ΣΤ” στο σχέδιό του για εθνική συμφιλίωση. Η κυβέρνηση και ο Φράνκο θεώρησαν τους νέους προσανατολισμούς της Εκκλησίας ως “επίθεση κατά του καθεστώτος Φράνκο και της μακραίωνης παράδοσης της πατρίδας”. Τον Σεπτέμβριο του 1971, σε μια πρωτοφανή συνάντηση, η κοινή συνέλευση επισκόπων και ιερέων ζήτησε δημοσίως συγχώρεση για τα λάθη και τις αμαρτίες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ο Vicente Enrique y Tarancón, πρόεδρος της Διάσκεψης των Επισκόπων από το 1971, παρουσίασε ένα πραγματικό βιβλίο δημοκρατικών αιτημάτων: κατάργηση των ειδικών δικαστηρίων, προστασία από τα βασανιστήρια, συνδικαλιστικές ελευθερίες και αναγνώριση των εθνικών και πολιτιστικών μειονοτήτων. Επιπλέον, πολλοί νεαροί ιερείς συμμετείχαν σε πολιτικές δραστηριότητες στο πλευρό ακροαριστερών ομάδων, ακόμη και σε βίαιες και τρομοκρατικές ενέργειες, όπως αυτές της ΕΤΑ, γεγονός που επέβαλε τη δημιουργία μιας ειδικής φυλακής, της λεγόμενης “φυλακής του κονκορδάτου”, όπου οι κρατούμενοι, σύμφωνα με το κονκορδάτο, έτυχαν ειδικής μεταχείρισης. Ο Φράνκο εξέφρασε την ακατανόησή του για αυτή την “υποταγή στις απαιτήσεις της στιγμής, εμπνευσμένη από τη μασονία και τον ιουδαϊσμό, τους δηλωμένους εχθρούς της Εκκλησίας και της Ισπανίας”. Τον Νοέμβριο του 1972, ο Φράνκο έστειλε επιστολή στον Πάπα Παύλο ΣΤ”, γραμμένη από τους Carrero Blanco και López-Bravo, στην οποία επεσήμαινε ότι η αυξανόμενη εχθρότητα της Εκκλησίας απέναντι στο καθεστώς του δεν εμπόδισε “την Εκκλησία να κάνει συστηματικά σχολαστική χρήση των αστικών, οικονομικών, φορολογικών και συνομοταξιακών δικαιωμάτων της, οικονομικά, φορολογικά και συμφωνητικά δικαιώματα, όπως αποδεικνύεται από τις 165 αρνήσεις να επιτραπούν δίκες κληρικών τα τελευταία πέντε χρόνια, πολλές από αυτές τις αρνήσεις αφορούν πολύ σοβαρές υποθέσεις και αφορούν πραγματική συνενοχή με αυτονομιστικά κινήματα.

Κάθε φορά που αντιμετώπιζε δυσκολίες με την Εκκλησία, ο Φράνκο μεταπηδούσε στην προσωπική του συνομοταξία, διπλασιάζοντας τις επιδείξεις προσήλωσης στις κατευθυντήριες αρχές του Κινήματος, “σήμερα πιο επίκαιρες από ποτέ”, και τις υπενθυμίσεις των ηρωικών στιγμών της Σταυροφορίας- με την ηλικία, οι ισχυροί άξονες των επιλογών του και της προσωπικότητάς του επανέρχονταν ανέπαφοι, όπως και στις αρχές της πολιτικής του ζωής. Franco, γράφει η Andrée Bachoud,

“Σκεφτόταν με όρους αμοιβαίων δεσμεύσεων του παρελθόντος και, με μια αρχαϊκή αντίληψη για την ένωση θρόνου και βωμού, δεν αποδέχθηκε την αποστασία της Αγίας Έδρας, η οποία έθετε υπό αμφισβήτηση ολόκληρο το θεσμικό οικοδόμημα που προέβλεπαν οι διάφοροι οργανικοί νόμοι. Γι” αυτόν, αυτή η ρήξη ήταν μια κατάρρευση, μπροστά στην οποία όλα τα άλλα έπεσαν στο κενό. Η στάση της Εκκλησίας ήταν ένας από τους λόγους που, μαζί με τη νόσο του Πάρκινσον, θα τον οδηγούσαν σε αβελτηρία, δραματική κυρίως για την κυβέρνηση, η οποία, αντιμέτωπη με μια κρίση που επηρέαζε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, δεν μπορούσε πλέον να παρέμβει, αφού έπρεπε να περιμένει αποφάσεις από τον γέροντα, οι οποίες δεν ερχόντουσαν.

Τον Σεπτέμβριο του 1970, ο Φράνκο δέχτηκε την επίσκεψη του Ρίτσαρντ Νίξον και του Χένρι Κίσινγκερ, μια επίσκεψη που ενίσχυσε την εικόνα του αρχηγού του κράτους εντός και εκτός Ισπανίας, αλλά που αποτελεί επίσης το σημείο μέγιστης ανοχής των δυτικών δημοκρατιών προς τον Φράνκο. Τον επόμενο μήνα, είχε συνάντηση με τον στρατηγό Vernon Walters, στον οποίο ο Caudillo φαινόταν “γέρος και αδύναμος. Το αριστερό του χέρι έτρεμε μερικές φορές τόσο πολύ που έπρεπε να το συγκρατεί με το δεξί. Μερικές φορές φαινόταν απών, άλλες φορές αντιδρούσε κατάλληλα σε αυτό που αντιμετωπίζαμε.

Στη δεκαετία του 1970, οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων και των φοιτητών τείνουν να γίνουν πιο διαδεδομένες. Ορισμένες πολιτικές φράξιες, όπως η Χριστιανική Δημοκρατία, που ήταν κοντά στο καθεστώς, έπαιρναν τώρα θέση εναντίον του Φράνκο- ομάδες αντιπολίτευσης εμφανίζονταν ακόμη και στην ίδια τη Φαλάνγκα- στο στρατό, μια μυστική ένωση, η Unión Militar Democrática (και ο μεγαλύτερος σύμμαχός της, η Εκκλησία), εμφανίζονταν διχασμένοι. Για να κάνουν την κατάσταση αφόρητη, η ΕΤΑ και άλλες τρομοκρατικές ομάδες αύξησαν τη δράση τους. Ο Φράνκο αντέδρασε σε αυτές τις εντάσεις στρεφόμενος προς ακινητοποιητικές θέσεις. Την 1η Οκτωβρίου 1971, κατά τη διάρκεια του εορτασμού της επετείου του διορισμού του ως αρχηγού του κράτους, ο οποίος συνοδεύτηκε από νέα συλλαλητήρια στην Plaza de Oriente, ο Φράνκο κατέστησε σαφή την πρόθεσή του να μην αποχωρήσει. Η παράταξη των Συνεχιστών άρχισε να φοβάται την προβλέψιμη απώλεια των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του Φράνκο, η οποία θα μπορούσε να συμβεί πριν από την αποτελεσματική μεταβίβαση της εξουσίας.

Τα τελευταία χρόνια του Φράνκο καταδεικνύουν την εξαιρετική δυσκολία του να εγκαταλείψει τα κομμάτια της εξουσίας που εξακολουθούσε να κατέχει. Τον Ιανουάριο του 1971, ο Carrero Blanco του έδωσε μια πλούσια έκθεση στην οποία τον προέτρεπε να διορίσει έναν πρόεδρο της κυβέρνησης, προκειμένου να διατηρήσει τις δυνάμεις του και να διατηρήσει το κύρος του ως αρχηγού του κράτους ανέπαφο. Μια άλλη πρόταση, πιο πολιτικής φύσης, ήταν να επιτραπούν κάποιες πολιτικές ενώσεις στο πλαίσιο του Κινήματος. Ο López Rodó ανέλαβε στη συνέχεια να καθορίσει τους όρους της διαδοχής και στις 15 Ιουλίου 1971 εκδόθηκε διάταγμα με το οποίο ανατέθηκαν στον Χουάν Κάρλος οι εξουσίες που του αναλογούσαν ως επίσημα διορισμένου διαδόχου του θρόνου, όπως προέβλεπε ο Οργανικός Νόμος. Οι εξουσίες αυτές περιλάμβαναν το δικαίωμα να αναλαμβάνει προσωρινά τις εξουσίες του αρχηγού του κράτους σε περίπτωση που ο Φράνκο καταστεί σωματικά ανίκανος να ασκήσει τα καθήκοντά του.

Στις αρχές Ιουνίου του 1973, έχοντας τελικά αποδεχθεί ότι δεν ήταν πλέον σε φυσική κατάσταση για να ηγηθεί της κυβέρνησης, ο Φράνκο παραιτήθηκε, κατόπιν προτροπής του Λόπες Ροντό, για να ολοκληρώσει τον διαχωρισμό των καθηκόντων του αρχηγού του κράτους και του αρχηγού της κυβέρνησης, και να θέσει έτσι σε κίνηση τον μηχανισμό διορισμού ενός κυβερνητικού προέδρου για πρώτη φορά. Ο ειδικός νόμος για τα προνόμια, που ψηφίστηκε στις 12 Ιουλίου 1972, θέσπισε το διαχωρισμό των καθηκόντων του αρχηγού του κράτους και του προέδρου της κυβέρνησης. Ο νόμος προέβλεπε ότι το Συμβούλιο του Βασιλείου θα έπρεπε να υποβάλει στον Φράνκο έναν κατάλογο τριών ονομάτων, από τα οποία θα έπρεπε να επιλέξει ένα. Ο Franco ζήτησε να συμπεριληφθεί στον κατάλογο το όνομα του Carrero Blanco και το Συμβούλιο πρόσθεσε τα ονόματα του Fraga και του πρώιμου φαλαγγίτη Raimundo Fernández-Cuesta. Στις 8 Ιουνίου, ο Φράνκο διόρισε επίσημα τον Carrero Blanco ως πρόεδρο της κυβέρνησης. Κατά τα άλλα, το νέο υπουργικό συμβούλιο ήταν έργο του Carrero Blanco και το μόνο όνομα που επέβαλε ο Φράνκο ήταν αυτό του Carlos Arias Navarro, ενός από τους εισαγγελείς κατά την καταστολή στη Μάλαγα το 1937, ο οποίος είχε τη φήμη του σκληρού και αντικατέστησε τον Garicano ως υπουργός Εσωτερικών. Την αντιπροεδρία ανέλαβε ο Torcuato Fernández Miranda, πρώην δάσκαλος του Χουάν Κάρλος και υπουργός-γραμματέας του Κινήματος, τίτλο που διατήρησε. Τα περισσότερα μέλη του Opus Dei, ως αποτέλεσμα της υπόθεσης Matesa, αποκλείστηκαν από τη νέα ομάδα, με εξαίρεση τον López Rodó, ο οποίος μετακινήθηκε από το Υπουργείο Προγραμματισμού στο Υπουργείο Εξωτερικών. Όπως και ο Φράνκο, ο Carrero Blanco επέλεξε να ενισχύσει το ρόλο του Κινήματος, μετά τις αποτυχίες που υπέστη στην Αγία Έδρα. Η επιθυμία του Carrero Blanco να καταστήσει τους θεσμούς ανθεκτικούς αντανακλάται στο πρόγραμμα που παρουσίασε στις 20 Ιουλίου 1973 στις Cortes, έτσι ώστε ο διορισμός του Carrero Blanco να ερμηνευθεί ως ένδειξη ακινησίας, με την έννοια της συνέχισης της διακυβέρνησης του Φράνκο μετά τον Φράνκο.

Οι πνευματικές ικανότητες και η αντοχή του Φράνκο μειώνονταν. Εδώ και τρία χρόνια, οι συνεδριάσεις του Συμβουλίου, οι οποίες συνήθιζαν να διαρκούν μέχρι αργά το βράδυ, είχαν συντομευθεί και μερικές φορές διακόπτονταν αργά το πρωί για να ληφθεί υπόψη η κούραση του Caudillo. Τα τελευταία τρία χρόνια δεν ήταν ασυνήθιστο για τον Φράνκο να αποκοιμηθεί κατά τη διάρκεια της συζήτησης.

Το 1973 ξέσπασε η παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση, η οποία επηρέασε και την Ισπανία. Το οικονομικό θαύμα έφτασε στο τέλος του, δίνοντας τη θέση του σε μια περίοδο στασιμότητας και κρίσης που διήρκεσε περισσότερο από δέκα χρόνια. Τον Απρίλιο, ένας απεργός σκοτώθηκε από την αστυνομία στη Βαρκελώνη, και την 1η Μαΐου, Ημέρα της Εργασίας, ένας αστυνομικός μαχαιρώθηκε. Στις 2 Μαΐου, ο Tomás Garicano, απογοητευμένος από την ακινησία του καθεστώτος, παραιτήθηκε. Ο Φράνκο ανέθεσε στον Carrero Blanco να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση, η σύνθεση της οποίας έδειχνε σκλήρυνση του καθεστώτος: ο Fernández-Miranda διορίστηκε αντιπρόεδρος, καθώς και γενικός γραμματέας του Κινήματος- ο López Rodó διορίστηκε στις Εξωτερικές Υποθέσεις, ο οποίος θεωρήθηκε “εξόριστος”- δύο σκληροπυρηνικοί Φαλαγγίτες, ο José Utrera Molina και ο Francisco Ruiz-Jarabo, ανέλαβαν τα χαρτοφυλάκια της Στέγασης και της Δικαιοσύνης, αντίστοιχα- και ο Arias Navarro διορίστηκε υπουργός Εσωτερικών.

Στις 20 Δεκεμβρίου 1973, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης δίκης 1001, στην οποία εμφανίζονταν δέκα συνδικαλιστικά στελέχη των εργατικών επιτροπών και η οποία είχε παραδειγματικό χαρακτήρα, η ΕΤΑ δολοφόνησε τον πρόεδρο της κυβέρνησης και κύριο υποστηρικτή του Φράνκο, Καρέρο Μπλάνκο, σε μια θεαματική επίθεση. Στην αρχή, ο Φράνκο δέχτηκε τα νέα με τη συνηθισμένη στωικότητα, αλλά σύντομα κατέρρευσε, δηλώνοντας: “Έκοψαν τον τελευταίο κρίκο μεταξύ εμού και του κόσμου”. Ο Φράνκο φαινόταν σε όλους να είναι ταραγμένος και ταλαιπωρημένος, στη μέγγενη ακατάσχετων συναισθημάτων, ενώ ιδιωτικά έδειχνε πλήρη κατάπτωση. Κατά την κηδεία, η οποία πραγματοποιήθηκε στην εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου του Μεγάλου, ο Φράνκο ξέσπασε σε δάκρυα, και η τηλεοπτική καταγραφή της σκηνής επέτρεψε στους Ισπανούς να δουν τον Καουντίγιο να κλαίει για πρώτη φορά.

Ο Fernández-Miranda ανέλαβε προσωρινά την προεδρία, αλλά, θεωρούμενος από τον Φράνκο κυρίως ως διανοούμενος και υποστηρικτής του ανοίγματος, και ομόφωνα απορριφθείς από την παλαιά φρουρά του καθεστώτος, δεν θεωρήθηκε διάδοχος του Carrero Blanco και δεν εμφανίστηκε στον κατάλογο των τριών υποψηφίων που υποβλήθηκαν στον αρχηγό του κράτους. Ο Φράνκο προτίμησε τον Alejandro Rodríguez de Valcárcel, ο οποίος όμως αρνήθηκε την προσφορά. Ένας άλλος υποψήφιος, ο Pedro Nieto Antúnez, άνθρωπος με μεγάλη αυτοπεποίθηση, αλλά ηλικιωμένος και σχεδόν κουφός, χωρίς πολιτική εμπειρία, ο οποίος ήταν επίσης αναμεμειγμένος σε σκάνδαλο ακινήτων, απορρίφθηκε έντονα σε συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου του Κινήματος. Τελικά, η επιλογή έπεσε στον Arias Navarro, έναν αποδεδειγμένα πιστό, αυστηρό καθολικό, καλό διοικητικό υπάλληλο, μορφωμένο, κάτοχο μιας τεράστιας βιβλιοθήκης και με μακρά εμπειρία στην υπηρεσία του καθεστώτος. Στην Ισπανία, υπάρχει η θεωρία ότι ο Φράνκο, επηρεασμένος από την καμαρίλα του Πάρντο -ένας όρος που περιλάμβανε προσωπικότητες όπως η Κάρμεν Πόλο, ο Βιλαβέρδε, ο Βιθέντε Γκιλ κ.λπ.- αποφάσισε να ακολουθήσει τη γραμμή του Πάρντο. -Το κοινό αισθάνθηκε ότι ο Arias Navarro ήταν ο μόνος που μπορούσε να αποκαλείται “Πάρντο”, και ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να αποκαλείται “Πάρντο”, και ότι μπορούσε να αποκαλείται “Πάρντο”. Η κοινή γνώμη αισθανόταν ότι ο Καουντίγιο κυριαρχούνταν έντονα από τη σύζυγό του, η οποία ήταν πολύ φιλική με τη σύζυγο του Αρίας Ναβάρο, και γενικότερα από την οικογένειά του, ενώ ο Χουάν Κάρλος δεν ερωτήθηκε. Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς, η εν λόγω καμαρίλα δεν αποτελούσε μια συνεκτική ομάδα και η απόφαση ελήφθη από τον ίδιο τον Φράνκο. Αυτός ο διορισμός του αντικαταστάτη του Carrero Blanco θα ήταν η τελευταία σημαντική πολιτική απόφαση του Φράνκο. Η αυξανόμενη τάση του Φράνκο να κλαψουρίζει πιστοποίησε την πεποίθηση της πολιτικής τάξης ότι είχε χάσει ένα μεγάλο μέρος της αυτονομίας της εκτίμησης και των αποφάσεών του.

Η νέα κυβέρνηση που σχηματίστηκε στις 3 Ιανουαρίου 1974 και παρουσιάστηκε στις Κορτές τον Φεβρουάριο ήταν η τελευταία της εποχής του Φράνκο. Συγκροτήθηκε από τα απομεινάρια του σκληρού πυρήνα του καθεστώτος και η σύνθεσή της διέφερε σημαντικά από την προηγούμενη ομάδα, καθώς λιγότεροι από τους μισούς υπουργούς του Carrero Blanco παρέμειναν στη θέση τους. Ο Φράνκο αρκέστηκε να διορίσει τους τρεις στρατιωτικούς υπουργούς, επιμένοντας μόνο να παραμείνει ο Antonio Barrera de Irimo ως υπουργός Οικονομίας και ο Utrera Molina να γίνει υπουργός Κίνησης. Εκτός από τους τρεις στρατιωτικούς υπουργούς, αυτό ήταν το πρώτο εντελώς πολιτικό υπουργικό συμβούλιο στην ιστορία του καθεστώτος. Ο Arias απέλυσε αρκετά μέλη του Opus Dei και τους στενότερους συνεργάτες τους, συμπεριλαμβανομένου, προς λύπη του Φράνκο, του López Rodó. Τα μέλη της νέας ομάδας ήταν πραγματιστές γραφειοκράτες, με μοναδικό δογματικό εκπρόσωπο τον Utrera Molina.

Παραδόξως, η ενέργεια του Αρίας απογοήτευσε τους σκληροπυρηνικούς, μόλις τα πολύπλοκα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Ισπανίας ανάγκασαν τη νέα κυβέρνηση να εφαρμόσει αρκετές μεταρρυθμίσεις. Στις 12 Φεβρουαρίου 1974, ο Arias εκφώνησε μια ομιλία στην οποία υποστήριξε ότι “η ευθύνη για την πολιτική καινοτομία δεν μπορεί να βαραίνει μόνο τους ώμους του Caudillo” και ανακοίνωσε εξαρχής την απελευθέρωση της δημόσιας ζωής – μια στάση γνωστή ως πνεύμα της 12ης Φεβρουαρίου, η οποία τον έφερε σε αντίθεση με το Bunker. Συγκεκριμένα, υποσχέθηκε ένα νέο νόμο για την τοπική αυτοδιοίκηση, ο οποίος θα προέβλεπε την άμεση εκλογή των δημάρχων και των επαρχιακών βουλευτών, την έναρξη ενός νέου εργατικού νόμου που θα προέβλεπε μεγαλύτερη “αυτονομία” για τους εργαζόμενους και ένα νέο καθεστώς για τις ενώσεις στο πλαίσιο του Κινήματος. Ο νέος κάτοχος του χαρτοφυλακίου Ενημέρωσης και Τουρισμού, Pío Cabanillas Gallas, χαλάρωσε περαιτέρω τη λογοκρισία. Η νέα κυβέρνηση προχώρησε σε πολυάριθμες αλλαγές προσωπικού σε ανώτερες θέσεις της διοίκησης, αντικαθιστώντας μέσα σε τρεις μήνες 158 ανώτερους υπαλλήλους που είχαν διοριστεί από τους τεχνοκράτες των προηγούμενων κυβερνήσεων. Όλα αυτά ανησύχησαν τον Φράνκο, ο οποίος τα είδε ως επίθεση “στο βασικό δόγμα του καθεστώτος”, παρόλο που ο Αρίας φρόντισε να ενεργήσει με αυτοσυγκράτηση.

Τον Απρίλιο του 1974, στον απόηχο της πτώσης της πορτογαλικής δικτατορίας, όπου μια φράξια του στρατού είχε εξαπολύσει σοσιαλιστική επανάσταση, ο σκληρός τομέας του καθεστώτος έσπευσε να ενισχύσει τις θέσεις του, εξασφαλίζοντας για τον εαυτό του τις θέσεις-κλειδιά στη στρατιωτική διοίκηση. Η εν λόγω επανάσταση προβλημάτισε τον Φράνκο, δεδομένου ότι οι ένοπλες δυνάμεις στο σύνολό τους ήταν ο μόνος θεσμός του κράτους που στεκόταν σταθερός και ενωμένος. Το χειρότερο ήταν η πληθώρα άρθρων στον ισπανικό Τύπο υπέρ του πραξικοπήματος στην Πορτογαλία και των προοδευτικών μεταρρυθμίσεων. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Πορτογαλία τον Μάρτιο του 1975 (γνωστό και ως εξέγερση του Τάνκος), ο Αντόνιο ντε Σπινόλα ζήτησε την ισπανική παρέμβαση βάσει των ρητρών αμοιβαίας άμυνας του παλαιού Ιβηρικού Συμφώνου, παρέμβαση που είχε ζητήσει και ο Χένρι Κίσινγκερ. Ωστόσο, ο Φράνκο αρνήθηκε να παρέμβει, ισχυριζόμενος ότι η προηγούμενη πορτογαλική κυβέρνηση είχε ακυρώσει το σύμφωνο, ενώ διαβεβαίωνε τον Κίσινγκερ ότι η ριζοσπαστική στροφή της πορτογαλικής επανάστασης δεν ήταν βιώσιμη.

Το 1974, οι εργατικές αναταραχές εντάθηκαν, με αριθμό ρεκόρ απεργιών, οι οποίες αναφέρθηκαν από τον Τύπο, ο οποίος γινόταν όλο και λιγότερο υποχωρητικός και ελεγχόμενος. Τον Μάρτιο, ο Καταλανός αναρχικός Salvador Puig i Antich και ο παραβάτης του κοινού ποινικού δικαίου Heinz Chez καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν παρά τη διεθνή κινητοποίηση για τη χάρη τους. Αυτές οι διαδοχικές εκτελέσεις από έναν ετοιμοθάνατο δικτάτορα τρόμαξαν τον δημοκρατικό κόσμο και έστειλαν την κυβέρνηση Arias Navarro στην απομόνωση.

Στις αρχές Ιουλίου του 1974, ο Φράνκο υπέστη θρόμβωση βαθιάς φλέβας, η οποία, κατά τη γνώμη του Vicente Gil, απαιτούσε νοσηλεία στο νοσοκομείο. Πριν φύγει από το Pardo, ο Caudillo διέταξε τον Arias και τον Valcárcel να προετοιμάσουν τα έγγραφα και να κρατήσουν έτοιμο το διάταγμα για τη μεταβίβαση των εξουσιών σύμφωνα με τον Οργανικό Νόμο, χωρίς ωστόσο να απαιτήσει να τεθεί σε ισχύ το εν λόγω διάταγμα. Παρά τη γαστρική αιμορραγία, ο Φράνκο συγκέντρωσε τις τελευταίες του δυνάμεις για να παραμείνει επικεφαλής, και πιεζόμενος από εκείνους που ήθελαν να διαχειριστούν το χρόνο που του απέμενε για να ζήσει προς το συμφέρον τους, υποβλήθηκε στις διάφορες θεραπείες. Το 1974 θα ήταν ένα πηγαινέλα μεταξύ του Υπουργικού Συμβουλίου και του χειρουργείου.

Ο γαμπρός Villaverde αντιτάχθηκε στο να ενημερωθεί ο πεθερός του για τη σοβαρότητα της κατάστασής του, προκειμένου να τον αποτρέψει από το να μεταβιβάσει τις εξουσίες του στον Χουάν Κάρλος. Στις 19 Ιουλίου 1974 σημειώθηκε μια διαμάχη, αφού ο Φράνκο είχε τελικά εγκρίνει τη μεταβίβαση της εξουσίας. Ο Arias μπήκε στο δωμάτιο του νοσοκομείου του Φράνκο για να παραδώσει τα έγγραφα παράδοσης, αλλά φοβήθηκε στην ιδέα να παρουσιάσει το θέμα στον Caudillo- ο Gil προσφέρθηκε να το κάνει, αλλά ο Villaverde αντιτάχθηκε, ο οποίος προσπάθησε να τον αποκόψει, αναγκάζοντας τον Gil να τον παραμερίσει βίαια. Στη συνέχεια ο Gil μίλησε στον Franco με άμεσο και σαφή τόνο- ο Caudillo τον άκουσε και στη συνέχεια, απευθυνόμενος στον Arias, είπε: “Ας εκπληρωθεί ο νόμος, Πρόεδρε”.

Όταν ο Villaverde απαίτησε την απόλυση του Gil, τον αντικατέστησε ο Dr. Vicente Pozuelo Escudero, ο οποίος μείωσε γρήγορα τη δόση των αντιπηκτικών, την πιθανή αιτία της αιμορραγίας, και διέταξε νέα θεραπεία, χάρη στην οποία η κατάσταση του Franco βελτιώθηκε γρήγορα. Στο τέλος του μήνα, μόλις είχε συνέλθει και του επετράπη να βγει από το νοσοκομείο, έτρεξε για να παραστεί στο Συμβούλιο Υπουργών. Στη συνέχεια πήγε στο αρχοντικό του στο Meirás για να αναρρώσει για όλο τον Αύγουστο, όπου τον φρόντιζε μια νέα ομάδα γιατρών που σχημάτισε ο Villaverde γύρω από τον Δρ Pozuelo.

Από τις 20 Ιουλίου, ο Χουάν Κάρλος ήταν επομένως ο εν ενεργεία αρχηγός του κράτους. Η πρώτη του πράξη υπό αυτή την ιδιότητα ήταν η επικύρωση της Ισπανοαμερικανικής Συμφωνίας, την οποία συνυπέγραψε ο Νίξον στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Αύγουστο, προήδρευσε σε μια συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου στο Πάρντο, παρουσία του Φράνκο, και σε μια άλλη στην έπαυλη Meirás. Εν τω μεταξύ, ο Villaverde είχε καθιερωθεί ως αρχηγός της οικογένειας και ένα είδος υποκατάστατου του πεθερού του. Συνομίλησε με τον Girón για τον καλύτερο τρόπο να ματαιώσει τα σχέδια της κυβέρνησης και ενθάρρυνε τον Franco, ο οποίος ανάρρωνε γρήγορα, να επανέλθει στα καθήκοντά του το συντομότερο δυνατό. Ο Φράνκο, ο οποίος δίσταζε μεταξύ του να προχωρήσει στη στέψη του Χουάν Κάρλος ή να επαναλάβει τις εξουσίες του, επέλεξε τη δεύτερη επιλογή, αφού έλαβε μια (υπερβολική) αναφορά από τον Ουτρέρα Μολίνα στα τέλη Αυγούστου, η οποία αποκάλυπτε σχέδια διάλυσης του Κινήματος, επιστροφής στα πολιτικά κόμματα και ακόμη και κήρυξης του Φράνκο ως σωματικά και πνευματικά ακατάλληλου, στις οποίες προστέθηκαν φήμες για τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ του Χουάν Κάρλος και του πατέρα του και για επαφές του πρίγκιπα με πολιτικούς αντιπάλους, μεταξύ των οποίων και ο Σαντιάγο Καρίγιο. Την 1η Σεπτεμβρίου, μετά από μια έκλειψη 43 ημερών, ο Φράνκο επικοινώνησε με τον Αρίας για να τον ενημερώσει λακωνικά ότι είχε συνέλθει και αναλάμβανε τα ηνία της εξουσίας.

Ο Ποζουέλο, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη φυσική αποκατάσταση του Φράνκο, ήθελε κατά τη διάρκεια αυτών των εβδομάδων να πείσει τον Καουντίγιο να ετοιμάσει τα απομνημονεύματά του και ο Φράνκο αρχικά συμφώνησε με το αίτημα αυτό. Ο Pozuelo κατέγραψε τις συνομιλίες σε κασέτα, την οποία στη συνέχεια απομαγνητοφώνησε η σύζυγός του. Η αυτοβιογραφική αφήγηση δεν ξεπερνά το 1921, καθώς ο Φράνκο, για άγνωστους λόγους, εγκατέλειψε το σχέδιο. Το κείμενο δείχνει ότι η ιδέα του Φράνκο ότι είναι όργανο της θείας πρόνοιας δεν είχε ξεθωριάσει: “Δεν έχω καμία απολύτως αξία σε ό,τι κάνω, επειδή εκτελώ μια προνοητική αποστολή και ο Θεός είναι αυτός που με βοηθάει. Διαλογίζομαι ενώπιον του Θεού και γενικά τα προβλήματα λύνονται μόνα τους για μένα.

Ο Arias συγκάλεσε συνέντευξη Τύπου στις 11 Σεπτεμβρίου 1974, όπου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να “επιδιώξει τον εκδημοκρατισμό της χώρας από τις δικές της συνταγματικές βάσεις, με σκοπό τη διεύρυνση της κοινωνικής βάσης συμμετοχής και με στόχο την εδραίωση της μοναρχίας”, μια πραγματική κήρυξη πολέμου για τους υπερήλικες. Στις 24 Οκτωβρίου, ο Φράνκο, ανησυχώντας για τις συζητήσεις στον Τύπο σχετικά με τις πολιτικές ενώσεις και αποδοκιμάζοντας την επικοινωνιακή πολιτική, απέλυσε τον υπουργό Cabanillas, ύποπτο για υπερβολικό φιλελευθερισμό. Ο Utrera Molina, ο τελευταίος πραγματικός Φαλαγγίτης που είχε απομείνει στην κυβέρνηση, συνέταξε ένα νομοσχέδιο που επέτρεπε την ίδρυση πολιτικών ενώσεων, αλλά μόνο υπό την αιγίδα του Κινήματος και υπό αυστηρούς και περίπλοκους όρους. Το σχέδιο αυτό εγκρίθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο και δημοσιεύθηκε από τον Φράνκο και εγκρίθηκε από τις Κορτές τον Ιανουάριο του 1975. Ο Φράνκο γνώριζε ότι το καθεστώς του θα κατέρρεε μετά το θάνατό του, αλλά ήθελε να πιστεύει ότι οι θεσμοί, στους οποίους οι άνδρες στην εξουσία δεσμεύονταν με όρκο, θα άντεχαν.

Στα τέλη του 1974, ο Φράνκο παρουσίαζε σαφή συμπτώματα γεροντικής ηλικίας: η κάτω γνάθος του κρεμόταν συνεχώς προς τα κάτω και τα μάτια του έτρεχαν, γι” αυτό και άρχισε να φοράει σκούρα γυαλιά, ενώ οι κινήσεις του είχαν γίνει διστακτικές και σπασμωδικές. Σύμφωνα με τον Paul Preston, “όσοι μίλησαν μαζί του παρατήρησαν ότι είχε χάσει την ικανότητα να σκέφτεται λογικά. Από τη δεκαετία του ”80 και μετά, αισθανόταν κουρασμένος και ακατάλληλος για εργασία για μεγάλο μέρος της ημέρας και σπάνια είχε κάτι να πει στις συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου. Κατά τη διάρκεια της παρέλασης της Νίκης τον Μάιο του 1972, χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει ένα πτυσσόμενο κάθισμα για να προσποιηθεί ότι στέκεται κατά τη διάρκεια της επιθεώρησης των στρατευμάτων. Εν τω μεταξύ, οι ελπίδες ότι η κυβέρνηση θα αναλάμβανε την πρωτοβουλία για μεγαλύτερη διαφάνεια είχαν εξανεμιστεί. Το υπουργικό συμβούλιο ήταν διχασμένο και ο Φράνκο, μόλις και μετά βίας ικανός να το ηγηθεί, φαινόταν ικανοποιημένος να μένει στάσιμος, ενώ η κοινή γνώμη έβλεπε τον Χουάν Κάρλος ως τη μόνη ελπίδα για πρόοδο.

Η μόνη απάντηση που μπορούσε να δώσει η κυβέρνηση, παγωμένη από την ασθένεια του Φράνκο, στα πολλά προβλήματα της Ισπανίας ήταν η καταστολή. Αφού τα πολεμικά συμβούλια καταδίκασαν πέντε από αυτούς σε θάνατο, ο Πάπας μεσολάβησε για να επιτύχει τη συγχώρεσή τους. Στην επιστολή σεβασμού και ευσέβειας που έστειλε ο Φράνκο στον Πάπα, εξέφρασε “τη λύπη του που δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει το αίτημά του, επειδή σοβαροί λόγοι εσωτερικής φύσης το εμποδίζουν”. Η παραίτηση του Υπουργού Εργασίας λόγω της παρεμπόδισης ενός πιο φιλελεύθερου νόμου για τις εργασιακές σχέσεις προκάλεσε την κυβερνητική κρίση της 24ης Φεβρουαρίου 1975. Στη συνέχεια σχηματίστηκε η τελευταία κυβέρνηση Φράνκο, στην οποία, ως βασική καινοτομία, ο Fernando Herrero Tejedor εισήλθε ως υπουργός-γενικός γραμματέας του Κινήματος. Ο Arias, γνωρίζοντας ότι ο Franco δεν είχε άλλη επιλογή από το να υποχωρήσει, έθεσε τη δική του παραίτηση σε κίνδυνο για να απαιτήσει την αποπομπή δύο υπουργών που συνδέονταν με το Κίνημα, συμπεριλαμβανομένου του Utrera Molina, και την αντικατάστασή τους με πιο μετριοπαθείς προσωπικότητες. Για πρώτη φορά στα χρονικά του καθεστώτος, ο Φράνκο αναγκάστηκε να υποχωρήσει, ένα σαφές σημάδι της εξασθένησης της εξουσίας του. Ο Ουτρέρα ήρθε στο Πάρντο για να αποχωρήσει, όπου ο Φράνκο έπεσε με λυγμούς στην αγκαλιά του τελευταίου υπουργού στον οποίο είχε πλήρη εμπιστοσύνη. Ο Tejedor, άνθρωπος ανοιχτός, επέλεξε τον νεαρό Adolfo Suárez ως γραμματέα του.

Εκτός από τη σύγκρουση με το Μαρόκο για τη Δυτική Σαχάρα, το βασικό θέμα των τελευταίων μηνών της ζωής του Φράνκο ήταν οι διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια νέα συνθήκη σχετικά με τις στρατιωτικές βάσεις, με τη συζήτηση να επικεντρώνεται στην αμοιβαία εγγύηση άμυνας. Στις 31 Μαΐου 1975, προκειμένου να επιταχυνθούν οι συνομιλίες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέραλντ Φορντ επισκέφθηκε τον Φράνκο, ο οποίος φάνηκε ικανός να επικεντρωθεί στα κεντρικά ζητήματα και ήταν σε μεγαλύτερη εγρήγορση από ό,τι τον Δεκέμβριο του 1973. Ο Φορντ έτυχε λιγότερο θερμής υποδοχής από τους προκατόχους του και πέρασε περισσότερο χρόνο με τον πρίγκιπα Χουάν Κάρλος παρά με τον Φράνκο, ένα σαφές μήνυμα για το τι θα ακολουθούσε.

Μέχρι το καλοκαίρι του 1975, υπήρχε μια γενική αίσθηση ότι το καθεστώς κατέρρεε. Ο Φράνκο βρισκόταν πλέον στο παρασκήνιο και ο Τύπος μαρτυρούσε σιωπηρά την αργή διολίσθηση του Φράνκο στα παρασκήνια του πολιτικού θεάτρου. Ο Φράνκο συνέχισε να προεδρεύει των υπουργικών συμβουλίων, αλλά, σύμφωνα με την παραδοχή του ίδιου του Λόπεζ Ρόντο, αυτά δεν ήταν παρά μια τυπική διαδικασία- οι υπουργοί συνεδρίαζαν την προηγούμενη ημέρα, συζητούσαν και έπαιρναν τις αποφάσεις τους υπό την καθοδήγηση του επικεφαλής της κυβέρνησης, έτσι ώστε η παρουσία του Καουντίγιο την επόμενη ημέρα απλώς τις επικύρωνε.

Στις 22 Αυγούστου 1975, η κυβέρνηση αύξησε τις ποινές για την τρομοκρατία και μετέφερε και πάλι τη δικαιοδοσία για τέτοιες υποθέσεις στα στρατιωτικά δικαστήρια, ενώ τέσσερις ημέρες αργότερα τέθηκε σε ισχύ ένας νέος αντιτρομοκρατικός νόμος, ο οποίος προέβλεπε τη θανατική ποινή για τη δολοφονία αστυνομικού ή οποιουδήποτε άλλου δημόσιου αξιωματούχου. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1975, πραγματοποιήθηκαν οι τελευταίες εκτελέσεις του Φρανκισμού: συνολικά πέντε άτομα (τρεις μαχητές του FRAP και δύο πολιτικοστρατιωτικοί μαχητές της ETA) εκτελέστηκαν με εκτελεστικό απόσπασμα, σε εφαρμογή των ποινών που εξέδωσαν τέσσερα πολεμικά συμβούλια. Έξι άλλα άτομα είχαν επίσης καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά οι ποινές τους μετατράπηκαν σε φυλάκιση από τον Φράνκο. Οι αποφάσεις αυτές, οι οποίες ήταν αντίθετες όσον αφορά την απονομή χάριτος -από τη μια πλευρά εκείνη του 1970 και από την άλλη εκείνες του 1974 και του 1975- είναι ενδεικτικές της εξάρτησης του Καουντίγιο από τους υπουργούς του και αντανακλούν τις εσωτερικές διαμάχες του καθεστώτος και τις διαφορετικές στάσεις των Ανοιχτών και των Μπουκάρων- το 1975, όπως και το 1974 και το 1970, ήταν η πλειοψηφία του Συμβουλίου που αποφάσισε και όχι ο Φράνκο, ο οποίος απλώς “συμβουλεύτηκε”. Οι εκτελέσεις αυτές, οι τελευταίες της δικτατορίας του Φράνκο, προκάλεσαν κύμα αποδοκιμασίας εντός και εκτός της χώρας. Δεκαπέντε ευρωπαϊκές χώρες ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους, ενώ υπήρξαν διαμαρτυρίες, ακόμη και επιθέσεις στις ισπανικές πρεσβείες στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Σε απάντηση, το πλήθος που συγκεντρώθηκε την 1η Οκτωβρίου στην Plaza de la Oriente της Μαδρίτης για να γιορτάσει, για τελευταία φορά, την επέτειο της ανόδου του Caudillo στην εξουσία, μόλις και μετά βίας μπόρεσε να τον δει. Ντυμένος με την επίσημη στολή του Γενικού Λοχαγού των Ενόπλων Δυνάμεων και πλαισιωμένος από τη σύζυγό του, το βασιλικό ζεύγος και ολόκληρη την κυβέρνηση, ο Φράνκο εμφανίστηκε στο μπαλκόνι και, στην τελευταία του δημόσια εμφάνιση, επανέλαβε τον μακροχρόνιο λόγο του προς το πλήθος, καταγγέλλοντας για άλλη μια φορά, με τρεμάμενη φωνή, μέσα στη γενική έξαρση, την εβραιομασονική συνωμοσία κατά της Ισπανίας και καλώντας σε αγώνα κατά της “κομμουνιστικής-τρομοκρατικής ανατροπής”.

Στις 22 Σεπτεμβρίου, ο Φράνκο διέταξε τον υπουργό Εξωτερικών Pedro Cortina Mauri να υπογράψει τη νέα συμφωνία για τις στρατιωτικές βάσεις και να αποδεχθεί σε γενικές γραμμές τους αμερικανικούς όρους, καθώς ο Φράνκο αντιλαμβανόταν ότι η παρούσα διεθνής κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα περίοδο εξοστρακισμού και προσπαθούσε να προφυλαχθεί από αυτήν διατηρώντας ισχυρές σχέσεις με την Ουάσιγκτον.

Η τελευταία εμφάνιση του Φράνκο έγινε στις 12 Οκτωβρίου 1975, σε μια τελετή στο Ινστιτούτο Ισπανικού Πολιτισμού, υπό την προεδρία του Alfonso de Bourbon. Ο Φράνκο προσβλήθηκε από ένα κρυολόγημα, στην καλύτερη περίπτωση από μια ήπια γρίπη, αλλά παρά τις συστάσεις των γιατρών του, δεν θέλησε να αναστείλει τις δραστηριότητές του και υπέστη μια ήπια καρδιακή προσβολή. Από τότε, περιτριγυριζόταν μέρα και νύχτα από μια ιατρική ομάδα 38 ειδικών, νοσηλευτών και νοσοκόμων. Δεδομένου ότι ο Φράνκο ήταν αντίθετος στο να νοσηλευτεί ξανά, αρκετά δωμάτια του Πάρντο μετατράπηκαν σε κλινική. Στις 18 Οκτωβρίου έγραψε τη διαθήκη του, την οποία εμπιστεύτηκε στην κόρη του Κάρμεν και η οποία επρόκειτο να διαβαστεί στον ισπανικό λαό μετά το θάνατό του.

Η υπόθεση της Δυτικής Σαχάρας συγκέντρωσε την κυβέρνηση στο Πάρντο στις 17 Οκτωβρίου. Παρά τη συμβουλή του Δρ Ποζουέλο, ο Φράνκο, συνδεδεμένος με καλώδια και αισθητήρες μέσω των οποίων οι γιατροί παρακολουθούσαν τις ζωτικές του παραμέτρους, προήδρευσε στην τελευταία συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Η συνάντηση διήρκεσε λίγο περισσότερο από 20 λεπτά και ο Φράνκο δεν μίλησε σχεδόν καθόλου. Ακόμα και ο Villaverde αναγνώρισε ότι είχε φτάσει η ώρα για την παράδοση, αλλά ο Franco, όταν του είπαν ότι οι γιατροί συνιστούσαν να μην συνεχίσει οποιαδήποτε δραστηριότητα, προσποιήθηκε την έκπληξη και είπε ότι τα πάει πολύ καλά, πράγμα που σήμαινε ότι δεν θα παρέδιδε την εξουσία μέχρι να πέσει τελείως σε κατάκλιση. Στα τέλη Νοεμβρίου, η κατάστασή του επιδεινώθηκε σημαντικά και οι Arias και Valcárcel επισκέφθηκαν τον Χουάν Κάρλος για να του προσφέρουν τον ρόλο του αρχηγού του κράτους, αλλά ο πρίγκιπας αρνήθηκε να το κάνει ξανά, έστω και προσωρινά.

Από τις 17 έως τις 22 Οκτωβρίου, ο Φράνκο υπέστη κρίση στηθάγχης, αθηροσκλήρωσης, οξείας καρδιακής ανεπάρκειας και πνευμονικού οιδήματος. Στις 25 Οκτωβρίου 1975, ο επίσκοπος της Σαραγόσα έφερε στον Φράνκο τον μανδύα της Παναγίας της Στήλης και του χορήγησε τον άκρατο αγιασμό στο αυτοσχέδιο χειρουργείο όπου νοσηλευόταν στο Παλάτι Πάρντο. Επικεφαλής της ομάδας των γιατρών ήταν ο γαμπρός του, ο μαρκήσιος Βιγιαβέρδε. Στις 26 Οκτωβρίου, η κατάστασή του επιδεινώθηκε περαιτέρω και στις 30 Οκτωβρίου, μετά από ήπια καρδιακή προσβολή και περιτονίτιδα, ο Φράνκο διέταξε την εφαρμογή του άρθρου 11 του Οργανικού Νόμου και τη μεταβίβαση όλων των εξουσιών στον Χουάν Κάρλος. Οι σχολιαστές αμφιβάλλουν ότι η αρχική άρνηση της μεταβίβασης της εξουσίας ήταν προσωπική επιλογή του Φράνκο. Στις αρχές Νοεμβρίου, ο Φράνκο υπέστη άλλο ένα επεισόδιο μαζικής γαστρικής αιμορραγίας λόγω πεπτικού έλκους και χειρουργήθηκε (με επιτυχία) από ομάδα χειρουργών στο αναρρωτήριο του Πάρντο. Παρά την επιθυμία του, ο Φράνκο μεταφέρθηκε, κατόπιν συμβουλής του Βιλαβέρντε, στο νοσοκομείο La Paz της Μαδρίτης, όπου του αφαιρέθηκαν τα δύο τρίτα του στομάχου του. Η ρήξη ενός από τα ράμματα, που προκάλεσε νέα αιμορραγία με περιτονίτιδα, κατέστησε αναγκαία μια τρίτη επέμβαση δύο ημέρες αργότερα, ακολουθούμενη από πολυοργανική ανεπάρκεια. Στις 15 Νοεμβρίου υποβλήθηκε σε εγχείρηση για τρίτη και τελευταία φορά και στις 18 Νοεμβρίου, ο Δρ Hidalgo Huerta ανακοίνωσε ότι στο εξής θα απέχει από τις εγχειρήσεις στον ασθενή, ο οποίος βρίσκεται πλέον σε “χειμερία νάρκη”. Στις 19 Νοεμβρίου στις 11.15 π.μ., οι σωλήνες που τον συνέδεαν με τα μηχανήματα και τον κρατούσαν στη ζωή αποσυνδέθηκαν, γεγονός που οδήγησε τελικά στο θάνατο του Φράνκο από σηπτικό σοκ στις 4.20 π.μ. στις 20 Νοεμβρίου 1975. Ο παγκόσμιος Τύπος και ο ισπανικός λαός παρακολούθησαν την αγωνία του Caudillo για ένα μήνα. Τα προβλήματα της διαδοχής και της επιβίωσης του καθεστώτος εξηγούσαν τα ιατρικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν, τα οποία αργότερα περιγράφηκαν ως θεραπευτικό πείσμα. Ο θάνατος ανακοινώθηκε στον Τύπο με τηλεγράφημα του Rufo Gamazo, του ανώτερου υπεύθυνου Τύπου του Εθνικού Κινήματος, το οποίο εστάλη γύρω στις 5 π.μ. και περιείχε μόνο τρεις φορές τη φράση “Franco ha muerto” (Ο Φράνκο είναι νεκρός). Στις 6.15 π.μ. η είδηση μεταδόθηκε για πρώτη φορά από το εθνικό ραδιόφωνο και στις 10 π.μ. ο πρόεδρος της κυβέρνησης, Κάρλος Αρίας Ναβάρο, έδωσε το περίφημο τηλεοπτικό του μήνυμα: “Ισπανοί…, ο Φράνκο… είναι νεκρός”.

Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια των 50 ωρών που το ταφικό παρεκκλήσι που στήθηκε στην αίθουσα των στηλών του Palacio de Oriente παρέμεινε ανοιχτό για το κοινό, 300.000 έως 500.000 άνθρωποι, σχηματίζοντας ουρές πολλών χιλιομέτρων, ήρθαν να υποβάλουν το ύστατο χαίρε τους. Μεγάλο πλήθος κόσμου ακολούθησε επίσης την νεκρική πομπή, η οποία αναχώρησε από τη Μαδρίτη για τη Valle de los Caídos, όπου η σορός του Φράνκο θάφτηκε σε έναν μεγαλοπρεπή τάφο δίπλα σε αυτόν του José Antonio Primo de Rivera. Ωστόσο, μόνο τρεις αρχηγοί κρατών παρέστησαν στην κηδεία: ο πρίγκιπας Ρενιέ του Μονακό, ο βασιλιάς Χουσεΐν Α΄ της Ιορδανίας και ο στρατηγός Αουγκούστο Πινοσέτ της Χιλής. Κηρύχθηκαν τριάντα ημέρες εθνικού πένθους.

Μετά το θάνατό του, οι μηχανισμοί διαδοχής τέθηκαν σε κίνηση και ο Χουάν Κάρλος – αποδεχόμενος τους όρους που έθετε η νομοθεσία του Φράνκο – ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Ισπανίας, αλλά αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τους υποστηρικτές του καθεστώτος και απορρίφθηκε από τη δημοκρατική αντιπολίτευση. Αργότερα, ο Χουάν Κάρλος θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην πολύπλοκη διαδικασία κατάλυσης του καθεστώτος του Φράνκο και εγκαθίδρυσης της δημοκρατικής νομιμότητας, μια διαδικασία γνωστή ως η ισπανική δημοκρατική μετάβαση.

Η εκταφή και η επαναταφή πραγματοποιήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2019.

Ο Φράνκο απέκτησε περισσότερη εξουσία από οποιονδήποτε άλλο κυβερνήτη στην Ισπανία και χρησιμοποίησε αυτή τη δύναμη για να παρέμβει σε όλους τους τομείς της ισπανικής κοινωνίας. Ωστόσο, όπως παρατήρησε ο Brian Crozier, “κανένας σύγχρονος δικτάτορας δεν ήταν λιγότερο ιδεολογικός”, καθώς ο Φράνκο διακρινόταν κυρίως για τον πραγματισμό του- οι διάφορες τάσεις που τον υποστήριζαν είχαν περισσότερο ή λιγότερο βάρος στις κυβερνήσεις του ανάλογα με τα συμφέροντα της στιγμής. Σύμφωνα με τον Javier Tusell, “η απουσία μιας σαφώς καθορισμένης ιδεολογίας του επέτρεψε να μεταπηδά από τη μια δικτατορική συνταγή στην άλλη, εμπνευσμένος από τον φασισμό τη δεκαετία του 1940 και τις αναπτυξιακές δικτατορίες τη δεκαετία του 1960”, ανάλογα με την εθνική και διεθνή κατάσταση.

Τίποτα δεν είναι γνωστό για τις πολιτικές ιδέες του Φράνκο στα νεανικά του χρόνια. Μόνο αργότερα αποκάλυψε την επιρροή των πιο εθνικιστικών και αυταρχικών μορφών αναγεννητισμού των πρώτων χρόνων του 20ού αιώνα. Οι ιδιωτικές συνομιλίες μαρτυρούν τις στοιχειώδεις βεβαιότητες του Φράνκο, που βασίζονται σε μερικές βασικές, ενστικτώδεις, αμετάβλητες και πολύ βασικές πεποιθήσεις- το σύμπαν είναι απλό γι” αυτόν, όπως αποδεικνύεται από τη δική του ιστορία, την οποία ταυτίζει με εκείνη της Ισπανίας. Σύμφωνα με τον Alberto Reig Tapia, “πολιτικά και ιδεολογικά, ο Φράνκο ορίζεται κυρίως από αρνητικά χαρακτηριστικά: αντιφιλελευθερισμός, αντιμασονισμός, αντιμαρξισμός κ.λπ.”. Με λίγες εξαιρέσεις, δεν ήταν δυνατόν να βρούμε στις πολλές δημοσιευμένες αναφορές μια σκέψη οποιουδήποτε μεγαλείου, ένα πολιτικό σχέδιο που να υποδηλώνει το ανάστημα ενός μεγάλου άνδρα- το πολύ-πολύ να διακρίνουμε κάποιες καλές διαισθήσεις. Μέσα στην ακινησία της σκέψης του, ήθελε να είναι ο φύλακας μιας αρχαϊκής Ισπανίας και έβλεπε τον εαυτό του ως φρουρό του δυτικού και χριστιανικού κόσμου. Οι θέσεις αυτές συνοδεύονταν από την πεποίθηση ότι είχε επιλεγεί για να σώσει την Ισπανία από όλους τους “κινδύνους”. Στις τελευταίες στιγμές της ζωής του, επέστρεψε στις ομιλίες για τις εξωτερικές εβραιομασονικές συνωμοσίες και στις δηλώσεις πατριωτικής και θρησκευτικής πίστης, το γράμμα και το πνεύμα των οποίων δεν άλλαξε ποτέ. Η δόξα της Ισπανίας ήταν η μόνη σταθερά στον λόγο του- κατά τα άλλα, μπορούσε να είναι άλλοτε φιλοσημιτικός, άλλοτε αντισημιτικός, να υποστηρίζει μια εθνικοσοσιαλιστική οικονομία και στη συνέχεια μια φιλελεύθερη, να αλλάζει από έναν αποικιοκρατικό λόγο σε έναν αντιαποικιοκρατικό, κ.λπ.

Η επταετία του Φράνκο υπό τη δικτατορία του Μιγκέλ Πρίμο ντε Ριβέρα άφησε μόνιμο αποτύπωμα στην πολιτική του σκέψη και προσφέρει σημεία αναφοράς για την κατανόηση ορισμένων από τις μετέπειτα αποφάσεις του. Εξαρτήθηκε από τον Πρίμο ντε Ριβέρα για τον σχεδιασμό των εθνικών θεσμών και του ενιαίου κόμματος: Η ιδέα του Φράνκο να συγκεντρώσει σε μια συνέλευση “τις αντιπροσωπευτικές τάξεις, δηλαδή τα πανεπιστήμια, τη βιομηχανία, το εμπόριο, τους εργάτες, εν ολίγοις ολόκληρη την Ισπανία που σκέφτεται και εργάζεται” είχε διατυπωθεί ήδη από το 1924 και πήρε σάρκα και οστά το 1926 σε ένα σχέδιο για ένα εταιρικό κοινοβούλιο, Περιελάμβανε “εκπροσώπους των διαφόρων δραστηριοτήτων, τάξεων και αξιών” και επίσης ex officio μέλη, που προσλαμβάνονταν μεταξύ των επισκόπων, των νομαρχών των στρατιωτικών περιοχών, των διοικητών της Τράπεζας της Ισπανίας, καθώς και ορισμένων υψηλόβαθμων δικαστικών ή διοικητικών υπαλλήλων. Το 1929, συμπλήρωσε αυτό το ιταλικού τύπου κορπορατιστικό σύστημα με ένα σύνταγμα που έδινε στον βασιλιά ηγετικό ρόλο με τη μορφή νομοθετικών και εκτελεστικών εξουσιών και καθιέρωσε ένα νέο συμβουλευτικό όργανο, το Συμβούλιο του Βασιλείου. Επιπλέον, ο Πρίμο ντε Ριβέρα ίδρυσε ένα είδος ενιαίου κόμματος, την Πατριωτική Ένωση, το πρόγραμμα της οποίας, προτυπώνοντας το πρόγραμμα του Φράνκο, ήταν αντικοινοβουλευτικό και διατύπωνε γύρω από την έννοια της “οργανικής δημοκρατίας” τα θέματα της ιδιοκτησίας, της καθολικής ηθικής και της υπεράσπισης της ισπανικής ενότητας – όλα αυτά, όπως επισημαίνει η Andrée Bachoud, λειτούργησαν αργότερα ως πρότυπο για τον Φράνκο. Στην οικονομική σφαίρα, ο Πρίμο ντε Ριβέρα, ο οποίος ήταν τόσο ντιριγκιστής όσο και εθνικιστής, δεν κατέστησε την ιδιοκτησία απόλυτη, αλλά την υπέταξε στις ανάγκες της προόδου και της οικονομικής δύναμης της χώρας, καθώς και στις επιταγές για μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και κοινωνική σταθεροποίηση μέσω της οικονομικής ανάπτυξης.

Ο φρανκισμός ήταν, σύμφωνα με τον Hugh Thomas, “ένα σύστημα από μόνο του και όχι μια ποικιλία του φασισμού”. Σύμφωνα με τον Bartolomé Bennassar, ήταν ένας επιδέξιος συμβιβασμός μεταξύ του ισπανικού φασισμού (Φαλαγγισμός), του μαχητικού καθολικισμού, του Καρλισμού, του νομιμοφροσύνης του Αλφόνσου, του υπερεθνικιστικού καπιταλισμού (στην πρώτη του εκδοχή) και του πατριωτισμού τύπου Μπίσμαρκ στη σχέση του με τους εργάτες. Σε αντίθεση με τον Χίτλερ ή τον Μουσολίνι, ο Φράνκο δεν συνέδεσε τη μοίρα του με εκείνη ενός κόμματος και δεν επέτρεψε στη Φάλαγγα να παίξει το ρόλο ενός ναζιστικού ή φασιστικού κόμματος- αυτό, λέει ο Bennassar, είναι ένα από τα μυστικά της πολιτικής του μακροζωίας. Η απόρριψη του κοινοβουλευτισμού είναι γνωστή, συμπεριλαμβανομένου και αυτού πριν από τη δεκαετία του 1930. Στη δεκαετία του 1950, εξέφρασε την περιφρόνησή του για τις δημοκρατίες που υποτάσσονταν στις δημόσιες γνώμες και τα οικονομικά τους συμφέροντα και έθεσε την επιβεβαίωση των αιώνιων αξιών ενάντια στα φιλελεύθερα και δημοκρατικά λάθη. Στην αντίληψή του για την οργανική δημοκρατία, επρόκειτο για την προτίμηση των κοινωνικών κυττάρων – οικογένεια, επαγγελματικές εταιρείες κ.λπ. – εις βάρος της ατομικής έκφρασης. – εις βάρος της ατομικής έκφρασης.

Μετά τη νίκη του στον εμφύλιο πόλεμο, το πρώτο καθήκον του Φράνκο ήταν να εγκαθιδρύσει ένα ολοκληρωτικό κράτος φασιστικού τύπου στην Ισπανία- ήταν μια εποχή που ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός ήταν στη μόδα. Ωστόσο, το καθεστώς του Φράνκο, ακόμη και κατά την πρώτη δεκαετία του, δεν ήταν το ίδιο με τον φασισμό, παρόλο που ο Φράνκο επέτρεψε την ανάπτυξη ενός φασιστικού λόγου και δεν αρνήθηκε τους βαθύτατους ιδεολογικούς δεσμούς του με τον Μουσολίνι, και παρόλο που εκτιμούσε τη δύναμη που του έδινε ένα ενιαίο κόμμα. Έδειξε να είναι μάλλον επιφυλακτικός σχετικά με το πρόσωπο και τις ιδέες του José Antonio Primo de Rivera, του ιδρυτή της Falange, αλλά κατανόησε το συμφέρον της ανάληψης της κληρονομιάς και των συμβόλων αυτού του κόμματος, προκειμένου να εξασφαλίσει τον έλεγχο και την υποστήριξη πολυάριθμων και μαχητικών πολιτοφυλακών. Αλλά είναι πιο επιρρεπής, λόγω εκπαίδευσης και φύσης, να επιβάλλει μια τάξη στρατιωτικής ουσίας και να αναζητά τα πρότυπά της πιο πίσω στο παρελθόν της Ισπανίας. Περισσότερο από τον ιταλικό φασιστικό κορπορατισμό, η αντίληψή του για μια οργανική δημοκρατία ή το όνειρό του για την ισπανοαμερικανική αλληλεγγύη, για παράδειγμα, βασίστηκε στη νοσταλγία για μια αρχαϊκή και κυρίαρχη Ισπανία που υπαγόταν μόνο στους νόμους του Θεού. Πρότυπό του ήταν η μοναρχία των Αψβούργων και, ακόμη περισσότερο, η αυταρχική και ισχυρή κυριαρχία των Καθολικών Βασιλέων. Επιπλέον, το λεγόμενο ενιαίο κόμμα του Φράνκο ήταν μια μυθοπλασία, διότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα συνονθύλευμα διαφορετικών και συχνά αντίθετων δυνάμεων- οι μοναρχικοί, πολλοί από τους οποίους ήταν στρατιωτικοί, αντιτάχθηκαν στη Φαλάνζ, και η Εκκλησία αμφισβήτησε τον έλεγχο της κοινωνίας και ιδιαίτερα της νεολαίας από την τελευταία- και η μαζική προσκόλληση στον καθολικισμό δεν είναι συμβατή με τον κλασικό φασισμό. Ο Φράνκο διαμεσολάβησε μεταξύ αυτών των δυνάμεων περιορίζοντας την όρεξη της Φαλάντζε για εξουσία. Τον Μάρτιο του 1965, ο Φράνκο δήλωσε: “Εγώ, το ξέρω καλά, δεν υπήρξα ποτέ φασίστας και δεν αγωνιστήκαμε ποτέ για τη νίκη αυτού του ιδανικού. Ήμουν φίλος του Μουσολίνι και του Χίτλερ επειδή μας βοήθησαν να πολεμήσουμε τους κομμουνιστές.

Μια άλλη σταθερά στη σκέψη του Φράνκο ήταν η ιδέα μιας ξένης συνωμοσίας εναντίον της Ισπανίας. Έτσι, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, οι Κόκκινοι λέγεται ότι βοηθήθηκαν από τη Γαλλία, τη Βρετανία και όλο τον κόσμο (Διεθνείς Ταξιαρχίες), αλλά ο Φράνκο δεν ανέφερε καθόλου τη γερμανική και ιταλική βοήθεια που έλαβαν οι εθνικιστές. Αυτό τον οδήγησε φυσικά να παραλληλίσει το 1898 (έκρηξη του θωρηκτού Μέιν) με το 1936. Πιο συγκεκριμένα, είχε δημιουργήσει μια έχθρα εναντίον της Γαλλίας στο Μαρόκο. Του ήταν προφανές ότι ορισμένες τράπεζες και έμποροι είχαν οργανώσει το λαθρεμπόριο όπλων στο ισπανικό Μαρόκο για να υποδαυλίσουν και να διατηρήσουν την εξέγερση. Αλλά επεκτείνει το παράπονό του εναντίον της ίδιας της Ισπανίας: “Η χώρα ζει μακριά από τη δράση του προτεκτοράτου και αντιμετωπίζει με αδιαφορία το ρόλο και τις θυσίες του στρατού και αυτών των αυτοθυσιαστικών αξιωματικών. Αν σε αυτές τις φοβίες προσθέσουμε τον θαυμασμό του για κάθε τι στρατιωτικό και το επίμονο θρησκευτικό του αίσθημα – μετά τον διορισμό του ως ηγέτη των εξεγερμένων, πήρε προσωπικό εξομολογητή, ξεκινούσε τη μέρα του με λειτουργία και προσευχόταν σχεδόν καθημερινά σε ένα κομποσχοίνι – θα μπορούσαμε αναμφίβολα να εντοπίσουμε το περίγραμμα του ιδεολογικού του πλαισίου.

Σε οικονομικά θέματα, ο Φράνκο πίστευε στην αυταρχικότητα της Ισπανίας, δηλαδή στην ικανότητα της Ισπανίας να είναι αυτάρκης, και στην κρατική διακυβέρνηση. Από την αρχή του Εμφυλίου Πολέμου, οι διακηρύξεις του ανακοίνωναν την οικοδόμηση μιας νέας τάξης πραγμάτων στην οποία η οικονομία θα οργανωνόταν, θα προσανατολιζόταν και θα καθοδηγούνταν από το κράτος. Με αυτό το σκεπτικό, προώθησε τη δημιουργία του Εθνικού Ινστιτούτου Αποικισμού το 1939, ενώ το 1941 ακολούθησε το Εθνικό Ινστιτούτο Βιομηχανίας (INI). Η INI ήταν η απαρχή σημαντικών βιομηχανικών επιχειρήσεων (πετροχημικά, ναυπηγική, ενεργειακά εργοστάσια, αλουμίνιο, κ.λπ.), ένα έργο με το οποίο ο Franco ταυτίστηκε απόλυτα, όντας ενθουσιασμένος με τα επιτεύγματα της INI και απολαμβάνοντας να παρευρίσκεται στα εγκαίνιά της.

Το 1938, ο Φράνκο ήταν ήδη πεπεισμένος ότι ήταν όργανο της Θείας Πρόνοιας, προικισμένος με ιδιαίτερες δυνάμεις, και πίστευε στον προορισμό του. Το μανιχαϊστικό του όραμα για τον κόσμο και την ιστορία τον προδιέθετε να θεωρεί τον εαυτό του ως προνοητικό άνθρωπο, ως “δάκτυλο του Θεού”. Οι πρώτες αναφορές στον “φύλακα άγγελό” του, το πείσμα του να κρατά κοντά του το λείψανο του χεριού της Αγίας Τερέζας, μαρτυρούν αυτή την πίστη σε μια προνοητική αποστολή, η οποία επικυρώθηκε από τις επανειλημμένες επιτυχίες του. Η συσσώρευση μικρών τυχερών γεγονότων σε καθοριστικές στιγμές της ζωής του έγινε αντιληπτή από τον Φράνκο ως ιδιαίτερη προσοχή από την Πρόνοια. Κατά τη διάρκεια των χρόνων του στο Μαρόκο, ο νεαρός υπολοχαγός Φράνκο είχε αποκτήσει τη φήμη του άτρωτου, παίζοντας με επιτυχία το ρόλο του απατεώνα, σε τέτοιο βαθμό που οι στρατιώτες του του απέδιδαν τον βαράκο. Στις 16 Ιουλίου 1936, ο έγκαιρος τυχαίος θάνατος του στρατηγού Balmes του έδωσε ένα εύλογο πρόσχημα για να πάει στη Γκραν Κανάρια. Στη συνέχεια, ατυχήματα, δολοφονίες και εκτελέσεις συνέβαλαν στην εξάλειψη των πιθανών αντιπάλων του. Στη συνέχεια εξοντώθηκαν άλλοι δύο υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί: ο Joaquín Fanjul στη Μαδρίτη και ο Manuel Goded στη Βαρκελώνη, οι οποίοι εκτελέστηκαν από τους Ρεπουμπλικάνους στις 19 και 20 Ιουλίου 1936, και στη συνέχεια ο Emilio Mola σε αεροπορικό δυστύχημα το 1937, στον θάνατο του οποίου ο Φράνκο αντέδρασε με ψυχρότητα που άγγιζε τα όρια της αδιαφορίας. Ο Γκοντέντ ιδιαίτερα δεν συμπαθούσε τον Φράνκο και δεν θα συμφωνούσε με τον ελιγμό που έκανε τον Φράνκο στρατηγό και ταυτόχρονα αρχηγό του κράτους. Η νίκη του στον εμφύλιο πόλεμο χρησίμευσε για να νομιμοποιήσει την εξουσία του, την οποία πανηγύριζε συνεχώς αποδίδοντάς την στη θεία βοήθεια και όχι σε εκείνη του Άξονα, και από αυτή την πεποίθηση ενίσχυσε την καθολική αγκύρωση της πολιτικής του. Αργότερα, στις ομιλίες του ως επικεφαλής του κράτους, συχνά παρουσίαζε τον εαυτό του ως “ιεραπόστολο”, ως σωτήρα “με τη χάρη του Θεού”. Έθεσε τον εαυτό του ως ένα μοναχικό άγαλμα μπροστά στην ιστορία και έφτασε στο σημείο να ταυτίσει το πεπρωμένο της Ισπανίας με το δικό του- από πολύ νωρίς, από τα χρόνια της Σαραγόσα (1928-1931), ο Φράνκο είχε την τάση να ταυτίζει τον εαυτό του με την Ισπανία, την πατρίδα του καθήκοντος και της θυσίας. Από τότε, έγινε ο κύριος αυτού του καθήκοντος, ο μόνος ικανός να καθορίσει τη φύση του και να θέσει τις υποχρεώσεις του. Η ναρκισσιστική του ιδιοσυγκρασία θα τον οδηγήσει σύντομα να ταυτίσει τον σκοπό και την υπηρεσία της Ισπανίας με τον δικό του σκοπό και υπηρεσία.

Η δύναμη και η συνέχεια του Φράνκο εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την προστασία που λάμβανε από την παραδοσιακή Εκκλησία, η οποία νομιμοποιούσε την εξουσία του στο εσωτερικό και εγγυόταν την ηθική του στο εξωτερικό και τη συνέχεια του καθεστώτος. Στις 19 Μαΐου 1939, ο Φράνκο δήλωσε, αφού επαναβεβαίωσε τους οργανικούς δεσμούς μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους, ότι σκόπευε να “εξορίσει το πνεύμα της Εγκυκλοπαίδειας στα απομεινάρια της”. Επιπλέον, παραμένοντας πιστός στην επίσημη και αναλλοίωτη σκέψη της Εκκλησίας, δεν είχε πλέον να φοβάται τις ιδιοτροπίες του πολιτικού χρόνου σε μια κοινωνία σε διαρκή εξέλιξη.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Πίτερ Ζέεμαν

Ψυχολογία

Τα προπολεμικά και μεταπολεμικά γραπτά και ομιλίες του Φράνκο αποκαλύπτουν ένα στενό μυαλό- η απουσία πρώιμων ενδείξεων ιδιοφυΐας διαψεύδει την ασυνήθιστη στρατηγική φινέτσα που επέδειξε αργότερα. Ωστόσο, “παρά τους συστηματικούς επικριτές του”, γράφει ο Bennassar, ο Φράνκο “ήταν ένας ευφυής άνθρωπος”. Υπήρχε ασυμφωνία μεταξύ της φυσικής του εμφάνισης και της στρατιωτικής και πολιτικής του φήμης. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η εξουσία του απέκτησε πραγματικά χαρισματικές διαστάσεις- η ιδιότητα του καουντίγιο δεν καθορίστηκε ποτέ θεωρητικά, αλλά βασίστηκε στην ιδέα της χαρισματικής νομιμότητας.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Έρνεστ Χέμινγουεϊ

Ο χειρισμός και η τέχνη της δοσολογίας

Ο Pacón γράφει ότι “ο Caudillo παίζει με κάποιους και με άλλους, δεν υπόσχεται τίποτα σταθερά και, χάρη στην ικανότητά του, μπερδεύει τους πάντες”, και φτάνει στο σημείο να ισχυριστεί ότι ο Φράνκο κατάφερε να καταστρέψει τις φιλοδοξίες του Muñoz Grandes διορίζοντάς τον επίτηδες υπουργό στρατού: στη συνέχεια αποδείχθηκε καταστροφικός διαχειριστής, αποδεικνύοντας έτσι την ανικανότητά του.

Η αγαπημένη του μέθοδος άσκησης της εξουσίας ήταν να διαχωρίζει και να κυβερνά και να διαιτητεύει μεταξύ αντίπαλων φατριών, τις αντικρουόμενες φιλοδοξίες και επιδιώξεις των οποίων επιδείνωνε ανάλογα με τις ανάγκες. Καθώς δεν είχε σταθερές ιδεολογικές πεποιθήσεις -αδιαφορούσε κατά το ήμισυ για τη δομή του κράτους και δεν πήρε ποτέ στα σοβαρά την ιδέα των κάθετων συνδικάτων- και αρκούνταν σε απλές ιδέες, ήταν σε θέση να καταλάβει τη θέση του διαιτητή για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την κατάκτηση της ανώτατης εξουσίας. Επιπλέον, ο Caudillo φρόντισε να τοποθετήσει σε κάθε υπουργικό συμβούλιο προσωπικότητες χωρίς σαφώς καθορισμένη πολιτική επιλογή (Arburua, Peña Boeuf, Blas Pérez, Fraga), τις οποίες θα μπορούσε να κλίνει προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση κατά βούληση, προκειμένου να αποκτήσει πλειοψηφία. Αφού δεν μπορούσε να απαλλαγεί από τη Φάλαγγα, έφτιαξε μια δική του Φάλαγγα, αποτελούμενη από “φραγκοφαναλιστές”, με έναν Muñoz Grandes ή έναν Arrese, και από την οποία άντλησε τις ασφάλειες της υπηρεσίας: Arrese, Solís και Girón. Έτσι, με αντάλλαγμα την προνομιακή μεταβίβαση δημόσιων αξιωμάτων ως τίμημα για την εγκατάλειψη του εθνικο-ενωσιακού ονείρου, ο Φράνκο υποβάθμισε τη Φαλάνγκε σε ένα απλό ιμάντα μετάδοσης κίνησης για την κυβέρνησή του.

Ο López Rodó αναφέρει ότι “το Συμβούλιο Υπουργών ήταν γι” αυτόν ένα είδος κοινοβουλίου τσέπης, το οποίο του επέτρεπε να παρακολουθεί συζητήσεις πίσω από κλειστές πόρτες για πολιτικά, οικονομικά, διεθνή ζητήματα κ.λπ. και να μπαίνει στην ουσία των πραγμάτων. Δεν θύμωνε αν ένας υπουργός του έφερνε αντιρρήσεις, πράγμα που δεν ήταν ασυνήθιστο, π.χ. αν επρόκειτο για την απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου. Αυτή η ικανότητα να ακούει ήταν μια από τις βασικές αρχές του στις σχέσεις του με τους ανθρώπους. Στην καθημερινή πρακτική, καθώς δεν προσπαθούσε να επιβάλει τα μέσα επίτευξης των στόχων και ενδιαφερόταν μόνο για τα αποτελέσματα, άφηνε μεγάλο περιθώριο στους υπουργούς του (ιδίως στους υπουργούς οικονομίας, οι οποίοι από το 1957 και μετά απολάμβαναν μεγάλη ελευθερία), και αν το πείραμα ήταν επιτυχές, όπως συνέβη με τη νέα οικονομική πολιτική από το 1957 και μετά, ο Φράνκο επέτρεπε τη συνέχισή του και διατηρούσε τους υπουργούς στις θέσεις τους, ενώ διεκδικούσε μεγάλο μέρος των επιτυχιών για τον εαυτό του, Εάν συναντούσε έντονες αντιδράσεις ή αποτύγχανε, όπως στην περίπτωση του σχεδίου για τους βασικούς νόμους της Άρρεσης, ο Φράνκο απέλυε τον υπουργό ή του ανέθετε άλλο χαρτοφυλάκιο. Όταν ο Φράνκο έκρινε ότι είχε εξαντλήσει τις δυνατότητες ενός υπουργού ή ότι μια νέα πολιτική έπρεπε να διεξαχθεί και να ενσωματωθεί σε ένα άλλο πρόσωπο, δεν είχε πολλά αισθήματα- έτσι, το 1942, όταν η νίκη του Άξονα έγινε αμφίβολη, αποχωρίστηκε τον Serrano Suñer, έναν απολογητή της συμμαχίας με τον Άξονα. Τα προσόντα που αναζητούσε ο Φράνκο στους υπουργούς του ήταν πρώτα η αφοσίωση, στη συνέχεια η ικανότητα και η αποτελεσματικότητα, η διακριτικότητα στο πολιτικό παιχνίδι και, τέλος, η ικανότητα στη διαχείριση της κοινής γνώμης και στη διατήρηση της δημόσιας τάξης. Ήταν άριστος στη διαχείριση του χρόνου, και ήταν ειδικός στη χρήση της τακτικής της καθυστέρησης: σύμφωνα με τα λόγια του Bennassar, “ο Φράνκο είχε κερδίσει τόσο συχνά μέσω της τακτικής της καθυστέρησης που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν επείγον να περιμένει”- όποια κι αν ήταν η επείγουσα ανάγκη, περίμενε, μερικές φορές με τρόπο που ήταν αφόρητος για τους συνομιλητές του.

Ο Φράνκο δεν ανέλαβε τον έλεγχο των οικονομικών του κράτους για δικό του λογαριασμό, σε αντίθεση με το περιβάλλον του και ορισμένους αξιωματούχους του καθεστώτος. Ο Φράνκο, ο οποίος ήταν καλά πληροφορημένος, δεν αγνοούσε αυτές τις πρακτικές, την υπεξαίρεση και, κυρίως, την εμπορία επιρροής, δεν ήθελε να του λένε για την ανηθικότητα ή την δωροδοκία των συγγενών ή των υπουργών του- στην πραγματικότητα, η διαφθορά, όσο την έλεγχε, ήταν μέρος του συστήματός του, επειδή ο άνθρωπος που εμπλεκόταν σε μια διεφθαρμένη πράξη παρέμενε στο έλεός του.

Ο χειρισμός των γεγονότων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ενδεικτικός της συνήθους μεθόδου του. Μια λεπτομερής χρονολόγηση αυτών των ετών αποκαλύπτει τη βασανιστική πορεία της διπλωματίας του Φράνκο και τις αλλαγές στο επίσημο λεξιλόγιο (ουδετερότητα, μη πολεμική συμπεριφορά, ουδετερότητα) που τη συνόδευαν. Η ήττα του Άξονα οδήγησε τον Φράνκο να θέσει τη Φάλαγγα σε μια κατάσταση σχετικής χειμερίας νάρκης από το καλοκαίρι του 1945 έως την άνοιξη του 1947 και να θέσει στο προσκήνιο τις καθολικές και μοναρχικές αναφορές του καθεστώτος του.

Διαβάστε επίσης, ιστορία – Συμμαχία της Δήλου

Ευσέβεια

Η θρησκευτικότητα του Φράνκο συνδεόταν με τη φορμαλιστική ισπανική παράδοση, η οποία βασιζόταν στη λειτουργία και το τελετουργικό και όχι ιδιαίτερα στον προσωπικό διαλογισμό, τη μελέτη ή την πρακτική εφαρμογή του δόγματος. Η αδυναμία της θεωρητικής του κατάρτισης τον οδήγησε σε επαναλαμβανόμενα βήματα, όπως η καθημερινή απαγγελία του κομποσχοίνου. Παρακολουθούσε σχολαστικά την κυριακάτικη Θεία Λειτουργία και έκανε πνευματικές ασκήσεις κατά διαστήματα. Όπως και τα αδέλφια του, συνόδευε τη μητέρα του στη λειτουργία ή στις επισκέψεις της στο ερημητήριο της Παναγίας του Chamorro. Η επιρροή της μητέρας του σε αυτόν τον τομέα ήρθε αργότερα, όταν, μετά την αποφοίτησή του από την Ακαδημία του Τολέδο, ο Φράνκο στάλθηκε ως ανθυπολοχαγός στο Φερόλ. Αναμφίβολα για να ευχαριστήσει τη μητέρα του, τη μόνη στην οικογένεια της οποίας η ευσέβεια ήταν γνήσια και βαθιά, ο Φρανσίσκο Φράνκο έγινε ένας από τους πιστούς της Νυχτερινής Λατρείας στο Φερόλ τον Ιούνιο του 1911. Αλλά ακόμη και τότε, η επιρροή της μητέρας του δεν ήταν καθοριστική, και στο Μαρόκο, λίγους μήνες αργότερα, αυτές οι μυστικιστικές παρορμήσεις δεν ήταν πλέον στην εποχή τους και ο αξιωματικός Φράνκο δεν έδειξε πλέον θρησκευτική θέρμη. Του αποδίδεται ακόμη και ένα σύνθημα: “Χωρίς γυναίκες, δεν υπάρχουν μάζες! Ο σοβαρός τραυματισμός του 1916 και η ανάρρωση στο Φερόλ μπορεί να αποτέλεσαν σημείο καμπής. Αξίζει να σημειωθεί ότι η θρησκεία δεν εμφανίζεται στον Δεκάλογο, το σύνολο των κανόνων που έγραψε ο Φράνκο για τη χρήση της στρατιωτικής σχολής της Σαραγόσα.

Σύμφωνα με τον Guy Hermet, ο οποίος αναφέρει αρκετές μαρτυρίες που δείχνουν τις ισχυρές κοσμικές πεποιθήσεις του Φράνκο, θα άλλαξε τη στάση του μόνο αργότερα, είτε από πολιτικό ενδιαφέρον είτε επειδή ανακάλυψε ξαφνικά την πίστη του γύρω στο 1936. Σύμφωνα με τον Andrée Bachoud, ωστόσο, οι υποθέσεις αυτές δεν ταιριάζουν καλά με όσα γνωρίζουμε για τον χαρακτήρα του Φράνκο, καθώς η μία υπόθεση προϋποθέτει ένα είδος αδίστακτης πολιτικής ιδιοφυΐας που, προκειμένου να εξασφαλίσει την εξουσία, θα προσποιούταν θρησκευτικές πεποιθήσεις, ενώ η άλλη υπόθεση προϋποθέτει μια ικανότητα πάθους ή ξαφνικού διαφωτισμού που έρχεται σε αντίθεση με όσα γνωρίζουμε γι” αυτόν κατά τα άλλα, Ο συγγραφέας υπενθυμίζει ότι ο Φράνκο ανήκε από τη φύση του σε μια κοινωνία όπου η θρησκεία αποτελούσε προπύργιο κατά των επαναστατικών υπερβολών και σημάδι προσήλωσης στην καθιερωμένη τάξη, και μπόρεσε, όταν ήρθε η ώρα, σε απόλυτη συμφωνία με όλους τους επίσημους κομφορμισμούς της εποχής, να βρει χρήσιμο να επιβεβαιώσει καλύτερα μια πίστη που οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές του συμμερίζονταν. Εν ολίγοις, αν ο Φράνκο ήταν θρησκευόμενος, αυτό οφειλόταν περισσότερο στην απέχθειά του προς τον τεκτονισμό παρά σε πραγματική ευσέβεια.

Έτσι, ενώ μέχρι τον Οκτώβριο του 1936 ήταν φαινομενικά αδιάφορος για τη θρησκεία, ο Φράνκο, από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, απέκτησε την εμφάνιση μιας εποικοδομητικής ευσέβειας, πηγαίνοντας στη λειτουργία αρκετές φορές την εβδομάδα, περιτριγυρίζοντας τον εαυτό του με θρησκευόμενους, κυρίως Δομινικανούς, διαδίδοντας σύντομα μακάριες φήμες για τον εαυτό του και προσλαμβάνοντας έναν προσωπικό ιερέα. Δεν παρέλειπε να εμπλουτίζει τις ομιλίες του με αναφορές στον Θεό και να συμμετέχει σε μεγαλοπρεπείς θρησκευτικές τελετές. Στην ομιλία του την 1η Ιανουαρίου 1937, ανακοίνωσε ότι το νέο κράτος θα συμμορφωνόταν με τις καθολικές αρχές. Στις 21 Ιουλίου, εν μέσω της μάχης του Μπρουνέτε, προήδρευσε των εορτασμών του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, αναγνωρίζοντας τον απόστολο ως προστάτη άγιο της Ισπανίας. Στο Μαρόκο, έδειξε συμπάθεια για τους Εβραίους και γενικά μια κάποια καλοσύνη προς τις τρεις αποκαλυπτόμενες θρησκείες.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Κλαύδιος

Κοινωνικές ανησυχίες

Αν ο Φράνκο ασχολήθηκε ελάχιστα με την υπηρεσία προς τους άλλους, συνέβη, στο απόγειο της εξουσίας του, να επιδείξει γνήσιο κοινωνικό ενδιαφέρον, αναμφίβολα πατερναλιστικό, αλλά πραγματικό. Ο Φράνκο εκμυστηρεύτηκε στον Δρ Ποζουέλο ορισμένες λεπτομέρειες της παιδικής του ηλικίας, οι οποίες μαρτυρούν μια κάποια επίγνωση των κοινωνικών ανισοτήτων σε μια “πολύ ιεραρχική” κοινωνία:

“Θυμάμαι τι με εντυπωσίασε όταν ήμουν παιδί – το πολύ χαμηλό βιοτικό επίπεδο των υδροφόρων που τροφοδοτούσαν με νερό τα σπίτια. Αφού περίμεναν για πολλή ώρα στην ουρά μπροστά από τις δημόσιες βρύσες, εκτεθειμένες στα στοιχεία της φύσης, πληρώνονταν δεκαπέντε λεπτά για να μεταφέρουν και να ανεβάζουν πάνω στο κεφάλι τους τους κουβάδες με το νερό των 25 λίτρων. Ή εκείνη η άλλη περίπτωση των γυναικών που, στο λιμάνι, ξεφόρτωναν κάρβουνο από τις βάρκες για μια πεσέτα την ημέρα.

Ο Φράνκο, όπως και ο Λουίς Καρέρο Μπλάνκο, ασχολήθηκε με τα κοινωνικά προβλήματα καθ” όλη τη διάρκεια της ζωής του. Για ορισμένους συγγραφείς, όπως ο Juan Pablo Fusi, η ανησυχία αυτή ήταν ειλικρινής. Η ανησυχία αυτή λέγεται ότι εκδηλώθηκε ήδη από το 1934, όταν ο Φράνκο αντιλήφθηκε τις άδικες συνθήκες εργασίας των ανθρακωρύχων της Αστούριας, οι οποίες τον ενέπνευσαν να αναπτύξει ένα κοινωνικό δόγμα που συνδύαζε έναν κοινωνικό-καθολικό πατερναλισμό με μια αυταρχική αντίληψη για την κοινωνική ειρήνη. Αυτό εξηγεί γιατί θέσπισε την κοινωνική νομοθεσία που θεμελίωσε την εργασιακή ασφάλεια και δυσκόλεψε πολύ τις απολύσεις, και αργότερα δημιούργησε οικογενειακά επιδόματα, υποχρεωτική ασφάλιση κατά της ασθένειας, του γήρατος κ.λπ., φανταζόμενος ότι η νομοθεσία αυτή ήταν από τις πιο προηγμένες στον κόσμο. Ο Bennassar σημειώνει μια αντίφαση ανάμεσα στην “ψυχρή αποφασιστικότητα αυτού του ανθρώπου απέναντι στους αντιπάλους του, την αδυναμία του να ξεχάσει τα αδικήματα, την αδιαφορία του για τον θάνατο των άλλων και την πραγματική αγανάκτησή του για τις πιο προφανείς εκδηλώσεις της κοινωνικής δυστυχίας.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Αλ-Μπιρούνι

Ιδιωτική ζωή και αναψυχή

Λίγα πράγματα είναι γνωστά για την ιδιωτική ζωή του Φράνκο εκτός από αυτά που έχουν επισήμως αναρτηθεί και δημοσιοποιηθεί, ενώ ο ίδιος δεν αποκάλυψε ποτέ τίποτα για την ιδιωτική του ζωή. Είχε παντρευτεί την Carmen Polo, με την οποία απέκτησε μια κόρη, τη María del Carmen. Ο γαμπρός του ήταν ο Cristóbal Martínez-Bordiú, μαρκήσιος του Villaverde, και ένα από τα δισέγγονά του ήταν ο Luis Alfonso de Borbón y Martínez-Bordiú, γιος του Alfonso de Bourbon και της εγγονής του Carmen Martínez-Bordiú y Franco. Η οικογένεια Φράνκο περνούσε τις καλοκαιρινές της διακοπές είτε στο αρχοντικό Pazo de Meirás, όχι μακριά από την Α Κορούνια, είτε στο παλάτι του Aiete, κοντά στο Σαν Σεμπαστιάν- κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας πήγαιναν στο σπίτι τους στη La Piniella, στη Llanera της Αστούριας. Ο Φράνκο δεν ήταν παθιασμένος στα προσωπικά του αισθήματα, αλλά ήταν σταθερός και αφοσιωμένος και ήταν ένας πιστός και συνετός σύζυγος. Ήταν ένα ευτυχισμένο νοικοκυριό και δεν υπήρξε ποτέ κανένα σημάδι αστάθειας σε αυτή την ένωση, η οποία από όλες σχεδόν τις απόψεις ήταν πολύ συμβατική και τυπική για την ισπανική ελίτ της εποχής εκείνης.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1940, οι Φράγκοι ζούσαν μια απλή, απέριττη ζωή, εκτός αν επρόκειτο για θεατρινισμούς με πολιτικά κίνητρα. Ο ίδιος ο Φράνκο δεν είχε ερωμένες και δεν φαίνεται να είχε καμία επιθυμία να τις αποκτήσει- του έλειπαν τα ελαττώματα και τα πάθη, και δεν τον έλκυαν ούτε οι μικρές απολαύσεις- είχε συνηθισμένα γούστα, ντυνόταν χωρίς φασαρία, απέφευγε τις γαστρονομικές υπερβολές, έπινε πολύ μέτρια, δεν κάπνιζε- δεν φαίνεται να απολάμβανε τις χαρές της συζήτησης, εκτός ίσως από την πρώιμη νιότη του, όταν σύχναζε στα tertulias. Η αυλή των θαυμαστών του, ελλείψει οτιδήποτε άλλου, προσποιούνταν μερικές φορές ότι ενθουσιάζονταν με το μέγεθος ενός ψαριού που έπιανε ή με τον αριθμό των τεμαχίων που πυροβολούσε κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού. Η ατμόσφαιρα στο Πάρντο ήταν βαριά, υποτονική και χωρίς αυθορμητισμό. Ο Πακόν, για παράδειγμα, λυπόταν για την ψυχρότητα του ξαδέλφου του, τόσο ψυχρή που “συχνά παγώνει τους καλύτερους φίλους του”, και η αδιαφορία με την οποία αντέδρασε στην αναχώρηση του Πακόν τον επηρέασε πολύ. Αν και του άρεσε να επιδεικνύει τη φτώχεια του, ο Φράνκο ανέχθηκε τη φρενίτιδα του πλούτου και της επίδειξης που έδειχναν ο αδελφός του, η σύζυγός του και αργότερα ο γαμπρός του ή κάποιοι από τους οπαδούς του. Ποτέ δεν εμφανίστηκε σκανδαλισμένος (τουλάχιστον δημόσια) από τις καταχρήσεις που έγιναν πρωτοσέλιδο. Αργότερα, θα χρειαζόταν όλη η ενέργεια του κουνιάδου του Ramón Serrano Súñer για να τον μεταπείσει από το να ζει στο βασιλικό παλάτι και να τον πείσει να πάει να ζήσει με πιο ταπεινό τρόπο, στις 18 Οκτωβρίου 1939, στο κάστρο Pardo, 18 χλμ. από τη Μαδρίτη. Ίσως είχε μια προτίμηση στη μεγαλοπρέπεια και τις περιστάσεις- σε κάθε περίπτωση, δεν είχε πάθος για την τέχνη ή την πολυτέλεια. Ο γαμπρός του Villaverde, ένας επιφανειακός και επιπόλαιος playboy, περιβαλλόταν από μια οικογένεια με άπληστα ήθη, η οποία θεωρούσε τον γάμο του Villaverde με την κόρη του Φράνκο κατάκτηση. Εκτόπισε σταδιακά τις φατρίες Φράνκο και Πόλο από το Πάρντο και δημιούργησε ένα τεχνητό αυλικό κλίμα που δυσαρεστούσε τον Καουντίγιο, ο οποίος ένιωθε άβολα σε αυτό και κατέφευγε όλο και περισσότερο στη μοναξιά. Ο Φράνκο διάβαζε ελάχιστα τότε, λιγότερο από ό,τι στο παρελθόν, αλλά επηρεάστηκε από την ανάγνωση του βιβλίου του Χιου Τόμας, Ο ισπανικός πόλεμος, το οποίο συζητούσε συνεχώς με τον Πακόν. Γενικά περιορίστηκε σε άρθρα που επέλεξε η συνοδεία του από τον γαλλικό, αγγλικό ή αμερικανικό Τύπο.

Στις αγαπημένες του ασχολίες περιλαμβάνονταν το γκολφ, το κυνήγι και το ψάρεμα, τα οποία συχνά αξιοποιούνταν για προπαγανδιστικούς σκοπούς, με τον Τύπο να παρουσιάζει τις ικανότητές του, με άφθονα κυνηγετικά τρόπαια και, ακόμη πιο συχνά, με την αλίευση μεγάλων ψαριών. Συχνά έπαιζε χαρτιά ατελείωτα.

Είχε ένα σκάφος αναψυχής, το γιοτ Azor, με το οποίο πήγαινε για ψάρεμα τόνου και κατάφερε να πιάσει ακόμη και μια φάλαινα το 1958. Κυνηγούσε τα Σαββατοκύριακα ή μερικές φορές για εβδομάδες κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου. Πολλές φορές το αλίευμα είχε δελεαστεί με δόλωμα εκ των προτέρων, έτσι ώστε ο Φράνκο να το βρει “τυχαία”. Σύμφωνα με τον Paul Preston, το κυνήγι ήταν μια “βαλβίδα διαφυγής για την εξωτερικά ντροπαλή, υποτονική επιθετικότητα του Φράνκο”.

Η συζήτησή του είχε την τάση να επιστρέφει στο αγαπημένο του θέμα, το Μαρόκο. Του ήταν εντελώς ξένος ο κόσμος του πολιτισμού: δεν είχε παρά περιφρόνηση για τους διανοούμενους, την οποία εξέφραζε με εκφράσεις όπως “με την υπερηφάνεια των διανοουμένων”. Είχε πάθος με τον αθλητισμό, ιδίως με το ποδόσφαιρο, και ήταν φανατικός υποστηρικτής της Ρεάλ Μαδρίτης και της ισπανικής εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου. Έπαιξε την τριπλέτα και μια φορά, το 1967, κέρδισε ένα εκατομμύριο πεσέτες. Ένα άλλο πάθος του ήταν ο κινηματογράφος, ιδίως τα γουέστερν, και στο Pardo γίνονταν ιδιωτικές προβολές ταινιών. Είχε επίσης πάθος με τη ζωγραφική, την οποία είχε ξεκινήσει τη δεκαετία του 1920 και την οποία συνέχισε τη δεκαετία του 1940- λίγοι από τους πίνακες του Φράνκο σώζονται, καθώς οι περισσότεροι καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1978. Προτιμούσε να ζωγραφίζει τοπία και νεκρές φύσεις, σε ένα στυλ εμπνευσμένο από την ισπανική ζωγραφική του 17ου αιώνα και τις γελοιογραφίες του Γκόγια. Ζωγράφισε επίσης ένα πορτρέτο της κόρης του Κάρμεν σε στυλ που θυμίζει τον Μοντιλιάνι.

Διαβάστε επίσης, βιογραφίες – Ουίλιαμ Γκόντγουιν

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πηγές

1. Francisco Franco
2. Φρανθίσκο Φράνκο